Morgunblaðið - 21.05.1976, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. MAl 1976
SIRI
Myndlist
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
SIRI DERKERT, sem Norræna
húsið kynnir um þessar mundir
með mikilli sýningu á lífsverki
hennar, var ein af þeim konum,
sem settu hvað mestan svip á
sænska myndlist og listalíf á
þessari öld. Siri fæddist í
Stokkhólmi árið 1888, dóttir
verzlunarmanns, og voru syst-
kinin sjö. Almenna skólamennt
un hlaut hún i Norrköping
1896—98 og seinna í Stokk-
hólmi. Fæðingarnafn hennar
var Karin Sigrid Johansson, en
vegna þess hve Johansson-
nafnið var algengt í Norrköp-
ing, breytti faðir hennar eftir-
nafni sínu í Derkert og nafnið
Siri mun fljótlega hafa festst
við hana. Hugmyndin að Derk-
ert-nafninu er sótt í móðurætt
Siri, þvi að ein af systrum lang-
afa hennar var gift skipstjóra
að nafni Derk Didrik. Móðir
hennar, Valborg Fogelin, var
gædd miklum metnaði á yngri
árum á þeirra tima mælikvarða,
vildi verða tízkuteiknari og
setja upp hattaverzlun, en það
varð lítið úr þeim ásetningi, er
börnin sjö komu í heiminn
hvert á fætur öðru. En það var
þó faðir hennar, Edward
Johansson, sem vakti áhuga
hennar á myndlist í æsku, er
hann sýndi henni veglegar
bækur um Rafael, Leonardo og
Michaelangelo og sagði um leið,
að þetta væri hin mikla list
snillinganna. Hann hafði á
unga aldri unnið i forngripa-
verzlun, og þaðan kom virðing
hans fyrir hinni miklu list,
hinu stóra í listinni.
Annars fara ekki miklar sög-
ur af myndlistinni á heimili
Siri, en þar voru lesnar góðar
bókmenntir og allir voru upp-
teknir af tónlistinni, spilað var
á píanó og víólu og ein systirin
var í söngtímum. Mendelssohn
var í miklu uppáhaldi, seinna
var svo gengið í dansskóla.
Það er óljóst, af hvaða sökum
Siri lagði fyrirsig myndlistina.
Sjálf segir hún, að listin hafi á
þeim tímum þótt „áreynslu-
minni" en annað langskólanám
og hún mun hafa verið
veikbyggð að upplagi. Faðir
hennar kom henni í læri í mál-
araskóla Caleb Althins árið
1904, og þar teiknaði hún eftir
gipsi, lifandi módelum og gerði
tilraunir í myndbyggingu, — á
vorin var svo unnið utandyra
og málaðar sveitasælumyndir
eftir gefinni línu. Allt var þetta
frekar gamaldags, skólinn var
til húsa í tveim vinnustofum og
var önnur fyrir drengi en hin
fyrir stúlkur, og var Siri í raun
réttri alls óvitandi um myndlist
eftir fjögurra ára nám. En þá
kom allt f einu Edward Hald í
heímsókn í skólann, nýkominn
frá París, og sýndi nemendum
nokkrar myndir, sem hann
hafði málað þar undir sterkum
áhrifum frá impressjónistun-
um og annarri nýlist. Þetta var
ólíkt öllu því, sem hún hafði
áður séð, litirnir lýstu og Ijóm-
uðu um allt léreftið og á þeirri
stund má segja, að örlög hennar
hafi verið ráðin.
Á leiðinni heim úr skóla
gleymdi hún og félagar hennar,
sem áttu samleið yfir Öst-
ermalm-torgið, að kaupa túli-
pana til að setja í hnappagatið,
eins og venja þeirra var . ..
Listaháskólinn í Stokkhólmi
var næsti áfanginn, en þar
stundaði Siri nám í tvö ár frá
haustinu 1911 til vorsins 1913.
Allt var í föstum skorðum í
þeim skóla, hverjar trönur
höfðu sinn lampaskerm og fyr-
irsæturnar voru baðaðar sterku
ljósi, sem endurvarpaði löngum
skuggum. Siri var engu nær,
hvernig hún ætti að mála eftir
hálft annað ár á listaskólanum,
en félagslifið var gott, hér áttu
menn að læra á lífið og umfram
allt teikna og teikna, — hún
sótti ekki fyrirlestra í iistasögu
og fletti ekki upp í listaverka-
bókum. Fór á fætur kl. 5 til að
teikna módel, áður en vinnan
byrjaði á listaskólanum og sat
sjálf mikið fyrir. Andstaðan
gegn kennslunni var mikil, en
möguleikinn til mótmæla lítill.
Stúlkurnar voru upp á kant við
strákana, þær höfðu engan
áhuga á þeim sem málurum,
forsendurnar voru svo ólíkar,
— þær voru borgaralegar stúlk-
ur í andstöðu við ríkjandi
menningu í þjóðfélaginu. Þeir
ætluðu að verða málarar og öðl-
ast frægð og frama sem fyrst,
— þess vegna höfðu þeir vissa
andúð á þessum ríku borgara-
dætrum, sem höfðu listina ber-
sýnilega sem hobbý, áður en
þær festu ráð sitt. Orðrómur
gekk um, að þær væru pervers-
ar, þar eð þær veigruðu sér við
sjálfsögðum kvenlegum störf-
um, svo sem að hella upp á
könnuna!
Haustið 1913 lá leiðin til
Parisar þar sem Siri gekk á
Siri Derkert, myndin er tekin í Ziirich vorið 1 91 6.
Dr. Helgi P. Briem:
Eiga Islendingar að
taka leigu af landi?
Nú hafa Bretar stundað hér
ólöglegar veiðar í hálft ár, undir
vernd brezka flotans, leigðra
dráttarbáta og flugvéla. Er talið
að nú séu 19 verndarskip frá Bret-
um á íslenzkum fiskislóðum.
Ekki hefir Bretum orðið þessi
útgerð gróðavænleg, enda ekki
annað að sjá, en að fyrir þeim
vaki að gjöreyða islenzk fískimið,
svo þar verði ördeyða.
Jafnframt því, sem þeir reyna
að eyðileggja fiskimið, reyna þeir
að 'spilla markaði íslendinga i
EBE-löndunum, með háum tolla-
álögum, en slíkt athæfi er sérstak-
lega bannað í GATT-
samningunum. Með vopnum og
valdi á að sýna íslendingum allar
bjargir bannaðar fyrir að vilja
vernda fiskimið sin, öllum þjóð-
um til gagns.
Er þetta auðsjáanlega það sem
hinn nýi forsætisráðherra nefnir
að sveigja sig aftur á bak (bend
over backwards) til að komast til
móts við íslendinga.
Nú nýverið hefir utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna skýrt for-
sætisráðherra Breta frá því, til að
hressa upp á hann, að íslendingar
muni ekki fá varðbáta þá, sem
islendingar óskuðu eftir til að
verjast ágangi Breta. Er því hér
um samstöðu tveggja stórvelda að
ræða.
Bretar þreytast ekki á að segja
að islendingar séu lögbrjótar, er
þeir hafi fært fiskiveiða-landhelgi
sína í 200 mílur, þó þeir hafi
sjálfir tekið sér tvö hundruð míl-
ur til að geta krækt í olíuna. Má
segja að islendingar hafi ekki
staðið vel í ístaðinu, er það mál
var til umræðu, að auðlindalög-
sagan næði ekki til fisksins sem
synti yfir sjávarbotni.
Sýnir þetta allt mikla ráðsnilld
til að íslendingum verði ekki iíft í
landi sfnu.
Ætti þetta að færa okkur heim
sanninn um það, að þegar þessar
þjóðir mæla fagurt um vernd okk-
ur til handa mæla þær jafn flátt.
Verndin er ekki vegna íslend-
inga, heldur vegna þeirra sjálfra.
Churchill sagði að ef nasistar
næðu islandi mundi það verða
eins og rýtingur í bak Breta.
Þar sem vér höfum mikið til
misst gagn af því að sitja í miðj-
um fengsælum fiskimiðum, virð-
ist sjálfsagt að nota þá aðstöðu,
sem ekki verður tekin frá oss, og
krefjast leigu fyrir landið, sem
notað er í þeirra þágu. islending-
ar hafa ekki skirrst við að taka
leigu fyrir land leigt öðrum ís-
lendingum. Er því undarlegt að
útlendingar fái það leigulaust,
enda munu langflestir halda að
íslendingar hafi mikla leigu af
því.
1 beinni línu á laugardaginn
var, sagði utanríkisráðherrann að
hann vildi ekki fara að dæmi
Mintoffs, landstjóra Möltu, og
taka leigu fyrir herstöðina. Var
það eins og hann teldi skömm að
því. En hvergi hefi ég séð votta
fyrir öðru en aðdáun á Mintoff
Helgl P. Briem.
fyrir að heimta 100 millj. punda,
ef ég man rétt, fyrir aðstöðu
Breta við eyjuna, og vilja ekki
láta nota hana eða sig sem skó-
þurrku Breta. Spánn tekur nokk-
ur hundruð milljónir dollara fyrir
aðstöðuna í því landi, og ekki hefi
ég heyrt nokkurn mann telja það
nema sjálfsagt.
Ekki get ég séð að við skuldum
NATO nokkurn vinargreiða.
Þessi ríki hafa horft upp á það
mánuðum saman að Bretar leggi
sig fram og í mikinn kostnað til að
eyðileggja lífsbjörg vora, með
ungfiskadrápi á viðkvæmum stöð-
um, og tekið refsitoll af útflutn-
ingsvörum íslendinga, að þau
laski gæsluskip vor og hóti að
skjóta á þau, og fleira þess háttar.
Þó island hafi ekkert gott af
NATO-þjóðunum að segja, væri
það vanþakklæti að geta ekki um
að Luns framkvæmdarstjóri
NATO hefir lagt sig fram um að
reyna að koma vitinu fyrir Breta
eða öllu heldur þeirra ómögulegu
ríkisstjórn. Nú hefir hann bent á
(í Morgunblaðs grein í dag) að ef
NATO missti tsland yrði strönd
Kanada víglína Bandaríkjanna,
og að Bandaríkjamenn yrðu að
koma sér upp fjórum nýjum flot-
um, sem mundu kosta 22 millj-
arða dollara. Eitthvert lið mundi
þurfa á þennan flota, sem varla
mundi kosta minna.
Hvort kostnaður Evrópu ríkja í
NATO yrði minni skal hér engu
spáð, en að minnsta kosti mundi
sú upphæð verða milljarðar doll-
ara.
Sumir gera mikið úr því öryggi
fyrir íslendinga að vera undir
vernd NATO. Sú vernd mundi
veitt meðan „verndararnir" þurfa
á Íslandi að halda, en ekki augna-
bliki lengur, hvort sem vér erum í
NATO eða ekki. Það hefir því
ekki nokkra þýðingu hvort ís-
lendingar eru í Nato eða ekki. Það
virðist hreinlegast að hafa ein-
göngu leiguviðskipti fyrir þennan
félagsskap, en hvort island er
áfram í NATO ætti ekki að spilla
neinu. Þjóðum þeim sem eru í
þessu bandalagi er það lífsspus-
mál að island lendi ekki á valdi
annarra þjóða og það skiptir máli,
en ekki gýliorð æfðra stjórnmála-
manna.
Reykjavík, 15. maí 1976.