Morgunblaðið - 27.07.1975, Side 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JÚLI1975
★ ★ ★ ★ o, Lucky Man!
Brezk, gerð 1973. Leik-
stjóri: Lindsay Ander-
son.
... Og Zen þýðir?
Að skilja Iffið, að lifa Iffinu, að ... hafa
tilfinningu fyrir Iffinu ... I rauninni eiga
allir þfnir dagar að vera góðir dagar; og á
hvern dag á að Ifta sem hið lifandi augna-
blik, frekar en að horfa til fortfðarinnar
eða framtfðarinnar — og þetta er f raun-
inni það sem Zen snýst um — að lifa á
Ifðandi stund.
(brot úr útvarpsviðtali, sem notað er f
bakgrunnshljóð f O Lucky Man!)
Arið 1968 sendi Lindsay
Anderson frá sér sfðustu mynd-
ina á undan þessari og nefndist
hún „If.. .„ I þeirri mynd kom í
fyrsta skipti fram ungur leikari
er nefnist Malcolm McDowell
og lék þar persónu er nefndist
Mick Travers. I O Lucky Man
má ætla, að hann leiki sömu
persónuna sakir fjölda til-
vitnana hans í fyrra hlutverk,
þó nafninu hafi verið breytt
lítillega í Mick Travis. En mikið
hefur persónan breyst og
Anderson með — eða öfugt. 1
síðasta atriðinu í „If...“ er
Mick leiðtogi uppreisnar í
heimavistarskóla sínum, hann
kemur sér fyrir uppi á þaki
skólans ásamt vinkonu sinni (
hún leikur stúlkuna í kaffi-
verksmiðjunni, sem Travis
spyr, hvort hann hafi ekki séð
áður) og í sameiningu skjóta
þau niður skölastjórann ásamt
starfsliði hans — þ.e. skólakerf-
ið. Mick snýr síðan vélbyssu
sinni beint að áhorfendum og
tekur í gikkinn. Áhorfandinn
er snögglega og óþyrmilega
vakinn til meðvitundar um að
vera samsekur kerfinu í af-
skiptaleysi sínu. I O Lucky Man
er hins vegar beitt vægari að-
ferðum, sem sennilega vekja
engan. I lokin er öllu slegið upp
í allsherjar dansleik og þrengt
inn á andlit Micks, sem í sælu-
vimu teygir upp hendurnar, til
að reyna að höndla blöðru. Alla
myndina f gegn er hann að leita
einhvers, hamingjunnar, pen-
inga, frama eða bara næturstað-
ar. 1 stórum dráttum er sögu-
þráóurinn í O Lucky Man eitt-
hvað á þá leið, að Mick Travis
gerist sölumaður hjá kaffi-
brennsfufyrirtæki. Hann er
sendur til Norður-Englands þar
sem hann kemst í kynni við
svalllífi æðstu manna borgar-
innar — borgarstjórinn býður
honum í lokaðan klúbb, sem
reynist ekki vera annað en kyn-
svall. Dag nokkurn kemur hann
að viggirtu svæði og er umsvifa-
laust handtekinn af hermönn-
um og færður til yfirheyrslu.
Er hann pyntaður til að játa
eitthvað, enda rfkisleyndarmál
í húfi, þar sem um kjarnorku-
rannsóknarstofnun er að ræða.
Hann sleppur þaðan er eldur
brýst út og flýr.allt hvað fætur
toga meðan stofnunin springur
í tætlur að baki honum,.Skyndi-
lega er hann staddur á grænum
engjum, hvar mest ber á gam-
alli, fallegri kirkju og berst
þaðan söngur. Mick kemst þar
inn í messu og fellur í öngvit.
Sfðar er honum vísað úr þessari
Paradís og hann lendir f
höndunum á brjáluðum
vísindamanni, sem gerir við
Mick samning um að mega
rannsaka hann að vild f viku
fyrir 140 pund. Þegar Mick
kemst að þvf fyrir tilviljun að
eitt fórnardýra vísindamanns-
ins er svín með mannshöfuð
forðar hann sér með því að
varpa sér út um glugga. Hann
kemst með hljómlistarmönnum
til London (Alan Price og félög-
um hans, en þeir leika öll lögin
í myndinni, auk þess sem þeir
eru af og til sýndir í æfingasal).
Með þeim er ung stúlka,
Patricia, sem Mick verður hrif-
inn af, ekki síður þegar hann
kemst að því, að faðir hennar
veður í peningum. Hann kemur
sér í samband við pabbann, Sir
James, og ráðinn sem aðstoðar-
maður hans. Sir James er sam-
viskulaus fjáraflamaður og
Mick lendir fljótlega í 5 ára
fangelsi fyrir að senda napalm
úr landi á vegum Sir James. I
fangelsinu les Mick bæði
Mick I höndum brjálaða vfsindamannsins. Bergmál úr A Clockwork Orange?
Að skilja lífið?
Fangelsisstjórinn (forst jórinn/skólast jórinn) gefur Mick koss að skilnaði, áður en hann sendir hann frá sér á ný. Júdasarkoss?
Maxim Gorky og Bertrand
Russel og er hann kemur úr
fangelsinu reynir hann að beita
þessari þekkingu sinni til að
bæta heiminn í kringum sig. En
hann kemst strax að því að
heimurinn vill ekki hlusta,
hann er forsmáður og peninga-
laus og einmana reikar hann
um Piccadilly þegar hann allt i
einu rekst á skiltið „Viltu verða
stjarna? Reyndu heppnina!"
Auglýst er eftir leikara í aðal-
hlutverk og Mick hefur engu að
tapa. Úr miklum fjölda ungra
manna velur leikstjórinn (sem
Anderson leikur) hann til að
leika aðalhlutverkið. Gæfuhjól-
ið er farið að snúast Mick í hag
og öllu er slegið upp í ball.
Eins og sjá má, er efnis-
þráðurinn allyfirgripsmikill og
víóa komið við, enda er myndin
rétt tæpir þrír timar. En þó
efnið sé þannig tengt saman
með Mick sem aðalpersónu er
myndin röð sundurleitra atriða,
sem spanna flest svið mannlegs
lífs. Mick er með öðrum orðum
kynntur fyrir umheiminum,
þeim raunveruleika, sem um-
lykur okkur f dag. En í stað
uppreisnarmannsins í „If...“
tekur Mick þessu öllu sem sjálf-
sögðum hlut, þó Anderson leggi
sig fram um að sýna fáránleika
þessarar lffsmyndar með þvf að
gera atburði og persónur hlægi-
Mick f lok myndarinnar. Eftlr hverjti cr h*nn að sellast? Blöðrum? ? ?
legar. Mick tekur einfaldlega
þátt f öllu sukkinu og svína-
rfinu í von um fljóttekin gróða,
en verður f öllum tilvikum
fórnardýr annarra. Anderson
virðist beita hér sömu aðferð-
inni til gagnrýni á þjóðfélagið
og Bunuel gerði í „La Discret
Charme de la Bourgoise", þ.e.
að viðurkenna fyrir sjálfum sér
að hann geti ekki breytt neinu f
þessum vitskerta heimi og gera
þess vegna grín að öllu saman í
staðinn. Að finna sér ástæðu til
að lifa í þessum heimi er öllu
erfiðara, en visbendingu um þá
ástæðu er ef til viil að finna í
Zen-viðtalinu og í nokkrnm lín-
um i titillagi Alans Price um
heppna manninn (. . . ef þú átt
vin, sem þú heldur að þú getir
treyst, ert þú heppinn maður...
ef þú hefur fundið ástæðuna til
að lifa í stað þessaðdeyja ert
þú heppinn maður... ef þú hef-
ur fundið tilganginn í veruleika
þessa gamla heims, ert þú hepp-
inn maður.) 1 fyrri hluta
myndarinnar er Mick stöðugt
að leita leiða, til þess að verða
rikur (hann byrjar á því að
reikna saman hæstu árslaun
sölumanns hjá kaffifyrirtæk-
inu, sannfærður um að geta náð
þvf hámarki) en er að lokum
dæmdur í fanglesi fyrir þessar
tilraunir sínar, svikinn i hend-
ur réttvísinnar af margmilljón-
eranum Sir James. Eftir fimm
ár snýr hann til baka, breyttur
maður með háleitar hugsjónir,
en kemst að raun um, að
heimurinn er miklu verri en
hann bjóst við. I lokin byrjar
hann þvf aftur að treysta á
hamingjuna og haga seglum
eftir vindi. I sfðasta atriðinu
skipar leikstjórinn Anderson
honum að brosa, en Mick vill fá
að vita af hverju hann á að
brosa. Leikstjórinn slær hann
þá utan undir með handritinu,
myndin fer í svart og þar á eftir
kemur andlit Micks, skilnings-
glampi er i augunum og hann
brosir. Hvað hefur hann skilið?
Túlkunin á þeim skilningi er
opin fyrir hvern áhorfanda um
sig, en ef til vill hefur hann séð
þá atburði, sem hann gengur f
gegnum f myndinni i skýrara
Ijósi. Ef til vilf skilst honum, að
andstæður þessa heims verða
aldrei sameinaðar, að einstakl-
ingurinn verður að hagnýta sér
þær til eigin framdráttar,
beygja þær undir sinn vilja.
Eða brosir hann bara af hlýðni,
vegna þess að hann skilur, að
hann er fórnardýrið, sem verð-
ur að haga seglum eftir vindi til
að komast áfram? Takmarkið
með brosinu er það sama — að
komast áfram, að lifa. Hugsun-
in á bak við það ræður hins-
vegar úrslitum um framabraut
hans.
O Lucky Man! (, sem að hluta
er byggð á ævisögu McDowells)
svipar um margt til myndar
Kubricks, A Clocwork Orange.
Fangelsisvistin og endurbætti
maðurinn, sem snýr til baka út
í hinn spillta heim, Mick er
alsettur rafmagnsþráðum á
rannsóknarstofunni og hann
flýr þaðan með því að henda sér
út um glugga í nákvæmlega
eins mynduóu atriði og í Clock-
work Orange. Einnig eru fjöl-
margar tilvitnanir f fyrri mynd
Andersons, If..., t.d. i lokin,
þegar honum er réttur riffill og
honum skipað að setja sig f
árásarstöðu. Einnig er að finna
andlit meðal þeirra, sem koma
til tilraunamyndatökunnar,
sem birtust f If... Skóla-
stjórinn í þeirri mynd leikur
hér tvö hlutverk, fyrst forstjóra
kaffiverksmiðjunnar, sem
sendirMickút af örkinni (með
epli), og sióar fangelsis-
stjórann, sem sendir Mick að
nýju út í heiminn. Þarna er um
að ræða mjög ákveðna hlut-
verkaskipun, sem þjónar
ákveðnum tilgangi. Ralph
Richardson leikur fyrst gamlan
snikkara, sem saumar gull-
brydduð föt á Mick, sem eiga að
vera honum til happs, en verða
honum fremur til ógæfu og
síðar leikur hann Sir James,
sem kemur Mick f fangelsið.
Annars er sú aðferð, að láta
sama leikarann leika nokkur
hlutverk fremur ruglandi en
upplýsandi, þvi i fæstum til-
vikum (fyrir utan þau, sem
hafa verið nefnd) er nokkurt
samhengi á milli þeirra.
Annars er still Andersons f
myndinni mjög skemmtilegur,
hann notfærir sér alla mögu-
leika kvikmyndaformsins og sú
aðferð að nota skiltin vestur —
norður — suður rennir stoðum
undir hina almennu heims-
mynd, sem hann vill draga
fram. Að vísu er myndin
nokkuð löng og það er ekki
fjarri þvf, að Anderson endur-
taki boðskap sinn einum of oft,
en persónulega er ég tilbúinn
að fyrirgefa honum, þó 'hann
reyni á þolinmæði áhorfenda,
því hann gerir að mfnu viti
alltof fáar myndir. Anderson
hefur leikstýrt mikið fyrir leik-
svið fLondon enþærsýningar
ná því miður til fárra og það er
sárt til þess að vita, að einn
besti kvikmyndagerðarmaður
Breta f dag skuli ekki gera
meira af því að láta fleiri njóta
verka sinna. En ef til vill er það
vegna þeirrar bitru reynslu,
sem Anderson hefur orðið fyrir
í sambandi við myndir sínar. I
O Lucky Man voru t.d. þrjú
atriði klippt burtu, áður en
myndin var sýnd opinberlega,
en Anderson tókst þó að koma
einu inn aftur. Annað hinna
tveggja atriða, sem klippt var,
virðist nokkur missir að, en það
gerist eftir að Mick er hleypt út
úr fangelsinu. Hittir hann fyrst
fyrir Hjálpræðishermenn á
samkomu, á vió þá orðaskipti
en flækist síðan í mál konu
nokkurrar sem ætlar að fyrir-
fara sér og tveim börnum
sínum — hvað hún gerir þrátt
fyrir fortölur Micks, sem les
fyrir hana heilræði úr bók
þeirri, sem fangelsisstjórinn
gaf honum að skilnaði. Virðist
nokkur missir að þessu atriði til
frekari skilnings á myndinni,
en vonandi lætur Anderson það
ekki hindra sig f að halda nú
áfram á sömu braut, taka sér
Mick Travis til fyrirmyndar og
láta ekki bugast, heldur láta
hverjum degi nægja sín
þjáning. SSP.
Hnattsigling
dúfunnar..
★ ★ The Dove, banda-
rísk, gerð 1 974
Leikstjóri: Charles Jarrot.
Önnur saga um ungan mann,
sem hagar seglum eftir vindi I
bókstaflegri merkingu en Mick i O
Lucky Man. f rauninni er þessi
mynd aðeins eftirtektarverð fyrir
einn hlut — kvikmyndatöku Sven
Nykvists, sem i köflum, eins og i
óveðursatriðinu fyrir utan Mada-
gaskar, er stórkostleg. Að visu er
það markmið Nykvists, að kvik-
myndatakan hæfi efninu svo vel,
að ekki sé eftir henni tekið, að
myndavélin trani sér ekki fram,
sem einhverskonar aðskotahlutur
fyrir utan efnisheildina, en þegar
efnið er jafn þunnt og raun ber
vitni, stendur ekkert eftir til að
njóta nema myndatakan sjélf.
Myndin er byggð é sannsöguleg-
um atburði, en þó raunveruleikinn
sé oft ótrúlegri en skáldsagan, er
stundum nauðsynlegt að krydda
raunveruleikann aðeins i frésögn.
Annars er uppbygging myndarinn-
ar nokkuð hröð en Jarrot (leikstj.
Anne of The Thousands Days,
Mary—Queen of Scots) tekst
hvergi að gæða persónurnar trú-
verðugu Iffi. Þessi téknmynd um
þroska piltsins Robin Lee Graham
f fullvaxta mann, sem skynjar að
lokum mikilvægi þess, að standa
við fyrirætlandir slnar og hvika
ekki fré settu marki, hlýtur að
hafa kostað kvikmyndagerðar-
menniqa mikið erfiði og þess
vegna er það öllu sárgrætilegra,
að érangurinn skuli ekki vera f
samræmi við erfiðið.
SSP.