Morgunblaðið - 26.06.1975, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. JUNI 1975
17
Wilson talar á fundi I barátt-
unni fyrir þjóðaratkvæða-
greiðsluna um aðildina að
Ef nahagsbandalaginu.
Tekst
Wilson
að einangra vinstrimenn?
Vinstrisinnar í brezka
Verkamannaflokknum hafa
brugðizt hart við þeim breyt-
ingum sem Harold Wilson for-
sætisráðherra gerði á stjórn
sinni í kjölfar þjóðaratkvæða-
greiðslunnar um aðildina að
Efnahagsbandalaginu. Wilson
hefur dregið verulega úr áhrif-
um vinstrisinna með breyting-
unum, en þó er ljóst að ennþá
stafar honum töluverð hætta
frá þeim.
Mikia athygli hafa vakið
ummæli höfð eftir frú Judith
Hart, sem var vikið úr stjórn-
inni, þar sem hún fór með mál
sem varða aðstoð við þróunar-
lönd. Hún sagði að með breyt-
Styrkur sá sem felst í samstarfi
miðflokka og vinstriflokka felst í
raun og veru í Kekkonen, hinum
sterka manni í finnskum stjórn-
málum. Hann hefur á síðustu ár-
um haft af því vaxandi yndi að
leika sitt sjálfstæða hlutverk i
stjórnmálurn landsins. Kekkonen
hefur gefið í skyn, að hann hafi
áhuga á samfylkingu sósíaldemó-
krata, miðflokkamanna og komm-
únista. Hann gaf kommúnistum
tækifæri til að mynda minnihluta-
stjórn i maílok, en frá þeim kom
afdráttarlaus neitun. En kannski
boð Kekkonens þá til kommúnista
hafi verið í sjálfu sér jafn innan-
tómt og hin framrétta hönd Sorsa
fyrrverandi forsætisráðherra.
Fyrr á þessu ári komu sósial-
demókrtatar meira á óvart en þeir
hafa nokkru sinni gert, frá striðs-
lokum- að minnsta kosti, þegar
þeir tilkynntu að Kekkonen
myndi verða frambjóðandi
flokksins við næstu forsetakosn-
ingar 1978, þegar kjörtímabil
hans er til enda runnið. Með því
að hafaþannig breytt fyrrverandi
erkióvini í opinberan frambjóð-
anda til æðsta embættis þjóöar-
innar gæti verið að sósialdemó-
kratar væru sannfærðir um að
Kekkonen stæði við hlið þeirra i
samskiptum við kommúnistana.
Árangurinn af þessu sögulega
bandalagi sem þarna hefur tekizt
milli Kekkonens og sósíaldemó-
krata gæti orðið til að ryðja braut-
ina til meiri stöðugleika í finnsk-
um stjórnmálum, svo fremi for-
setinn haldi sinni hestaheilsu.
í Finnlandi geisaði blóðug
borgarastyrjöld árið 1918, áþekk
þeirri sem háð var i Rússlandi, en
þó var sá munur á að í Finnlandi
voru það ekki rauðliðar sem komu
út sem sigurvegarar. Félagsleg og
pólitisk sár hafa gróið, en örin má
merkja. Langtimadraumur sósíal-
demókrata er að sameina alla
Finna i sama farvegi og mynda
þjóðlega fylkingu í stað þess að
hafa þann mýgrút stjórnmála-
flokka, sem nú starfa í landinu.
ingunum á stjórninni væri far-
ið inn á hættulega braut sem
gæti haft hörmulegar afleiðing-
ar fyrir Verkamannaflokkinn.
Að dómi Wilsons eru ummæli
frú Harts sögð rýtingsstunga í
bakið, þar sem hún á frama
sinn i flokknum honum að
þakka.
Enn alvarlegri augum leit
Wilson bréf sem honum barst
frá 30 harðlínumönnum sem
eru kenndir við vikublaðið Tri-
bune. Þeir hótuðu að berjast
gegn Wilson ef hann viki út af
stefnuskrá Verkamannaflokks-
ins í kosningunum í fyrra. Wils-
on sakaði þá um „móðursýki“
og ,,ónákvæmi“ og þó getur
hann tæpast dregið i efa þá
fullyrðingu i bréfinu að hann
fylgi ekki þeirri stefnu sem
stefnuskráin markaði.
Samkvæmt stefnuskránni
á samkomulag við verkalýós-
hreyfinguna (social contract)
að liggja til grundvallar baráttu
stjórnarinnar gegn verðbólg-
unni. Nú eru bæði Wilson og
Denis Healey fjármálaráðherra
sagðir sannfærðir um að samn-
ingar sem verkalýðsfélögin
knýja fram séu ein helzta
undirrót verðbólgunnar. Því sé
Reginald Prentice; lækkaður í
tign
nauðsynlegt að finna nýjar leið-
ir til að halda kaupgjaldi í
skefjum. Jafnframt hefur Wils-
on skotið sér undan því að
þjóðnýta fyrirtæki sem ganga
vel þótt stefnuskráin kveði á
um þjóðnýtingu.
Frú Hart hélt því fram að
tilgangur breytinganna á
stjórninni hefði verið sá að
flytja Anthonu Wedgewood-
Benn, eftiriæti vinstrisinna og
foringja andstæðinga aðildar-
innar að EBE, á öruggan stað.
Trúlega var það þess vegna sem
hann var sviptur starfi iðnaðar-
ráðherra og I staðinn skipaður
orkuráðherra. Eftirmaður
Benns, Eric Varley, sem áður
var orkuráðherra, hefur sjálfur
verið andvigur aðild að EBE en
fáir ráðherrar hafa gagnrýnt
eins harðlega og hann ýmsar
byltingarkenndar hugmyndir
Benns. Healey fjármálaráð-
herra, James Callaghan utan-
ríkisráðherra og Roy Jenkins
innanríkisráðherra tilkynntu
Wilson að þeir mundu allir
segja af sér ef Benn yrði áfram
iðnaðarráðherra.
Þjóðnýting hefur notið öflugs
stuðnings f iðnaðarráðuneyt-
inu. Þar var Eric Heffer aðstoð-
arráðherra áður en hann sagði
af sér í vor. Annar aðstöðarráð-
herra úr hópi vinstri manna
hefur verið fluttur úr þessu
ráðuneyti i annað ráðuneyti.
Varley er fyrrverandi aðstoðar-
ráðherra Wilsons og ljóst er að
forsætisráðherrann mun fylgj-
ast náið með störfum þess.
Brottvikning Benns jafngildir
raunar stuðningi Wilsons við
frjálst framtak.
Því hefur verið haldið fram
að yfirlýstur stuðningur Benns
við yfirráð verkamanna yfir
fyrirtækjum geti orðið til þess
að olíufyrirtæki hiki við að ráð-
ast í nauðsynlegar fjárfestingar
í Norðursjó þar sem hann hefur
tekið við stjórn orkuráðuneytis-
ins. Hins vegar er talin lítil
hætta á þessu þar sem Benn
mun ekki sjá um samninga við
olíufyrirtækin heldur fjármála-
sérfræðingur Wilsons, millj-
ónamæringurinn Harold Lever,
sem er kanzlari hertogadæmis-
ins Lancasters í stjórninni.
1 starfi sfnu sem orkuráð-
herra mun Benn stjórna sam-
skiptum við voldug verkalýðs-
félög, félög námuverkamanna,
starfsmanna orkuvera og
starfsmanna gasiðnaðarins. Því
hafa sumir haldið því fram að
völd hans muni aukast i hinu
nýja embætti. Benn hefur lengi
haldið þvi fram að verkamenn
eigi að grípa til beinna aðgerða
í stað þess að setja traust sitt á
þing og stjórn. Þess vegna er að
þvi spurt hvort Benn muni
reyna að Ivinda þessum hug-
myndum sinum i framkvæmd í
nýja embættinu. Þó var Benn
tregur að taka við hinu nýja
starfi og Wilson hefur vitað að
hann vildi ekki hverfa úr
stjórninni.
Til að vega upp á móti með-
ferðinni á Benn ákvað Wilson
að reka Reginald Prentice
kennslumálaráðherra sem er
eins mikil grýlai augum vinstri-
manna í flokknum og Benn i
augum hægrimanna. Jenkins
hötaði þá að segja af sér svo að
Prentice fékk starf frú Hart i
stjórninni. Þar með var hann
lækkaður í tign og þar að auki
var ráðuneyti hans, sem sér um
Eric Varley; tók við af Tony
Benn
aðstoð við þróunarlönd, sett
undir stjórn utanrikisráðuneyt-
isins. (Fred Mulley, formaður
flokksins, fékk fyrri stöðu
Prentice).
Urslit þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar treystu stöðu Wilsons og
hann notaði tækifærið til að
draga úr áhrifum vinstrisinna.
En hann þarf enn á samvinnu
þeirra að halda, ekki sizt þeirra
vinstrisinna sem ráða lögum og
lofum i voldugum verkalýðsfél
ögum. Aðstoð þeirra er nauð-
synleg ef Wilson á að takast að
sannfæra verkamenn um að
erfiðir tfmar séu framundan.
Jenkins, Prentice og Shirley
Williams, enn einn ráðherrann
Judith Hart; hvarf úr stjórn-
inni
úr hægra armi Verkamanna-
flokksins, telja að tíminn sé
naumur, að Wilson verði að
ráðast af alefli gegn óðaverð-
bólgu og að hann geti ekki
beðið eftir samþykki verkalýðs-
forystunnar. Þau telja úrslit
þjóðaratkvæðagreiðslunnar
sýna að meðlimir verkalýðs-
félaga séu ekki á sama máli og
foringjar þeirra og því megi
vera að of mikið sé gert úr
áhrifum þeirra.
Wilson telur aftur á móti
nauðsynlegt að hafa gott sam-
starf við verkalýðshreyfinguna
og er vongóður "um að það geti
tekizt. Hann er sagður hafa
glaðzt yfir því að einn voldug-
asti verkalýðsforinginn, Jack
Jones, mun hafa gert sér grein
fyrir nauðsyn hói'stillingar í
launakröfum.
Jenkins er sagður hafa hótað
því að segja af sér ef stjórnin
gerir engar afgerandi ráðstaf-
anir til að afstýra algeru hruni i
brezkum efnahagsmálum.
Fleiri ráðherrar munu hafa
tekið sömu afstöðu. En þó er
Wilson talinn hræddari við
Benn en þá. Ef verkalýðs-
hreyfingin leggur ekki blessun
sína yfir baráttu hans gegn
verðbólgunni gæti Benn
hugsanlega myndað nýtt banda-
lag vinstrisinnaðra þingmanna
og verkalýðsfélaga. Slíkt
bandalag átti hvað mestan þátt
í því að síðasta stjórn Wilsons
varð nánast óstarfhæf og að
hún beið kosningaósigur sinn
fyrir ihaldsmönnum 1970.
Wilson og Heaiey reyna að
laða erlent fjármagn til Bret-
lands og halda því fram að
brezka stjórnin sé hlynnt
frjálsu framtaki þrátt fyrir
stefnuyfirlýsingu flokksins.
Benn og stuðningsmenn hans
eru á þveröfugri skoðun og
telja þjóðnýtingu Iausnarorðið.
Þeir vilja innflutningshöft til
að viðhalda fullri atvinnu og
þeir telja fjárhagslegt hrun
gullið tækifæri til að stíga
skrefið frá kapitalisma til
sósfalisma,
Alvarlegur klofningur er enn
til staðar í brezka Verkamanna-
flokknum. Hingað til hefur
Wilson alltaf talið að vinstri-
sinnar mundu aldrei þora að
svíkja sig af ótta við að þar með
kæmu þeir íhaldsmönnnum aft-
ur til valda. Nú hafa vinstri-
menn aftur á móti fyllzt mikilli
heiftrækni eftir þjóðar-
atkvæðagreiðsluna. Þegar
Wilson leggur fram ráðstafanir
til að hefta verðbólguna, er
hugsanlegt að ýmsir vinstri-
menn leggist gegn þeim.
Þá getur svo farið að ráðstaf-
anirnar fáist ekki samþykktar í
þinginu nema með stuðningi
íhaldsmanna og frjálslyndra.
Þar með kæmi upp algerlega ný
staða i brezkum stjórnmálum.
Hún mundi bera keim af
nokkurs konar þjóðstjórn en
öfgamenn til hægri og vinstri
yrðu sér á parti.