Morgunblaðið - 08.03.1975, Qupperneq 18

r
►
18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. MARZ 1975

hf. Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinssort.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm
Auglýsingar
Flest iðnaöarríki
heims eiga nú við
mikla efnahagsörðugleika
aó etja. Hvort þar er um
tímabundinn samdrátt aö
ræða eða upphaf langvar-
andi kreppuástands skal
ósagt látið. Hitt er ljóst, að
fæst þessara ríkja hafa
getað komið í veg fyrir
verulegt atvinnuleysi
vegna þessara erfiðleika.
Þannig er nú mikió at-
vinnuleysi í V-Þýzkalandi,
Bretlandi, Danmörku og
Bandaríkjunum, svo að
nokkur dæmi séu nefnd.
Þegar þetta ástand i
helztu nágranna- og við-
skiptalöndum okkar er
skoðað kemur bezt í ljós,
hvílíkt afrek hefur í raun
og veru verið unnið í glim-
unni við efnahagsvandann
hér. Enn sem komió er,
hefur vofa atvinnuleysis
ekki barið aö dyrum okkar
og vonandi tekst okkur að
halda þannig á okkar
málum, að til þeirrar
ógæfu komi ekki.
Þegar ríkisstjórn Geirs
Hallgrimssonar tók við
völdum sl. haust blasti við
stöðvun atvinnuveganna
og í kjölfar þeirrar gengis-
breytingar, sem þá var
framkvæmd sögðu verka-
lýðsfélögin upp samn-
ingum og margir óttuðust
að til verkfalla mundi
koma strax sl. haust. Að
sex mánuðum liðnum
stendur sú staðreynd
óhögguð, að tekizt hefur að
halda atvinnuvegunum
gangandi þrátt fyrir ný og
ný áföll frá því aó rikis-
stjórnin breytti genginu í
septembermánuði. Margir
óttuóust, aö ekki yrði gert
út á loónu i vetur vegna
verðhruns á loðnuaf-
urðum. Loðnuvertíóin er
nú í fullum gangi og mikil
verðmæti komin á land.
Þannig hefur tekizt þrátt
fyrir gífurleg áföll að halda
undirstöðuatvinnuveg-
unum gangandi og er það
afrek út af fyrir sig.
Á þessu tímabili hefur
vinnufriður einnig haldizt í
landinu og helzt enn. Þegar
haft er í huga, að vísitalan
var tekin úr sambandi 1.
júni sl. af fyrrverandi
ríkisstjórn og óhjákvæmi-
leg kjaraskeróing hefur
orðió hjá öllum almenningi
verður ljóst, að einnig á
þessu sviði hefur vel verið
haldið á málum. Enginn
vafi leikur á því, að ríkast-
an þátt í þessu á sú stefna
ríkisstjórnarinnar að gera
það sem unnt er til þess að
verja láglaunafólk þyngstu
áföllunum af þessari kjara-
skerðingu. Þannig er ljóst,
ef tekið er tillit til lág-
launabótanna sl. haust, 3%
kauphækkunar hinn 1.
desember sl. og tilboós
vinnuveitenda um hækkun
láglaunabóta nú, að þetta
þrennt bætir launþegum í
lægstu launaflokkum aó
fullu þá hækkun fram-
færsluvísitölu, sem orðið
hefur siðan í haust. Að
auki hefur ríkisstjórnin
boðið fram nokkrar skatta-
breytingar, sem jafngilda
allt að 7% kauphækkun
hjá hinum lægstlaunuðu.
Þessi stefna á áreiðanlega
mikinn þátt í því, að tekizt
hefur aö halda vinnufrið-
inn. En þess ber einnig aó
gæta, að verkalýðssam-
tökin hafa sýnt fullan
skilning á þeim miklu
vandamálum, sem viö er að
glíma og á sú afstaða
einnig ríkan þátt í því, að
vinnufriður hefur haldizt.
Á sama tíma og aðrar
þjóðir eiga við að etja
milljónaatvinnuleysi er
þetta vissulega árangur,
sem ber að meta. Ríkis-
stjórnin hefur nú undan-
farnar vikur gripið til
margvíslegra ráðstafana,
sem hafa það meginmark-
mið að tryggja jafnvægi á
ný í efnahagsmálum þjóð-
arinnar, halda fullri at-
vinnu og bæta gjaldeyris-
stöðuna. Á döfinni eru við-
bótarráðstafanir, sem
væntanlega sjá dagsins ljós
bráðlega. Öllum er ljóst, að
með þessum aðgerðum hef-
ur verið lagður grundvöll-
ur að því að draga mjög úr
þennslunni í þjóðfélaginu.
Hemlarnir hafa verið settir
á og var vissulega tími til
kominn. En menn verða að
gera sér grein fyrir því, að
það mun nokkur timi líða
áður en áþreifanlegur
árangur af þessum aðgerð-
um ríkisstjórnarinnar
byrjar að koma í ljós.
Stærsta spurningin, sem
þjóðin stendur frammi fyr-
ir nú er sú, hvort nýir
kjarasamningar geti tekizt,
sem taki mið af þeim alvar-
legu horfum, sem við blasa
í þjóðarbúskap okkar. Þeir
samningar hljóta að grund-
vallast á því, að ekki er
svigrúm til almennra kjara
bóta nú. Hins vegar ber að
gera ráðstafanir sem mið-
ast við að verja láglauna-
fólk áföllum eins og frekast
er kostur.
Það væri þjóðarógæfa á
þeim alvarlegu tímum, sem
við nú lifum á, ef ekki
tækjust samningar á
vinnumarkaðnum og til
verkfalla kæmi. Framhjá
þeim skerjum verða menn
að sigla. Þar ríður á mestu
að gott samstarf verði milli
ríkisstjórnar og aðila
vinnumarkaðarins. Laun-
þegasamtökin geta treyst
því, að hjá núverandi ríkis-
stjórn er sterkur vilji til
þess að koma til móts við
þau og óskir þeirra eins og
framast er kostur. Ljóst er
hins vegar að svigrúmið,
sem ríkisstjórnin hefur er
afar lítið. Takist okkur að
halda rétt á málum nú er
óhætt að fullyrða að síðari
hluta þessa árs mun fara að
birta til á ný. Þangað til
verðum við að sýna þolin-
mæði og taka óhjákvæmi-
legri kjaraskerðingu.
Umtalsverður árangur
Kapphlaup demókrata
THE OBSERVER
C/T

A L
um Hvíta húsið
f raun réttri hafa þrír síðustu
forsetar Bandaríkjanna horfið
nauðugir úr embætti, Richard
Nixon vegna glæpsamlegs atferlis.
Lyndon Johnson vegna óánægju
yfir striðsrekstri, og John
Kennedy var myrtur á svívirðileg-
an hátt. Talið er óliklegt, að sá
sem nú ræður rikjum i Hvíta hús-
inu verði endurkjörinn næsta ár,
jafnvel þó að hann gæfi ko„‘ á sér.
j fyrsta lagi kynni hann að gjalda
verstu efnahagskreppu í landinu
sl. fjóra áratugi, og í öðru lagi
kann vel að vera, að hann hafi
fengið sig fullsaddan á forsetaem-
bættinu, sem hann stefndi aldrei
að. að núverandi kjörtimabili
loknu. Heilsufar konu hans ætti
að vera honum fullgild ástæða til
að draga sig i hlé með sæmd.
En þótt starfið sé vandasamt og
ekki á hvers manns færi að leysa
þau vandamál, sem krafizt er af
forseta, og þó að lif og vinsældir
þeirra séu stöðugt í hættu eins og
dæmin sanna, er aldrei skortur á
frambjóðendum. Vongóðir
repúblikanar verða að biða sins
vitjunartima og hinkra við, þar til
Ford hefur ákveðið sig, en ekkert
slíkt bindur hendur demókrata.
Enn er rúmt ár þar til fyrstu
forkosningarnar 1976 verða
haldnar, og hálft annað ár, þar til
flokksþing demókrata mun til-
nefna frambjóðanda og núverandi
kjörtimabil er rétt hálfnað. en þeg-
ar hafa nöfn fimm demókrata verið
nefnd i sambandi við forsetakosn-
ingarnar, svo að ekki sé getið
þeirra tveggja, sem hafa talið
nauðsynlegt að taka fram, að þeir
gefi ekki kost á sér, en það eru
þeir öldungadeildarþingmennirnir
Edward Kennedy og Walter
Mondale. Einn af fjölmörgum um-
sjónarmönnum skoðanakannana i
Bandarikjunum var nýlega spurð-
ur að þvi, hver væri liklegastur til
að verða frambjóðandi demókrata
á næsta ári. og svaraði hann því
til, að hann hefði heyrt 31 nafn
nefnt i þvi sambandi.
Það er út í hött að leiða getum
að því á þessu stigi málsins, hver
verður sigursælastur, enda þótt
þær byggðust á talsverðri þekk-
ingu. Sumir þeirra keppenda, sem
tilnefndir hafa verið, munu hljóta
skrámur. aðrir draga sig i hlé,
nokkrir munu verða fyrir miklum
áföllum, enn aðrir hafa ekki efni á
að reiða fram veðféð. Sumir munu
falla um fyrstu hindrun en aðrir
munu gufa upp.
Hins vegar er hægt að skrá nið-
ur fyrstu þátttakendur, hvernig
svo sem þeim reiðir af, og nöfn
þeirra eru sem hér segir.
Henry „Scoop" Jackson öld-
ungadeildarþingmaður frá
Washingtonríki, sem flestir veðja
á, hóf þjálfun fyrir um það bil 1 5
árum. Árið 1960 reyndi Jackson í
fyrsta sinn að fá forsetatitil og
stefndi þá að þvi að verða varafor-
seti JohnKennedys. í byrjun þessa
árs nam fé í kosningasjóði
Jacksons 1.139.000 dollara, og
hann hefur einnig vel þjálfað
starfslið, bæði á kosningaskrif-
stofu sinni og i öldungadeildinni.
Kostir hans eru vel kunnir, hann
nýtur stuðnings frá verkalýðs-
stéttinni, sem og frá viðskipta-
heiminum, og hann hefur getið sér
meira orð nú en árið 1972, þegar
kosningabarátta hans var alger-
lega misheppnuð. Einkum tvennt
mælir gegn honum: Hatrömm and-
staða gegn honum frá mörgum
demókrötum vegna stuðnings
hans við stríðsreksturinn í Viet-
Lloyd Bentsen og frú.
Henry „Scoop" Jackson og frú.
nam á sínum tima, og i annan stað
er lítill Ijómi yfir persónu hans i
opinberu lifi.
Lloyd Bentsen öldungadeildar-
þingmaður frá Texas hefur nýlega
gert kunnugt, að hann stefni að
útnefningu sem forsetaefni. Einn-
ig hann hefur safnað rúmri milljón
dollara i kosningasjóð. Hann hefur
aðeins setið í öldungadeildinni um
fjögurra ára skeið, en á lengri
þingsetu að baki. Hann er 53ja
ára milljónamæringur, sem hófst
upp af eigin rammleik, mjög slétt-
máll, og hefur orð fyrir að vera i
hópi mestu gáfumanna á Banda-
rikjaþingi. Hann var áður i banda-
lagi við Lyndon Johnson og John
Connally, sýslunga sína, en eftir
að tók að halla undan fæti fyrir
Connally, hefur hann haft minna
saman við hann að sælda en áður.
Bentsen leggur sig I framkróka um
að sýnast af öðru sauðahúsi en
Lyndon B. Johnson og aðrir stór-
karlalegir Texasbúar. Sá er helztur
Ijóður á ráði Bentsens, að hann er
ekki málssvari fyrir ákveðnar
stjórnmálaskoðanir, og hann er til-
tölulega lítt þekktur i Banda-
ríkjunum.
Morris Udall fulltrúadeildarþing-
maður frá Arizona er jafnaldri
Bentsen. Hann var manna fyrstur
til að tilkynna þátttöku sina opin-
berlega, en á siðasta ári tókst
honum aðeins að öngla saman i
kosningasjóð 20.000 dollurum frá
stuðningsmönnum sínum.
Hann ber kápuna á báðum öxl-
um, og er ihaldsmaður og frjáls-
lyndur i senn eins og Kennedy og
Mondale, og hagnast þvi væntan-
lega á þvi, að þeir eru ekki i kjöri.
„Mo" Udall er risavaxinn, og var
körfuboltahetja í skóla. Hann
hefur glerauga, á 6 börn og flýgur
eigin flugvél. Lifnaðarhættir hans
eru mjög fábreyttir, hann berst
litið á og jaðrar við að vera sem
múgamaður. Að hans hyggju
verða kosningamálin einkum þrjú,
efnahagsmál, orkumál og um-
hverfismál, allt eru þetta lítt frum-
legir málaflokkar, og segir þetta
sína sögu um nægjusemi og
tildursleysi frambjóðandans.
Fred Harris, fyrrum öldunga-
deitdarþingmaður frá Arizona, er
44ra ára að aldri. Þetta er önnur
atrenna hans, en hann beið alvar-
legan hnekki árið 1 972. Hann hef-
ur boðað baráttu undir merkjum
nýrrar stefnu fyrir fjöldann, en um
þá stefnu hefur hann ritað bók.
„Forréttindin eru meinið," segir
hann. „Þau koma f veg fyrir fulla
atvinnu og réttláta sköttun. Þau
eiga sök á hækkandi verðlagi og
setja blett á lýðræðið. Við verðum
að lækka skatta fyrir venjulegt
fólk, en hækka skattana á Rocke-
fellerum og Gettyum". Nú er sem
sé komið annað hljóð f strokkinn
en áður, þegar Harris var kjörinn
til öldungadeildarinnar með til-
styrk olfugróða frá Oklahoma. En
fátt er yfirstéttarlegt við Fred
Harris. Faðir hans var landbún-
aðarverkamaður og kona hans er
Indiáni f aðra ættina. Þótt hann
biðli ákaft til alþýðu manna, er
hann fremur Iftt þekktur. enda
þótt hann hafi nýlega verið
formaður Demókrataflokksins.
Næst ber að telja Jimmy Carter,
fyrrum ríkisstjóra i Georgiu. Hann
er fimmtugur að aldri, myndarleg-
ur og kannski dálitið áþekkur
Kennedyunum, frjálslyndið upp-
málað, en svo til algerlega óþekkt-
ur utan rikis síns. En það telur
hann að geti verið sér i hag, þvi að
hann trúir þvi statt og stöðugt/að
fólk vilji nýtt blóð, þar sem eldri
stjórnmálamenn hafi reynzt litt
hæfir og haft ýmislegt óhreint I
pokahorninu. Hann ætlar i og með
að berjast gegn stefnu George
Wallace og reyna að brjóta hið
mikla veldi hans i Suðurrikjunum
á bak aftur.
Þessir fimm, sem taldir hafa
verið upp, og ætla að gefa kost á
sér, koma allir frá Suðurríkjunum,
Vesturríkjunum og Suð-
Vesturrikjunum. Enn hafa engir
frambjóðendur skotið upp kollin-
um frá hinum fjölmennu rikj-
um á austurströndinni, Mið-
Vesturrikjunum og Nýja Englandi.
Það er bersýnilegt, að Jackson
og Bentsen er full alvara, þeir vilja
verða forsetar, en vafamál er um
hina þrjá. Likur þeirra eru taldar
svo hverfandi, að menn ætla, að
þeir berjist fyrir öðru en forseta-
tign i þetta skipti. Ef til vill er
Framhald á bls. 33