Morgunblaðið - 21.05.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. MAl 1976
Einar Ágústsson á blaðamannafundi í Osló:
Getum ekki hugsað okkur annan
vemdara en Atlantshafsbandalagið
r
— Varnarliðið verður á Islandi
meðan meirihluti er fyrir því
í Sjálfstæðisflokknum
— Ef ísland færi úr NATO yrði
landið hlutlaust og íslendingar
mundu ekki vopnast
Einar Ágústsson utanríkisráðherra á blaðamannafundinum. AP
Blaðamannafundur
Frá Blaðamanni Morgunbls.
Magnúsi Finns.
EINAR Agústsson utanríkis-
ráðherra hélt blaðamannafund
með erlendum blaðamönnum
hér f næsta húsi við Hótel
Scandinavía, þar sem ráðherra-
fundurinn er lialdinn. Á annað
hundrað blaðamenn sóttu fund-
inn sem stóð í um hálfa klukku-
stund. Einar Ágútsson ávarpaði
blaðamennina fyrst nokkrum
orðum og skýrði m.a. frá helzta
inntaki ræðu sinnar á ráðherra-
fundinum, sem hann hafði þá
haldið nokkru áður. Fjöldi
spurninga var lagður fyrir ut-
anríkisráðherra og skulu þær
helztu tilfærðar hér til þess að
gefa mönnum hugmynd um
fundinn.
Fyrsta spurningin til Einars
fjallaði um það, hvort Islend-
ingar myndu hætta áreitni við
togarana, ef Bretar ákvæðu að
kalla freigátur sfnar af miðun-
um. Einar sagði:
„Við þessu er til stutt og lag-
gott svar — nei. Þá var ráð-
herra spurður um hver hann
teldi að yrði þróun mála, ef
samningaviðræður kæmust á
milli landanna. Einar sagðist
ekkert geta um það sagt í smá-
atriðum. Hann hefði á fundin-
um með Crosland í gærkveldi
farið yfir málin, en alls ekki
verið um samningaviðræður að
ræða, enda liti hann og stjórn
sín svo á að af þeim gæti ekki
orðið á meðan herskipin væru á
miðunum.
Þá var Einar Agústsson
spurður að því, hvort hann
hefði átt fund í dag með
Anthony Crosland. Hann svar-
aði því neitandí, en hann sagð-
ist þó hafa skipzt á orðum við
Crosland á fundunum. Enginn
fundur væri ákveðinn milli
hans og Crosiands.
Skoðanamunur
milli stjórnar-
flokkanna
Einar hafði skýrt blaðamönn-
unum frá því að hann hefði í
ræðu sinni skýrt frá því að stöð-
ugt yrði erfiðara að halda ís-
landi innan NATO á meðan
slíkt ástand væri á miðunum,
sem raun bæri vitni. Brezkur
blaðamaður spurði hann, hvort
islenzka ríkisstjórnin myndi á
einhvern hátt tímasetja aðgerð-
ir i samræmi við tal sitt um
úrsögn og brottvísun varnar-
liðsins — ef engin breyting yrði
á málinu. Einar kvað erfitt að
svara þessari spurningu — and-
staðan gegn NATO væri vax-
andi í landinu og hann minntist
á Keflavikurgönguna um síð-
ustu helgi, sem verið hefði fjöl-
mennari en áður. Hann kvað
þetta og annað sýna aukinn
þrýsting gegn NATO.
Þýzkur sjónvarpsmaður
spurði, hvort ekki væri hugsan-
legt að íslendingar gerðu svip-
aðan samning við Breta og þeir
hefðu gert við Þjóðverja. Einar
svaraði því til að þar væri mik-
ill munur á, því Þjóðverjar
hefðu áhuga á öðrum tegund-
um en þorski, sem allt snerist
um og væri sú fisktegund, sem
væri í mestri hættu. Á honum
hefðu Bretar fyrst og fremst
áhuga, og „mér skilst að það sé
m.a. vegna þess að það er ekki
unnt að búa til fish and chipsúr
öðru en þorski," — sagði ráð-
herrann og var klappað við
þetta svar hans. Einar var þá
spurður að þvj hvort langan
tima mundi taka að semja ef
ákveðið yrði að hefja samninga-
viðræður og kvaðst hann ætla
að ef til þess kæmi ætti það
ekki að taka marga daga. Hann
sagði að íslenzka ríkisstjórnin
gæti helst hugsað sér samninga
til skamms tíma, sem giltu í 3
til 6 mánuði. Hann kvað útilok-
að að Bretar fengju boð um 65
þúsund tonn af islandsmiðum
að nýju.
3—6 mánaða
samningar?
Einar Ágústsson sagði að
þegar varnarsamningur Banda-
ríkjanna og íslands hefði verið
gerður í kjölfar inngöngu
íslands i NATO 19451 hefði sér-
staklega verið tekið fram í
honum að ekki yrði her á
íslandi á friðartímum. Einar
sagði að hann væri þeirrar
skoðunar að her ætti ekki að
vera á íslandi á friðartímum og
svo væri einnig um meirihluta
flokks hans, Framsóknarflokks-
ins. Hins vegar væri meirihluti
Sjálfstæðisflokksins á annarri
skoðun. Hann sagðist ánægður
með stuðning Norðurlandanna
við málstað islands, Finnar
hefðu riðið á vaðið fyrir nokkr-
um árum en siðan hefðu aðrar
Norðurlandaþjóðir fylgt á eftir.
Hvers vegna hótar ísland úr-
sögn aftur og aftur, en gerir
ekkert var spurning sem ráð-
herra fékk. Einar kvað góða
vísu aldrei of oft kveðna og enn
vildi ríkisstjórn sín freista þess
að fara ekki úr bandalaginu.
Hann kvaðst vonsvikinn yfir
því að bandalagsþjóðirnar
styddu ekki íslendinga ein-
dregnar en raun væri á. Ef
Ísland færi úr NATO myndu
íslendingar verða hlutlausir —
við getum ekki hugsað okkur
annan verndara en Atlantshafs-
bandalagið — sagði hann.
islendingar myndu heldur ekki
vopnast, ef slíkt ástand yrði í
landinu.
Brezkur blaðamaður frá
Financial Times spurði þá
Einar vegna ummæla hans fyrr
á fundinum — hvers vegna
hann væri að hóta að reka
varnarliðið úr landi úr því að
hann liti svo á að það ætti ekki
að vera þar. Einar Ágústson
sagði að þótt Framsóknar-
flokkurinn vildi að herinn færi
væri stærri stjórnarflokkurinn
Sjálfstæðisflokkurinn, þvi and-
vígur og á meðan innan hans
væri meirihluti fyrir áfram-
haldandi veru hersins yrði
hann á íslandi. Þá sagði ráð-
herra að menn yrðu að gera sér
ljóst að ef núverandi ríkis-
stjórn stæði sig ekki í utanríkis-
málum í sambandi við þetta
mál, ættu núverandi ráðherrar
á hættu að falla við næstu
kosningar og þá yrðu aðrir við
sjórnvölinn og hann þyrði ekki
að ábyrgjast afleiðingarnar.
Menn yrðu að muna að á is-
landi væri lýðræði.
Einar Ágústsson sagði sam-
kvæmt fréttastofufregnum að
mjög líklegt væri að íslending-
ar mundu gefa Bandaríkja-
mönnum sex mánaða frest til
að loka Keflavíkurstöðinni ef
islendingar fengu ekki
bandarískan stuðning i deil-
unni við Breta.
Utanríkisráðherra kvaðst
einkum hafa orðið fyrir von-
brigðum vegna þess að Banda-
ríkjamenn hefðu neitað að út-
vega islendingum varðskip að
sögn AP. „Kannski eiga þeir
engin,“ sagði hann.
Diplómatar sem sátu hinn
lokaða fund ráðherranna
sögðu að Einar Ágústsson
hefði einungis varað við þvi
þar að aðild íslands að banda-
laginu væri í hættu en tónninn
hjá honum hefði verið miklu
mildari en á blaðamanna-
fundinum.
Utanríkisráðherra sagði að
sögn Reuters að bandalagið og
framkvæmdastjóri þess, Josef
Luns, mætu mikils hernaðar-
legt mikilvægi islands og
Keflavíkurstöðvarinnar.
„Okkur finnst að NATO verði
að gera upp við sig hvort
bandalagið vill fórna þessum
mannvirkjum fyrir veiðar
Breta undan ströndum
íslands."
Aðspurður sagði utanríkis-
ráðherra að sögn Reuters að ef
islendingar segðu sig úr
NATO mundu þeir gæta hlut-
leysis. „Við viljum engan
annan verndara en þann sem
við nú höfum,“ sagði hann.
Hann sakaði brezku stjórn-
ina um „ótrúlega þrjózku“,
segir Reuter, og um fundinn
með Crosland sagði hann að
þeim hefði orðið mjög litið
ágengt, en bætti við. „En Cros-
land sýndi skilning og greini-
legan vilja til að leysa deil-
una.“
Nordli við setningu ráðherrafundarins:
Deilur geta orðið Atlants-
hafsbandalaginu hættulegar
Ösló, 20 maí
Frá blm. Mbl.
Magnúsi Finnssyni.
SETNINGARATHÖFN utan-
ríkisráðherrafundar NATO
hófst f ráðhúsi Oslóborgar kl.
9.45 I gærmorgun. Hljómsveit
lék lög eftir Grieg en síðan
flutti Knut Frydenlund, utan-
ríkisráðherra Noregs, örfá orð,
þar sem hann hauð fulltrúana
velkomna. Þá fluttu ræður
Odvar Nordli, forsætisráðherra
Norðmanna og Joseph Luns,
framkvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins. A eftir lék
hljómsveit menúett eftir Beet-
hoven.
Odvar Nordli forsætisráð-
herra sagði að NATO hefði ver-
ið stofnað af brýnni nauðsyn.
Stofnendur hefðu verið frjálsar
þjóðir sem áttu þá ósk að vera
áfram frjálsar. Á atómöld kvað
Nordli nauðsynina hafa enn
aukizt á bandalaginu. Styrkur
bandalagsins er nauðsynlegur
vegna framtíðar bandalagsríkj-
anna, sagði hann.
Nordli sagði að frá því að
utanríkisráðherrar NATO
hefðu hitzt síðast í Osló árið
1961, hefði orðið mikil breyting
á heimsmálunum. Þá hefði rík.t
kalt stríð í veröldinni en síðan
hefði „detente" tekið við.
Óvissa ríkti um þá stefnu nú og
viðbúnaður herja austurs og
vesturs væri í raun aldrei meiri
en nú. Hann kvað deilur hafa
risið og ný hugmyndafræði
hefði skapazt. Nordli sagði að
viðbúnaður væri dýr, en sagan
hafði kennt okkur að öryggi og
friður byggist á nægilega sterk-
um vörnum eða varnarkerfi.
Nordli sagði að lýðræðið væri
það, sem menn mættu ekki
gleyma að væri styrkur okkar
og það ættu vestrænar þjóðir
umfram allt að varðveita. Lýð-
ræðið væri ekki stöðnuð eining,
heldur kerfi sem væri í stöð-
ugri mótun og þróun og það
ætti að mæta kröfum og þörfum
fólksins á hverjum tíma. Stund-
um kvað hann lýðræðið þungt i
vöfum og vissulega gæti það
valdið erfiðleikum, en samtímis
væri það st.vrkur vegna þess að
fyrir samspil hugmynda og
sköpunar endurnýjaði það sig
sjálft og á allt anan og virkari
hátt en einræðisstjórn gæti
gert.
Styrkur Atlantshafsbanda-
lagsins er sá að það saman-
stendur af fullvalda sjálfstæð-
um ríkjum, sem hafa sameinazt
um sameiginlegt hagsmunamál.
Eigi bandalagið hins vegar ekki
að tapa einingu sinni á sviði
þessara sameiginlegu hags-
munamála, verða þjóðirnar að
sýna samningslipurð og vilja til
þess að leysa deilumál sem rísa
milli þeirra, sagði Nordli. „Þeg-
ar deilumál er óleyst innan
bandalagsins um einhvern
ákveðinn tíma, getur það orð-
ið skaðlegt, ekki aðeins málsað-
ilum sjálfum heldur og öðrum
aðildarríkjum og jafnvel
bandalaginu öllu. Þetta er per-
sónuleg von mín,“ sagði Nordli,
„að þessa daga hér í Ósló muni
okkur verða vel ágengt i að
skapa sameiginlegan grundvöll
fyrir skilningi milli aðildarríkj-
anna, annars geta deilur orðið
bandalaginu hættulegar. Ég vil
biðja þátttökuþjóðirnar að hafa
þetta stérstaklega í huga.“
Þá ræddi Nordli um stöðu
Noregs innan bandalagsins og
kvað land sitt landfræðilega
mikilvægt bandalaginu. „Við
vitum af reynslu að við getum
ekki flúið eða dregið okkur inn
í skel okkar. Staða landsins er
staðreynd," sagði Nordli for-
sætisráðherra.
Þá talaði Joseph Luns, fram-
kvæmdastjóri NATO. Hann
sagði í upphafi ræðu sinnar, að
bandalagið ætti í erfiðleikum á
Norðuratlantshafi. Einnig kvað
hann vandamál steðja að við
Miðjarðarhafið og á Suður-
atlantshafi. Bandalagsríki ættu
í erjum við hvort annað og
stundum kvað hann öldurnar
rísa það hátt að ekki væri unnt
að leiða slíkt hjá sér, þar sem
það gæti haft skaðvænleg áhrif
á bandalagið í heild. „Það er
einlæg von min að unnt verði
að lægja deilumálin og ná sann-
gjörnu samkomulagi, svo að
eining bandalagsins geti orðið
jafn sterk og áður,“ sagði fram-
kvæmdastjórinn.
Luns minntist á efnahags-
vandamál aðildarríkjanng og
varaði við, að þjóðirnar
brygðust þannig við þeim, að
dregið yrði úr framlögum til
varnarmála. Hann kvað ekki
sannað að samdráttur í fram-
lögum til varnarmála væri
lausn á vandamálunum og sagði
að það gæti verið mikil og af-
drifarík fórn, sem bandalags-
ríkin færðu með þvi.
Framkvæmdastjórinn ræddi
því næst um það þjóðskipulag
sem ríkti i vestrænum löndum.
Ungt fólk gagnrýndi skipulag
meðal þeirra þjóða, sem byggju
við eins flokks kerfi. „Traust
mitt á mannkyninu er það
mikið, að ég er þess fullviss að
frelsi og virðing fyrir mann-
réttindum hættir ekki að vera
ríkjandi stefna vestrænna
þjóða,“ sagði framkvæmda-
stjórinn að lokum.