Morgunblaðið - 09.07.1976, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. JÚLÍ 1976
AUSTUR-Berlín Hér er nýlokið
Iveggja daga ráðstefnu leiðtoga
kommúnista í Evrópu. Höfðu
leiðtogarnir mjög skiptar skoð-
anir á þvf, hversu mikilvæg
ráðstefna þessi hefði verið og
einnig voru menn ekki á einu
máli um þýðingu ályktunarinn-
ar, sem gefin var út í lok ráð-
stefnunnar. Og það eru einmitt
þessar deildu meiningar, sem
eru hvað mestrar athvgli verð-
ar varðandi ráðstefnuna því að
þær eru brot á þeirri hefð, sem
hingað til hefur ríkt um ein-
ingu og samstöðu kommúnista-
flokkanna, a.m.k. f orði.
Fundur þessi staðfesti, að
ennþá eru veruleg tengsl á
milli kommúnistaflokka f
Evrópu og mikil samvinna við
Rússa, en hann leiddi einnig í
Ijós þá staðreynd, að margir
sætta sig ekki lengur við þá
kröfu Rússa að þeir einir eigi
að ráða yfir og varðveita rétt-
trúnaðarstefnu kommúnista.
Santiago Carillo, leiðtogi
spænska kommúnistaflokksins,
greip jafnvel til trúarlegs lík-
ingamáls, er hann sagði, að
Kommúnisminn hefði verið ,,ný
kirkja" og Moskva hefði verið
„Rómarborg okkar". Sagði
hann, að slíkar kenningar væru
orðnar úr sér gengnar og gætu
leitt tii deilna og sundrungar
innan hreyfingarinnar.
Það fer því ekki milli mála,
að á fundi þessum riðaði til
falls hin gamla kenning um ein-
an, sannan og hreinræktaðan
kommúnísma. Á hinn bóginn
voru engar mikilsverðar breyt-
ingar gerðar á sjálfri trúarjátn-
ingunni, né heldur kom í ljós,
að sovézka heimsveldinu væri
hrunahætt, a.m.k. ekki að sinni.
SAMANBURÐUR
VIÐ BRETLAND
ítalskur flokksforkólfur,
Ginearlo Pajetta að nafni, var
að því spurður, hverjar afleið-
ingar þessi einstæða ráðstefna
myndi hafa á samband Rússa
og bandamenn þeirra í Austur-
Evrópu. Hann vék sér undan
því að svara beint, en benti á,
að brezka heimsveldið hefði á
sínum tíma orðið brezka sam-
veldið. „Slíkt er vel framkvæm-
anlegt,“ sagði hann og hló við
og nefndi hliðstæð dæmi, sem
orðið hefðu í kapítalískum
löndum, en ekki í kommúnista-
ríkjum.
Það er hreint ekki ljóst,
hvaða hlutverki þessi ráðstefna
átti að gegna, og kom það m.a.
fram í sjálfu skipulagi hennar
og störfum. Ályktunin, sem gef-
in var út í fundarlok, var
hvorki undirrituð né borin und-
ír atkvæði, heldur var hún ein-
ungis birt án þess að getið væri,
hvort um væri að ræða sam-
þykkt, níðurstöðu eða sameigin-
lega yfirlýsingu.
En má þá líta svo á, að álykt-
unin hafi verið bindandi fyrir
alla aðila? Þar er þvý lýst yfir,
að riki skuli ekki hlutast til um
mál hvers annars og öll skuli
þau hafa rétt til sjálfræðis, —
og hvernig kemur þetta heim
og saman við „Brezhnefkenn-
inguna" sem notuð var til að
réttlæta innrás Rússa inn í
Leiðtoginn — Leonid
Breshnev
Tftó Júgóslavíuforseti ávarpar ráðstefnuna.
Ráðstefna evrópskra komm-
únista í Austur-Berlín
Enrico Berlinguer, leiðtogi ítalskra kommúnista, flytur ræðu sína.
Tékkóslóvakíu árið 1968 og fól
það í sér, að kommúnistaríkin
hefðu rétt á að viðhalda komm-
únistísku stjórnarfari, ef það
ætti í vök að verjast?
Á þessari tveggja daga ráð-
stefnu voru engar umræður,
einungis ræðuhöld, og því
fékkst ekkert svar við þessari
knýjandi spurningu.
VARNARÞÖRFIN
í einkaviðræðum sagði
júgóslavneskur fulltrúi á ráð-
stefnunni umbúðarlaust, að
engar yfirlýsingar gætu tryggt
varnir lands síns. Því aðeins
gætu Júgóslavar séð vörnum
sínum borgið, að þeir væru þess
umkomnir að heyja sjálfir
varnarstríð.
Það kvað við svipaðan tón hjá
öðrum kommúnistaleiðtogum,
en jafnframt fögnuðu þeir þvi,
sem gerðist á ráðstefnunni, eða
öllu heldur því sem gerðist
ekki, og töldu það bera vott um
veðrabrigði í samskiptum
kommúnistaflokka Evrópu við
Moskvuvaldið. Væru nú meiri
horfur á því en oft áður, að
flokkarnir gætu staðið af sér
ýtni Sovétríkjanna.
Og það sem gerðist ekki á
ráðstefnunni var, að flokkarnir
voru ekki sveigðir undir skil-
yrðislausa hlýðni við Rússa með
hinni fornu kenningu um
alþjóðahyggju öreiganna. Þeim
voru að þessu sinni ekki gerðir
f v!-,
Sovétríkjanna eða hafa sig á
brott úr bræðralagi kommún-
istaríkja, sem væri súrt í broti
fyrir þá, sem eru sannfærðir
um, að aðeins kommúnismi geti
fært þjóðum heims frið og far-
sæld.
Hins vegar áttu ýmsir garnlir
harðlinumenn erfitt með að
kyngja þessum bita. Til dæmis
valdi Erich Honecker, einn af
fulltrúum Austur-Þjóðverja,
þann kostinn að halda ræðu
upp á gamla mátann, lofa bylt-
ingu bolsévíka og hefja æðsta
valdhafa Sovétríkjanna upp til
skýjanna. Georges Marchais
réðst hins vegar til harðrar at-
lögu gegn „heimsvaldasinnum
og Atlantshafsbandalaginu" og
lofsöng framtíðina, sem lúta
myndi heimskommúnismanum.
Einn ráðstefnugesta skýrði
svo frá, að er síga hafi tekið á
seinni hluta undirbúningsvið-
ræðnanna, sem stóðu um
Eftir Flóra Lewis
tveggja ára skeið, hafi fulltrúi
Búlgaríu farið að kjökra og
hefði hann spurt, hvað orðið
væri um hina alþjóðlegu komm-
únistahreyfingu, úr því að svo
langt væri gengið, að menn
gætu ekki einu sinni komið sér
saman um hatramma árás gegn
heimsvaldasinnum.
Það voru hvorki tár né gleði-
hlátrar sem settu svip sinn á
ráðstefnuna sjálfa, en ekki fór
þó hjá því, að ýmsir fulltrúar,
til að mynda Rúmenar,
Júgóslavar, ítalir og Spánverj-
ar, gengu glaðir frá borði, en
þeir höfðu mætt til leiks gagn-
gert til þess að spyrna gegn
yfirráðum Rússa, þótt ýmsar
mismunandi ástæður lægju þar
til grundvallar.
kröfeus' "<} sjáifs
ákvörðunarréttur hvers komm-
únistaflokks yrði virtur, og sú
krafa bar þann árangur, að
hugmyndafræðilega samstöðu
ber ekki eins hátt og áður, en
þess í stað er lögð megináherzla
á að bræða saman þjóðernis-
stefnu og hugmyndafræði.
Nicolae Ceausescu sagði, að
þjóðir heims myndu eftir sem
áður verða grundvallaraflið í
heiminum.
Enda þótt það hafi eflaust
verið erfitt fyrir leiðtoga Sovét-
ríkjanna að sætta sig við það, að
þeir nytu ekki lengur skilyrðis-
lausrar hollustu allra kommún-
ista, tóku þeir þó þann kostinn
að fallast á háværar kröfur um
þjóðernishyggju og sjálfs-
ákvörðunarrétt ríkja. Nokkur
Austur-Evrópuríki hafa sjálf-
sagt ekki tileinkað sér þessi
sjónarmið með glöðu geði, svo
sem Pólland, Tékkóslóvakía og
Ungverjaland, en þar hefur
þjóðernisleg vakning yfirleitt
ekki fengið mikinn byr frá
Rússum, eins og menn muna.
Og þessi stefnubreyting var
greinilega óbærileg fyrir Aust-
ur-Þýzkaland, en það ríki bygg-
ir á hugmyndafræðinni einni
saman.
Vitaskuld höfðu bandamenn
Sovétríkjanna sig lítt í frammi
varðandi þessa stefnubreyt-
ingu, og engir ráðstefnugesta
frá þeim ríkjum þorði að láta
nokkuð eftir sér hafa opinber-
lega. Hins vegar létu ýmsir þess
getið í einkaviðræðum, að
breyttar aðstæður hefðu kriúið
Sovétrikin til að breyta til.
Töldu ýmsir, að ella hefðu deil-
ur þær og sundrung, sem Car-
illo drap á, orðið að veruleika,
en aðrir, og þar á meðal ýmsir
vestrænir sérfræðingar, hölluð-
ust frekar að því, að bætt sam-
skipti risaveldanna ng við-
skiptahagsmunir Rússa hafi
verið þyngri á metunum.
jNeUrJjjorkStttteg
C?r<s
Hvað sem öðru liður markaði
ráðstefna þessi tímamót i sögu
kommúnismans og ýmsir full-
trúar sögðu í lok hennar, að
aldrei yrði önnur slík haldin.
Italir, Júgóslavar og Frakkar
lýstu jafnvel yfir óánægju sinni
með það, að gefin hefði verið út
sameiginleg yfirlýsing, og
drógu enga fjöður yfir það, að
þeir myndu hreinlega hafna
þátttöku í slíkum fundum i
framtíðinni nema um væri að
ræða opin fundarhöld, þar sem
menn skiptust á skoðunum.
Því hafði verið fleygt, að
Rússar myndu efna til ráð-
stefnu kommúnistaleiðtoga
heimsins í kjölfar þessarar ráð-
stefnu, en þær vonir eru greini-
lega að engu orðnar.
Jean Kanapa, starfsmaður
franska kommúnistaflokksins,
átti þátt i undirbúningsviðræð-
unum. Hann var ómyrkur i
máli, er fréttamaður spurði
hann álits um þýðingu ráðstefn-
unnar, er hann var á leið þang-
að. Hann sagði: „Á frönsku
myndi ég segja bof, á rússnesku
er phooey rétta orðið, en ég veit
ekki, hvernig það er á ensku.“
Fulltrúar allra flokka létu
þess getið, að yfirlýsingin, .sem
gefin var út í fundarlok , hefði
litið allt öðru vísi út, ef hver
fyrir sig hefði mátt ráða. Sumir
töldu það sér til tekna, að hafa
verið fúsari til málamiðlunar
en aðrir.
í Iok ráðstefnunnar höfðu
JLUIÍLlUctí CVIUJJÖM d IS.UI1Í1UU11-
istaklokka gengið frá ályktun,
slíka ráðstefnu. Höfðu fulltrú-
arnir létt á hjarta sínu með þvi
að halda alls 29 ræður, þar sem
komu fram eins mörg sjónar-
mið, bæði hvað snertir hug-
myndafræði og hagnýt stjórn-
mál.