Morgunblaðið - 17.05.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. MAl 1975
Rætt við Valtý Pétursson, listmálara,
sem í dag vekur Septembersýninguna
frá dauðum á Loftinu við Skólavörðustíg
VaKýr Pétursson á
vinnuslofu sinni m**i)
nokkur af hiitutn
„t'iidurfaítldu" Sopl-
cmbersýningarv Crk-
0 Myndlistarsýningar eru
ekki beinlfnis óvenjulegir
vióburðir i menningunni á
Islandi um þessar mundir.
Myndlistarsýningar sem
gera menningu og mannlífi
verulegt rúmrusk, koma þvi
úr jafnvægi hljóta hins veg-
ar að teljast óvenjulegir
viðburðir.
0 Á loftinu við Skólaviirðu-
stfg verður í dag klukkan 2
opnuð sýning sem tæplega
getur talizt annað en óvenju-
leg. Þar seilisl Valiýr
Pétursson listmálari læp-
lega þrjátíu ár aftur í tím-
ann og stiilir upp nokkrum
af þeim myndum sem senni-
lega hafa valdið mest umróti
íslenzkrar myndlistarsögu,
þ.e. myndum frá árum
Septembersýninganna
illræmdu. Valtýr hefur dusl-
að rykið af um 30 myndum
sínum sem hann gerði á
árunum 1947, '48 og '49. Þar
á meðal eru nokkrar myndir
frá fyrstu Septembersýning-
unni 1947, en einnig t.d.
tvær myndir sem hann
málaði á Italíu á þessum
tíma og aldrei hafa verið
sýndar áður á Islandi. Þelta
eru aðallega olíumyndir,
auk sex krítarmynda.
0 Þessar myndir voru í
eigu Valtýs sjálfs, „og ég
hef geymt það sem mér
þótti skást. Margar fleiri
fóru i rusl, þvi sala mín á
Seplembersýningunum fjór-
um var vægast sagt ekki
mikil, eins og gefur að
skilja. Ég seldi eina lltla
krítarmynd fyrir 450 kall á
sýningunni '47, varla nokkra
á sýningunni '48, og sára-
lítið á sýningunum '50 og
'51."
0 Á sýningunni á Loftinu
gefst almenningi kostur á að
kynna sér nokkur af þessum
verkum sem svo mjög
hrelldu samtímann. Lista-
maðurinn hefur jafnframt,
— með nokkru hiki þó —,
verðlagt þau á ný. Sýningin
verður opin til 6 í dag,
einnig milli 2 og 6 á annann
dag hvítasunnu, og síðan á
venjulegum verzlunartima
til mánaðamóta. „Og það eru
allir velkomnir," segir
Valtýr.
0 Blaðamaður Morgun-
blaðsins ra*ddi í fyrradag
við Valtý Pétursson um
þessa minjagripi úr menn-
ingarstriði, sem varla verð-
ur nokkurn tíma háð á ný,
og um störf hans að mynd-
listarmálum almennt.
„ÞETTA ER eiginlega ekki
málverkasýning í venjulegum
skilningi. Þetta er antik miklu
fremur, safngripir. Og ég held
ég megi fullyrða að þessi
sýning verði aldrei endurtekin"
sagði Valtýr í upphafi.
„Ég startaði með þetta allt
eftir að tvær stúlkur í Mynd-
lista- og handíðaskólanum
hringdu í mig fyrir nokkrum
vikum. Þær höfðu fengið Sept-
embersýningarnar að prófverk-
efni í skólanum og voru að leita
eftir upplýsingum um þetta.
Kjartan Guðjónsson hafði víst
bent þeim á að ég ætti hugsan-
lega einhverjar myndir frá
þessum árum, en ég held að
mjög lítið sé enn til af myndum
frá þessum sýningum, a.m.k.
eftir okkur yngri mennina í
Septemberhópnum. Mest af
þessum myndum hafa farið for-
görðum af ýmsum ástæðum.
Menn hafa t.d. málað yfir þær
til að spara sér efni.“
„En ég fór sem sagt að leita í
gömlu dóti hjá mér eftir þessa
upphringingu og fann milli 20
— 30 myndir, margar af þeim í
pappakassa upp á háalofti hjá
tengdamóður minni. Þær voru í
alveg furðu góðu ástandi. Það
hafði aðeins dottið upp úr
tveimur myndum, og þegar ég
var búinn að hreinsa þær allar
voru þær eins og nýbakaðar
lummur. ar sem ég var svo
kominn í gang með þessa hrein-
gerningu fékk ég áskoranir frá
mönnum um að setja þetta upp,
og hér er sýningin komin. Það
fylgir þessu sVolítið skrýtin til-
finning ég hafði ekki litið á
þetta í ein 20 ár, og ég held ég
hafi fullt leyfi til að lita á
þessar myndir sem verk annars
manns."
0 Septembersjokk
„Annars var ég svolítið
hræddur við að fara út í þetta,
m.a. vegna þess að ég var
aðeins einn af tíu sem mynduðu
Septemberhópinn og fólk kynni
að halda að þessar myndir
mínar væru einhvers konar
fulltrúar fyrir September-
sýningarnar í heild. Svo er alls
ekki. Þetta eru hins vegar
nokkuð góð dæmi um það sem
ég var að gera á þessum tíma.
Alveg eins og þessar myndir
hér eru gjörólíkar innbyrðis, þá
vorum við i Septemberhópnum
ólikir listamenn. Þessar myndir
minar má þvi ekki líta á sem
það bezta sem var á September-
sýningunum. Ég segi ekki held-
ur að þessar myndir mínar séu
mjög góð myndlist. En ég held
að þetta sé svolítið merkileg
myndlist. Hér á sýningunni er
til dæmis ein abstraksjón frá
1947. Hún er ekki góð mynd, en
hún er merkileg vegna þess að
hún er eitt af því fyrsta sem
gert var hér á landi af þessari
tegund af abstraksjón."
„Að sama skapi og við tiu
vorum ólikir listamenn, þá
sjokkeruðum við einnig mis-
mikið. Það er erfitt að segja
hver sjokkeraði mest, en ég
hugsa að það hafi verið við
yngri mennirnir. Kristján
Daviðsson þótti nokkuð vondur
til dæmis. Nína Tryggvadóttir
var slæm og ég var alveg afleit-
ur. Þá þótti Sigurjón Ölafsson
ekki góður,— maður sem ég tel
að sé kannski í hópi mestu
myndhöggvara sem nú eru upþi
í veröldinni. Núna eru fjögur
okkar látin, eitt flutt úr landi,
en við fimm sem hér erum eftir
héldum með okkur eins konar
„reunion" í fyrra undir nafn-
inu Septem '74. Þá varð nú ekki
mikið sjokk."
„En Septembersýningarnar
1947 og 1948 ollu alveg ægileg-
um skandal hérna, þótt okkur
sem stóðum að þeim hafi aldrei
komið slíkt til hugar. Það var
alls konar og ólíklegasta fólk
sem náði ekki upp i nefið á sér
yfir þessum mönnum sem
„dýrkuðu ljótleikann". Prestar
predikuðu meira að segja gegn
okkur í ræðum sínum, og mað-
ur gat varla labbað um miðbæ-
inn án þess aó verða sendur
tónninn. Það var verra i þann
tið að vera Septembersýningar-
maður en að vera kommúnisti,
og engu munaði að september-
mánuður yrði strikaður út af
islenzka almanakinu.“
„Viðbrögðin í pressunni voru
líka svolitið skrýtin. Þetta
skiptist alls ekki eftir póli-
tiskum linum. Þannig bakkaði
Valtýr Stefánsson ritstjóri
M'orgunblaðsins okkur upp en'
Jón Þorleifsson kritiker blaðs
ins skammaði okkur hins vegar
eins og hunda. Og þetta var
alveg eins í Þjóðviljanum."
• Tilveran
og málverkið
„Nei, það hvarflaði ekki að
okkur að við myndum valda
svona miklu fjaðrafoki, því fór
lika fjarri að þessum verkum
okkar væri visvitandi stefnt
gegn eldri málurum. Þetta kom
alveg spontant eftir striðið. Ég
var ungur maður, 25 — 6 ára,
hafði verið á kafi í alls konar
stúderingum, allt frá' ind-
verskri heimspeki og upp í
Freudískan súrrealisma og
spekúleraði mikið i tilverunni
óvart. Maður komst ekki hjá
þvi á stríðsárunum. Ég hafði
líka verið á smá menningarfyll-
erii á söfnum vestur I Ameriku.
Ég var að reyna að gera mér
grein fyrir þvi hvað væri mál-
verk og það slær mig núna
hversu mikla rækt maður lagði
í það að reyna að skapa mál-
verk. Hver svo sem árangurinn
varð, heid ég að enginn geti
borið á móti þvi að þetta hafi
verið heiðarleg tilraun. Okkur
öllum var sameiginlegur brenn-
andi áhugi á að gera betur og
öðruvísi en það sem fyrir var,
hvernig svo sem það tókst."
„Maður var orðinn dauð-
þreyttur á þessu íslenzka lands-
lagsmálverki og þótti það hafa
gengið sér til húðar, þó enn ætti
það mikil itök I þjóðinni. Ég
man t.d. að Snorri heitinn Arin-
bjarnar hélt um þetta leyti
sýningu, sem þótti ófær vegna
þess að þar voru eintómir bátar
en engir Þingvellir. Á þessum
tima unnum við i þessu af svo
miklum ákafa, að það má segja
að það hafi verið upp á líf og
dauða. Liklegast hefur maður
verið svo heimskur að maður
gerði sér ekki grein fyrir erfið-
leikunum sem við var að etja.
Um leið var maður kannski
svona mikill ídealisti. Og sá í-
dealismi á minna skylt við
mannlífið, meira við sjálfa ex-
pressiónina."
„Og það er þetta sem gefur
þessu gildi Þetta er allt annars
eðlis hjá unga fólkinu í dag.
Mér finnst það leggja of litla
rækt við sitt fag, við málverkið.
Þetta fer mikið út I alls konar
fikt og leik og steríla pólitik, —
ég tala nú ekki um á þessu
margumrædda kvennaári."
Valtýr á sýiphgunni á Loftinu við eitt umdeildasta verkið: „Sjómannadag": „Það var einn góður
maður sem ;stóð fyrir framan þessa mynd og spurði hvort ekki væru nein lög sem gætu verndað
fslenzka fánann fyrir svona meðferð, og hvort ég vildi ekki vera svo vænn að fjarlægja hann úr
málverkinu sem allra fyrst."