Morgunblaðið - 19.06.1976, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JUNI 1976
17

Ræóa
Geirs Hallgrímssonar,
forsætisrádherra, 17. júní
Fljótt eftir endurreisn Alþingis á síðustu öld,
bárust þingmönnum bænaskrár, þar sem kvartað
er yfir fiskveiðum útlendra hér við land.
í nefndaráliti um slíka bænaskrá, sem dagsett
er 3. ágúst 1 863, segir:
„Sjá þjóðaréttur, sem nú gildir, hefur ekki verið
settur allt i einu, heldur hefur hann skapast smátt
og smátt um langan tíma, eftir kröfum og kring-
umstæðum ýmissa þjóða, og þó æfinlega helst
þeirra, sem mest hafa mátt sér. Það þarf nú ekki
að draga nokkrar dulur á það, að ísland hefur
aldrei verið í flokki þessara rikja, og það er því svo
sem auðvitað, að ei mun hafa verið haft mikið tillit
til sérstakra kringumstæða þess, þegar sá þjóða-
réttur skapaðist um fiskihelgina undan landi, sem
nú stendur."
Ráð þingnefndarinnar til Alþingis er að rita
konungi bænaskrá, þar sem þess er farið á leit, að
dönsku stjórninni verði skipað að sjá svo um, að
erlendir fiskimenn við ísland fái íslensk veiðilög á
máli sínu. Jafnframt verði eftir því leitað við
ríkisstjórnir Bretlands og Frakklands, að undan-
tekningar verði gjörðar frá hinum almenna þjóða-
rétti hvað fiskihelgina áhrærir hér undir landi, svo
framarlega sem ei þjóðbúið allt og landsfólkið á að
biða óbætanlegt tjón. Loks verði veitt lán i því
skyni, að íslendingar geti hafið þiljuskipaveiðar
Mikið vatn er runnið til sjávar siðan þessi
bænaskrá var samin, en lítil breyting varð á
þjóðarétti á þessu sviði áratugum saman.
Fiskveiðisamningur Bretlands og Danmerkur frá
1901 um heimild Bretum til handa til fiskveiða i
allt að 3 mílna fjarlægð frá ströndum íslands fól að
þessu leyti ekki 5 sér neina breytingu gagnvart
öðrum þjóðum, þar sem samningnum var beitt í
framkvæmd gagnvart þeim.
[ raun er það ekki fyrr en íslendingar tóku öll
mál sin í eigin hendur og stofnuðu lýðveldið, er
við minnumst i dag, að hafin var markviss sókn til
að tryggja yfirráð íslendinga yfir fiskimiðum sín-
um.
í greinargerð um landhelgismálið eftir Hans G.
Andersen, sem dagsett er 20. janúar 1948 og
samin var í tengslum við setningu landgrunns-
laganna, segir svo:
„Aðal sjónarmið ætti að vera að reyna að ná
sem mestum árangri með sem minnstum árekstr-
um. Sýnist þá réttast að fara varlega af stað, en þó
með einhliða ráðstafanir í huga — ráðstafanir,
sem byggðar væru á ýtrustu sanngirni og vísinda-
legum staðreyndum. Tvenns konar leiðir yrðu
íarnar, annars vegar einhliða lagasetning og hins
vegar viðræður við hlutaðeigandi ríki.. . .
Jafnframt yrði svo að gæta þess vandlega að
gefa engar yfirlýsingar sem orðið gætu til þess að
ekki væri hægt að auka kröfurnar síðar meir."
Stefnumörkun Islenskra stjórnvalda með
setningu laganna um vísindalega verndun fiski-
miða landgrunnsins ber vitni um mikla framsýni,
enda hefur sú stefna nú skilað okkur yfirráðum
yfir öllum íslandsmiðum, tæpum 3 áratugum eftir
að lögin voru sett.
Lengi stóðum við í stað, en síðustu ár og áratugi
hefui* okkur fleygt hratt fram að settu marki.
Auðvitað er skýringin fyrst og fremst hagstæð
þróun þjóðaréttará sviði hafréttarmála.
Þingnefndin 1863 taldi réttilega aðra hafa meiri
áhrif á þjóðarétt en okkur íslendinga, en engu að
siður höfum við átt, og eigum, verulegan þátt í
þessari hagstæðu þróun hafréttar á undanförnum
árum og áratugum. Við höfum, innan Sameinuðu
þjóðanna, átt frumkvæði að sérstökum hafréttar-
ráðstefnum, og með einhliða útfærslum fiskveiði-
lögsögu og friðunaraðgerðum, verið frumkvöðlar
— en jafnframt I svo nánum tengslum við þróun-
ina, að aðgerðir okkar hafa staðist.
X
Tæpt ár er liðið siðan 200 mílna reglugerðin var
gefin út og 8 mánuði hefur hún verið í gildi.
Við vissum, að 200 milna fiskveiðilögsaga
okkar mundi valda deilum og barátta var fram-
undan, en ástand fiskstofna lífsnauðsyn þjóðat1
innar, knúði okkur til aðgerða.
Geir Hallgrimsson, forsætisráðherra, flytur
þjóðhátiðarræðu sina á Austurvelli i fyrradag.
Við skulum ekki miklast yfir sigri, enda þarf sá,
er telur hlutskipti sitt betra, ekki á þvi að haldá, en
getur sýnt skilning og umburðarlyndi
Við íslendinger höfum oft undrast, hvernig á þvi
stæði, að styrjaldir brytust út, en ef við höfum i
huga framvindu landhelgisbaráttunnar, þá meg-
um við skilja, hvaða tilfinningar geta ráðið ferð-
inni. Misskilið stolt getur orðið skynseminni yfir-
sterkara.
Þótt hurð skylli oft nærri hælum og mannslíf
væru sífellt i hættu, þökkum við nú, að Guð hélt
verndarhendi sinni yfir öllum þeim, sem í hættu
voru staddir.
Við íslendingar teljum okkur hafa órðið fyrir
vonbrigðum at^áhugaleysi og skorti á virkum
stuðningi annarra þjóða við málstað okkar, þótL
við gerum okkur grein fyrir, að stefnumörkun og
ákvarðanataka getur verið seinvirk, ekki síst i
lýðræðisríkjum. En við getum einnig litið i eigin
barm og spurt, 'hvaða áhuga sýnum við deilum
annarra þjóða? Við látum okkur örlög annarra of
litlu skipta, en ætlumst til þess, að allir standi á
öndinni, þegar vjð eigum i hlut.
Islendingar h_afa staðið saman í baráttunni fyrir
útfærslu fiskveiðilögsögunnar og síst skal á
hátíðisdegi ýfa-upp ágreining um einstök fram-
kvæmdaatriði, sem eðlilegur er í lýðræðisríki.
Hins vegar er hollt að lita um öxl og átta sig á,
að spenna sú, sem stafaði af baráttunni út á við,
sameinaði ekki alltaf þjóðina, eins og mátt hefði
ætla, heídur §ætti spennunnar einnig stundum
ínn á við, og torveldaði að við gætum einbeitt
okkur og náð samstöðu um lausn mála.
Hinn mikli árangur, sem við höfum náð með
200 mílna fiskveiðilögsögu á að sameina okkur til
þess að leysa okkar eigin vandamál inn á við. Við
höfum hvorki ástæðu né afsökun að byggja þetta
land með öðru en eigin vinnu og framtaki og sníða
okkur stakk eftir því, svo að við verðum ekki
öðrum háð og getum áfram með fullri reisn komið
fram gagnvart öðrum þjóðum og lagt okkar skerf
til alþjóðamála ! því skyni að menn leysi
Byggjum hntð
med eigin vinnu
og framtaki
— og verdum ekki öðrum háð
Baráttan undanfarna 7 mánuði átti ekki að
koma okkur á óvart, miðað við áður fengna
reynslu, en þó er ekki fyrir það að synja, að
óþolinmæði og fljótræði fengju stundum yfirhönd-
ina og tilfinningarnar bæru menn ofurliði i um-
ræðum dagsins, enda mikið í húfi.
En nú getum við fagnað. Fá okkar gerðu sér
vonir um, að við gætum 1 7. júní 1 976 glaðst yfir
þeirri staðreynd, að 200 milna fiskveiðilögsaga
íslands er, með samkomulagi eða í raun, virt af
öllum þjóðum, sem hingað til hafa talið sig eiga
rétt til fiskveiða við ísland. Á þessari stundu
minnumst við forvera okkar, bænaskráa frá fyrri
timum jafnt og frumkvæðis framsýnna manna
eftir stofnun lýðveldis. Við þökkum gæslumönn-
um landhelginnar dáðrik störf og við virðum og
metum stuðning vinaþjóða á alþjóðavettvangi.
Nú biður okkar það verkefni að vernda og nýta
þær auðlindir, sem komnar eru i forsjá okkar,
sveltandi heimi engu siður en sjálfum okkur til
gagns, svo að rætast megi orð Jóns Sigurðssonar:
„Þá aðeins getur maður átt von á, ekki einungis
að enginn annar dragi vorn fisk úr sjó, heldur
einnig að vér getum sjálfir dregið vorn fisk úr sjó
eða með öðrum orðum, að vér getum hlotið þau
gæði sjávarins, sem guð hefur bersýnilega ætlað
oss fyrstum manna, og notið þeirra eins og vera
ber."
Deilur þær, sem við höfum átt í, vegna útfærslu
fiskveiðilögsögunnar, hafa verið lærdómsrikar.
ágreiningsmál með samkomulagi og verndi friðinn
í heiminum.
Sjálfstæði íslands byggist á menningararfi kyn-
slóðanna, og þótt við teljum islenska menningu
hafa gildi fyrir aðra en okkur, er það skylda okkar í
samfélagi þjóðanna að ætla okkur stærra hlutverk
en að vera góður safngripur við ysta haf.
í dag minnumst við 1 65 ára fæðingardags Jóns
Sigurðssonar, forseta, og þá er enn rétt, eins og
oft endranær, að hafa í huga orð hans:
....en því aðeins geta þjóðirnar til fulls þekkt
sig sjálfar, að þær þekki einnig aðrar þjóðir, gefi
nákvæman gaum að öllu lifi þeirra og framförum,
og taki dæmi þeirra og reynslu sér til eftirdæmis
og viðvörunar. En það er bágt fyrir þá, sem búa
langt frá öðrum, eins og íslendingar, að þekkja
nákvæmlega til sliks, og verður þeim þvi hætt við,
eins og meir eður minna bryddir á hjá öllum
eyjabúum, að þeir gjöra annað hvort of mikið úr
sjálfum sér, eða of lítið, þykjast annað hvort vera
sælastir manna eða vesælastir, og á Hínn bóginn
meta allt hið útlenda annað hvort pfmikils eða
oflítils."
Þessi orð skírskota til okkar í dag. Hvorki
stórmennska né minnimáttarkennd, heldur raun-
sætt mat á hlutverki okkar, verður að vera leiðar-
Ijós í samskiptum okkar inn á við og út á við, svo
að við og niðjar okkar megi um alla framtíð halda
1 7. júní hátiðlegan í frjálsu, fullvalda lýðræðisríki.
Ég árna öllum fjær og nær gleðilegrar
þjóðhátíðar.