Morgunblaðið - 25.05.1975, Side 35

35
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MAl 1975
3
greln
Ungur rómversk-kaþólskur
Kambódíumaður sat úti í horni
og las upphátt stuttan kafla úr
biblíunni. Þegar hann sá, að
erlendur fréttamaður fylgdist
með honum, brosti hann og
sagði:
— Nú er um að gera að safna
kjarki, það er nauðsynlegt, því
að í dag förum við í gönguna
miklu.
Það rigndi daginn, sem
Kambódíumennirnir hurfu á
brott. Heimalningurinn stóð
tjóðraður við flutningabil og
jarmaði sáran, en enginn veitti
honum eftirtekt.
Á timabili höfðu 1.300 manns
búið á sendiráðssvæðinu, sem
var nokkur hundruð metrar að
ummáli, en nú hurfu 500
manns út í óvissuna, því að
kommúnistarnir höfðu skipað
öllum Kambódíumönnum, sem
ekki höfðu erlend vegabréf, að
gefa sig fram.
Jafnvel við, sem ekki áttum
að sjá á bak ættingjum eða ást-
vinum, vorum djúpt hrærðir og
fannst sem við hefðum misst
eitthvað nákomið okkur, og
þegar Kambódiumennirnir
gengu hægum skrefum út um
hliðið, brustum við i óstöðvandi
grát.
Það var greinilegt að krafan
um framsal Kambódíumann-
anna var gerð i því skyni að
sýna Jean Dyrac, ræðismanni
Frakka og öðrum æðsta starfs-
manni sendiráðsins, og öllum
öðrum í sendiráðinu, að það
væru hin nýju stjórnvöld, sem
húsbóndavaldið hefðu, en engir
útlendingar. Þetta gerðu þeir
okkur ljóst á ýmsa lund. Þeir
neituðu að viðurkenna sendi-
ráðið sem griðastað, heldur
lýstu þeir því yfir, að þeir
myndu aðeins líta á það sem
samastað fyrir útlendinga, er
lytu valdi þeirra i einu og öllu.
Þar með var Frökkum gert
ókleift að veita hæli tveimur
háttsettum aðilum úr fyrr-
verandi ríkisstjórn, sem þangað
höfðu leitað. Síðdegis 20. april í
úrhellisrigningu voru ýmsir
háttsettir menn fluttir á brott
úr sendiráðinu í sorp-
hreinsunarbíl. Þar á meðal var
Sirik Matak hershöfðingi, einn
þeirra, sem hlotið höfðu lifláts-
dóma.
Allan þann tíma sem við
dvöldumst í sendiráðinu,
þreyttust kommúnistarnir ekki
á að sýna okkur hverjir það
væru, sem réðu. Þeir neituðu
Frökkum um lendingarleyfi
fyrir flugvél, sem flutti mat-
væli og lyf. Þeir höfnuðu alger-
lega beiðni um, að við yrðum
fluttir á brott úr landi með
flugvél, sem hefði verið á allan
hátt þægilegra en að hristast i
flutningabílum eftir slæmum
vegum í hálfan fjórða sólar-
hring. Loks lokuðu þeif fyrir
útvarpssendi sendiráðsins, sem
var eina samband okkar við
umheiminn.
A hinn bóginn urðum við
ekki fyrir áþreifanlegum óþæg-
indum af þeirra völdum, og
aldrei var leitað í farangri okk-
ár fyrr en við komuna til landa-
mæra Thailands, og voru þá
thailenzkir tollgæzlumenn að
verki. Stöku sinnum var okkur
jafnvel færður matur og vatn.
Maturinn var yfirleitt lifandi
grísir, sem við þurftum sjálfir
að slátra.
Hinir nýju valdhafar fundu
upp á ýmsu til að gera okkur
lífið leitt, og þeir þrástöguðust
á því, að við hefðum verið var-
aðir við fyrirfram og til okkar
hefði verið útvarpað áskorun-
um um að fara úr landi, áður en
þeir kæmust til fullra valda. Og
frá sjónarhóli þeirra var okkur
ekki mikil vorkunn, þar sem
við höfðum meiri mat og betra
húsaskjól en hermenn þeirra í
borginni, — það sæti ekki á
okkur að kvarta.
En víst kvörtuðum við. Við
kvörtuðum yfir matnum. og
kvörtuðum hver yfir öðrum.
Við kvörtuðum yfir þvi, að
franskir sendiráðsstarfsmenn
sætu að dýrum krásum, en við
hefðum aðeins hrísgrjón til að
leggja okkur til munns, og ekki
annað að drekka en klórbland-
að vatn.
Samt voru undantekningar. I
hópnum reyndust vera ein-
staklingar, sem gerðu sitt ítr-
asta til að sambúðin gæti geng-
ið snurðulaust, en þeir máttu
sín litils og þref okkar, eigin-
hagsmunasjónarmið og óánægj-
an með að þurfa að deila öllu
með öðrum hafa líklega verið
vatn á myllu kommúnista og
styrkt þá i þeirri trú, að við
værum of sjálfselskir og eigin-
gjarnir til að geta búið í tæp-
lega bjargálna samfélagi í Asíu.
Fyrir framan sendiráðið sá-
um við hermenn, sem bjuggu
við frumstæðustu skilyrði,
sváfu á götunni og nærðust á
hrísgrjónum og salti, og fengu
stöku sinnum bita af kjúkling
og svinakjöti.
Þrátt fyrir táraflóð og þján-
ingar reyndu menn að finna lífi
sinu eðlilegan farveg innan
veggja sendiráðsins. Ung
frönsk kona tíndi gul blóm af
honum. Öfundin svall i okkur,
og þeir urðu viðskotaillir og
reiðir, þegar blaðamennirnir
höfðu orð á kjötkötlunum, sem
þeir sátu að.
Hvers vegna gekk okkur
svona illa að skipta gæðunum
bróðurlega á milli okkar, og af
hverju ríkti ekki meiri ein-
drægni i þessu litla samfélagi.
Hvers vegna vorum við stöðugt
í árásar- og varnarstöðu?
Hvers vegna gátu Asíumenn-
irnir hafzt við úti i hita og regni
á meðan við hvitu mennirnir
voru innandyra með loftræsti-
kerfi. Við skýrðum þetta þann-
ig, að það væri á valdi sendi-
ráðsins, hvernig mönnum væri
skipað niður en það svar var
auðvitað öldungis ófullnægj-
andi. Var hegðun okkar og at-
ferli ef til vill áfellisdómur yfir
lífsformi okkar.
Yfirleitt var framkomu Vest-
urlandabúa mjög áfátt, en þó
voru þar undantekningar. Til
dæmis má nefna Francois Biz-
ot, sem var Frakki, er um langt
árabil hafði unnið að viðgerð-
um á gömlum hofum og rúst-
um. Hann hafði þurft að sjá á
bak konu sinni og tengdamóð-
ur, sem voru kambódiskar og
komust því ekki úr landi. Samt
var hann vel séður hjá komm-
únistunum, og þeir höfðu
traust á honum, því að hann
hafði kynnzt mörgum þeirra í
starfi sínu úti á landi, og hann
talaði mál Khmera reiprenn-
andi. Honum tókst að fá komm-
únista til að færa okkur mat-
væli og vatn og honum tókst
skapaða hl,uti, en reyndar
komst aldreí almennilegt skipu-
lag á sambúðina.
Eftir því sem dagarnir urðu
fleiri, gerðust menn stöðugt lat-
ari og niðurdregnari. Fólk lá á
meltunni í fletum sínum og
beið aðeins eftir næstu máltíð.
Blaðamaður nokkur lagðist í
svo þungan dvala, að hann
hafði ekki kraft í sér til annars
en að lyfta upp flugnaneti og
úða eitri á flugu. Stöku sinnum
urðu samt atburðir, sem voru
nógu hressandi til að lifga upp
á andrúmsloftið. Til dæmis
varð uppi fótur og fit 24. apríl,
þegar við sáum kínverska flug-
vél koma inn til lendingar á
flugvöllinn, og við leiddum get-
um að því, að innanborðs væru '
háttsettir Kambódiumenn, sem
dvalizt hefðu í Peking.
Rússarnir koma
Einnig fengum við óvænta
heimsókn, sem vakti mikla at-
hygli, en það voru 7 Rússar,
sem dvalizt höfðu í sendiráði
lands síns. Þeir höfðu gert
margar árangurslausar tilraun-
ír til að vingast við hina nýju
valdhafa til að vega upp á móti
áhrifum Kínverja.
En það höfðu verið Kínverj-
ar, en ekki Rússar, sem útveg-
uðu Rauðu Khmerunum vopna-
birgðir, og bliðuhótum Rússa
var svarað með því, að sprengju
var varpað inn á þriðju hæð
sendiráðsbyggingarinnar, öllu
Iauslegu rænt þaðan og ruplao,
og mönnunum síðan skipað að
hafa sig á brott og leita skjóls i
Öttafullir Kambódíumenn yfirgefa franska sendiráðið í Phnom Penh. Rauðu
khmerarnir kröfðust þess að þeir yrðu framseldir.
trjám og festi þau í hár hlæj-
andi barns sins.
Gosta Streijffert, fyrrum liðs-
foringi í sænska hernum, en nú
starfsmaður Rauða krossins, sat
teinréttur i hörðum stól og las
brezk rit með einglyrni i auga.
Skozkir Rauða krossmenn og
bandarískur starfsmaður frá
Sameinuðu þjóðunum sátu við
næsta borð, spiluðu bridge og
drukku viskí. Einn þeirra
kvartaði hástöfum yfir sagn-
kerfi mótspilara síns. I sama
mund fékk bandarískur flug-
vélavirki flogaveikiskast. Hann
hafði ekki komizt með flugvél
þeirri, sem flutti bandaríska
sendiráðsfólkið á brott, áður en
Phnom Penh féll, því að hann
var útúrdrukkinn, og leitaði þvi
hælis í sendiráðinu. Læknarnir
báru hann hlaupandi þangað
sem starfsfólk spitalans hafði
aðsetur með tæki sin og útbún-
að.
Sátu að
kjötkötlum
Bandaríkjamaðurinn náði sér
smám saman, en hjúkrunarliðið
þurfti að standa upp frá riku-
legri kjötmáltíð til að sinna
einnig að tala máli þeirra Asíu-
manna, sem höfðu ekki skilríki
í fullkomnu lagi. Margir þeirra,
sem dvöldust i sendiráðinu,
eiga honum líklega helzt að
þakka, að þeir komust úr landi.
Skömmtun
skipulögð
Ýmsir aðrir létu gott af sér
leiða, þ.á m. Douglas Sapper,
Bandaríkjamaður, sem áður
hafði verið í sérþjálfuðum her-
sveitum en var nú starfsmaður
einkaflugfélags. Sapper skipu-
lagði matarskömmtun fyrir hóp
þann, sem ég var í til að tryggja
að birgðir myndu endast. Með
kjarnríku málfari sem ekki er
hægt að hafa eftir, tókst honum
að hafa skipulag á matardreif-
ingunni og koma í veg fyrir að
matgoggar gerðust áleitnir í
eldhúsinu.
En þetta voru undantekning-
ar frá reglunni, sem var yfir-
leitt afar neikvæð allan þann
tíma, sem við dvöldumst i
sendiráðinu. Við héldum hóp-
fundi án afláts og settum sam-
an langa lista um það, hvað
hverjum bæri að gera. Og" við
vorum alltaf að skipuleggja alla
franska sendiráðinu. Rússarnir
voru mjög niðurdregnir eftir
þessa útreið. Þeir höfðu ekkert
gaman af bröndurum þess efn-
is, að nú yrðu þeir sendir til
Síberíu eða i saltnámurnar.
Þeir höfðu reynt að bæta sér
upp skakkaföllin með þvi að
hafa á brott með sér úr sendi-
ráðinu miklar birgðir af mat-
vælum, m.a. niðursuðuvörur og
vodka. Þeir gáfu engum með
sér af þessum krásum, hvorki í
sendiráðinu né á leiðinni til
Thailands, og við gátum ekki
stillt okkur um að tala ertnis-
lega um broddborgara og áhrif
heimsvaldastefnu, sem læðzt
hefðu inn í rússneska kommún-
ismann. Þeir skildu þetta ekki
fremur en annað.
Kvöld nokkurt sátum við og
drukkum kampavín, sem við
höfðum fengið „lánað** í sendi-
ráðinu og sungum ferðasöngva
eins og t.d. „It’s a long, long
way to Tipperery", og gengum
seint til náóa. Eftir fárra
klukkustunda svefn vorum við
vaktir, og okkur sagt að fara
upp í flutningabilana, sem
myndu aka okkur til Thailands.
Þetta var 30. apríl, og þar með
var þessari sögulegu dvöl í
sendiráðinu lokið.
Agæt frammi-
staða Friðriks
í Las Palmas
Flestum mun í fersku minni hin
ágæta frammistaða FriSriks Ólafs-
sonar á skákmótinu á Kanarleyjum á
dögunum. Ekkert skal endurtekið af
þvl. sem um þaS mót hefur verið
rætt og ritað, en þó er rétt að rifja
upp lokaröð efstu marma. Hún var á
þessa leið: 1. Ljubojevic (Júgósl J 11
v., 2.—4. Mecking (Brasiliu), And-
ersson (Sviþjóð) og Tal (Sovétr.) 10
v., 5.—6. Friðrik Ólafsson og Hort
(Tékkósl.v.) 9,5 v., 7. Petrosjan
(Sovétr.) 9 v. Þannig litur „toppur-
inn" út, og þessir menn skildu sig
nokkuð frá öðrum keppendum eins
og sjá má af þvi, að næsti maður,
ítalinn Tatai fékk „aðeins" 6,5 v.
Glæsilegur endasprettur Friðriks
Ólafssonar i mótinu mun lengi verða
i minnum hafður, en hann hófst með
skemmtilegum sigri yfir erkifjandan-
um Mikhail Tal. Og nú skulum við
sjá, hvernig galdramaðurinn frá Riga
var að velli lagður.
Skák
eftir JÓN Þ. ÞÓR
Hvitt: M. Tal
Svart: Friðrik Ólafsson
Tizkuvörn
1. e4 — g6. 2. d4 — d6. 3. Bc4
(Þessari uppbyggingu hefur Tal oft
beitt með góðum árangri að undan-
förnu en eins og þessi skák sýnir
þarf svartur þó ekkert að óttast, ef
rétt er á máium haldið af hans
hálfu).
3. — Rf6, 4. Úe2 — Rc6, 5. Rf3 —
Bg4, 6. c3 — e5.
(Svartur ræðst hiklaust gegn
hvitu miðborðspeðunum).
7. Bb5
(Tal vill að vanda halda sem mestri
spennu i stöðunni, en þessi leikur
leiðir þó ekki til neins fyrir hann.
Eftir skákina taidi Tal, að 7. d5 hefði
ef til vill verið betri leikur, en eftir 7.
— Re7 þarf svartur engu að kviða).
7. — exd4, 8. cxd4 — Rd7l, 9. Be3
— Bg7, 10. Bxc6 — bxc6, 11. Rbd2
— 0-0,
(Ef litið er á þessa stöðu kemur i
Ijós, að byrjunartafImennska hvits
hefur misheppnast. Menn hans
standa verr en þeir svörtu. miðborðs-
peðin eru veik, og auk þess á hvíti
kóngurinn enn eftir að koma sér i
skjól).
12. Hc1
(Tal taldi sig mundu ná frumkvæði
með þrýstingi eftir c-linunni. Næsti
leikur svarts leiðir annað i Ijós).
12. — c5!
(Með þessum leik tryggir svartur
sér frumkvæðið. Aftur á móti hefði
12. — Db8 ekkert gefið i aðra hönd
vegna 13. b3).
13. dxc5 — Bxb2, 14. Hc2 — Bg7,
15. 0-0 — He8, 16. Hd1
(Betra var 16. cxd6).
16. — Rxc5!
(Þennan leik mun Tal hafa van-
metið).
17. Bxc5 — dxc5, 18. Hxc5 —Dd6,
19. Hdc17
(Nú lendir hvitur i nær vonlausri
aðstöðu vegna leppunar riddarans).
19. — Bh6!
20. Hxc7?
(Betra var 20. H5c2).
20. — Had8. 21. H1c2
(Nú verður fyrsta reitaröðin við-
sjárverð fyrir hvitan, en eftir 21.
H7c2 hefði svartur unnið fallega:
21. — Bxf3, 22. gxf3 — Dd3l, 23.
Kf 1 — Hd7, 24. Dxd3 — Hxd3, 25.
Ke3 — Hed8. 26. Hd1 — Bf4 og
hvitur er i leikþröng. Svartur leikur
kóngnum fram til h4 eða h3. skiptir
siðan upp á d2, hirðir hvita h-peðið
og vinnur á sinu eigin).
21. — Bxd2. 22. Dxd2 — Df4l
(Skemmtilegur leikur, sem sýnir
glöggt fram á veikleikann á fyrstu
reitaröðinni).
23. He7!
(Tal fer seint i vörnina og i fljótu
bragði kynni svo að virðast sem
þessi leikur bjargaði honum. Friðrik
finnur bara annan enn snjallari).
23. — Hf8!l
(Nú stendur hvitur frammi fyrir
enn erfiðari vandamálum en fyrr: 24.
De2 gengur ekki vegna Bxf3 og ef
25. gxf3 þá Dg5 og ekki gengur 25.
Dxf3 vegna Dd6. Tal reynir að halda
valdi á g5 reitnum, en . . .)
24. Da5 — Hd1+, 25. Re1 —
Dg5l!
(Nú tapar hvitur minnst heilum
hrók).
Tal gafst upp.