Morgunblaðið - 12.09.1976, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 1976
Afmœliskveöja:
Magndís Aradóttir
MAGNDÍS Aradóttir er fædd 13.
september 1896. Afmælisbarnið
er því 81 árs í dag. Þessi grein
komst ekki nógu snemma I fyrra
til þess að hún yrði birt á réttum
degi.
Þeir eru enn margir á lifi, sem
hljóta að minnast þess, að ein-
hverntíma á ævileið komu þeir í
lítið sjóþorp við Steingrímsfjörð,
öllum ókunnir, og voru þá leiddir
í hús, sem stóð fyrir miðri Drangs-
neshlíð, sem er fyrir ofan þorpið
og líkist Hellisheiðarbrekkunum
fyrir vestan Hveragerði.
1 þessu ókunna húsi voru allar
viðtökur húsfreyju og húsbónda
eins og langt að komnum vini
væri fagnað. — Allauðratað var í
þetta hús, þvf að þar var Póstur
og sfmi.
Ef ókunnur ferðamaður, hvort
heldur að norð.an ellegar austan,
eða sunnan eða vestan, hitti ein-
hvern mann í þorpinu og bað um
einhverja fyrirgreiðslu, þá var
honum tafarlaust vísað til Jóns
Péturs eða Magndísar og bent á
þetta hús.
Húsið var bjart yfir sig, báru-
járnsklætt, málað og fallegur
garður f kring. Það var hlýtt hús
og bjart, þegar inn var komið, og
svipurinn, sem húsmóðirin setti á
það, var hreinn og allur skfnandi.
Bros hennar var bjart, hlátur-
inn léttur og glaður. Hún var glöð
f sínum mikla verkahring, —
enda vannst hvert verk létt sök-
um afburða verklagni og útsjón-
ar. Verkhraði og vandvirkni fór
saman. Magndís hefur smiðsauga,
afburðaskyggni á lfnur og rétt
hlutföll. Öll klæði, sem hún gerði
bera þvf vitni. Svipur þeirra var
fagur, þannig að ekki var hægt
annað en að horfa á, hve fagrar
línur voru í fötunum.
Fallegasti svipur, sem ég hef
séð á stakkpeysum og upphlut,
var á fötum, sem hún saumaði. —
Hún fékk lánaðan möttul til þess
að snfða eftir. Hún lagaði sniðið,
og hennar möttull varð miklu
svipfegri heldur en fyrirmyndin.
Það er einmitt þannig listahand-
bragð, sem þarf að vera á íslensk-
um búningi til þess að hann njóti
sín.
íslenski búningurinn er miklu
meira þjóðarverðmæti en islensk-
ar konur almennt gera sér grein
fyrir. En hann er því aðeins verð-
mætur að afburðahandverk sé og
línur fatanna helst jafnfagrar
eins og þegar Magndís saumaði
búninginn. Efni til slfkra fata
þarf að vera það besta sem fæst,
svo að hvað hæfi öðru, fortíðar-
snið, göfgað af mörgum smekkvis-
um konum, göfugt efni og göfugt
handbragð og svipur verksins.
Ég er viss um, að fleiri konur og
ungar stúfkur tækju búninginn
upp, ef hægt væri að fá hann svo
fagursaumaðan eins og þeir bún-
ingar voru, sem hún Magndís Ara-
dóttir gerði.
Ég hef áður minnst eiginmanns
Magndísar, Jóns Péturs Jónsson-
ar, sem var kirkjuorganisti í
Kaldrananes-sókn í áratugi og
æfði söngkór á Drangsnesi. Orgel-
röddin var falleg hjá Jóni Pétri,
og fallegur kórsöngurinn. Þau
hjónin voru bæði mjög söngelsk.
Ég minnist jólaveislu f húsi
Jóns og Magndísar, sem við hjón-
in vorum boðin til og sonur okkar.
Þar var öll sú fullkomnun sem
veislu mátti prýða og margt fólk,
og hafði húsið það sérstæða ein-
kenni liðins tíma, að stækka eftir
þvf sem húsmóðir þurfti á að
halda. Og það þótti mér ekki sfst
merkilegt, að þar sem mikil vinna
og fyrirhöfn hafði verið í verkið
lögð og var bæði matar- og kaffi-
veisla. Þá sá ekki þreytu á hús-
móðurinni. Hún kom og spjallaði
glaðlega stundarkorn við hvern
gest áður en sest var að rfkulegu
borði. Svo var tími til að fara f
leiki, leika á orgel og syngja nokk-
ur lög, stund og stund, og líka að
spila á spil.
í brúðkaupsveislu og ferming-
arveislu vorum við hjónin líka hjá
þeim. — Við komum daginn áður,
var boðið það af hugulsemi vegna
langrar leiðar. Húsmóðurina
munaði ekki um það að fá fleiri
næturgesti en fyrir voru, þó að
brúðkaupveislan væri haldin
heima. Og allt til veislufagnaðar
var fullkomið. Mér þykir rétt að
minnast á þetta, því að ekki þarf
að ætla mörgum konum slfkt af-
rek.
Hjúkrun hefði látið frú Magn-
dfsi vel, því að hún stundaði hjálp
í viðlögum, bæði hjúkrun og
huggun við nágranna sína, ef
meiðsli, veikindi eða annað and-
streymi bar að. Hún gerði hik-
laust að skurði og handarmeini og
hafðist ávallt vel við.
Og allir, sem til þekkja og enn
lifa, sem stálpaðir voru eða full-
orðnir á þeim rúmum 30 árum,
sem þau hjón bjuggu á Drangs-
nesi, þeir kannast við það, að orð
mín eru rétt.
Staðarprestur átti öruggt at-
hvarf á þessu heimili. Gistingin
var með gleði veitt, og öll alúð var
eftir beinleika. Þessi hjón voru
með afbrigðum skemmtileg, bæði
fróð og glaðsinna.
Það er, held ég, talað um að
styrkja þurfi hótelstarfsemi, þar
sem allt er dýrt selt. En á hóteli
Magndísar og Jóns Péturs var
Viðfangsefni hins daglega lífs
móta mennina stundum svo, að
við sjáum sjaldnast nema þann
hjúp sem þau hafa myndað um
þá, eða jafnvel skráp, eftir því
hvernig lffsaðstaðan hefur verið;
hvort vanmáttur hefur smækkað
þá i augum fjöldans, eða kannski
velgengni þeirra orðið öfundsýk-
inni að jórturtuggum. Einstök at-
vik geta opnað manni sýn gegnum
þessa skel.
Slíka sýn bar mér fyrir augu, er
ég var barn að aldri og eins og nú
er orðið tízkumál: því gleymi ég
aldrei. Landskunnur, viður-
kenndur hörkuferðagarpur grét
ofan í faxið á vini sfnum, fyrir það
eitt að Brúnn fékkst ekki til að
snerta tuggu af heyinu. Brúni
klárinn var honum að vfsu ekki
bara venjulegur hestur, heldur
líka starfs- og sálufélagi, sem
ferðalögin byggðust ekki hvað
minnst á, og væri Brúnn veikur,
hver átti þá að hafa forustuna,
velja vöð á nær ófærum vatnsföll-
um og slfkt?
Ég glápti undrandi á þennan
hörkukarl, sem mér hafði víst
aldrei dottið í hug, að gæti grátið
eða jafnvel, að hann hefði aldrei
gert það, þótt hann hafi líklega
byrjað lífið með þvi eins og við
flest. Ég sem sagt sá þennan
mann allt f einu gegnum hjúpinn
í alveg nýju ljósi.
Þannig birtist mér margt í nýju
ljósi við lestur Ævisögu Hafsteins
Sigurbjarnarsonar, er ég þekkti
fyrst bónda að Bergsstöðum í Mið-
firði en sfðar á Skagaströnd. Bar
þar fyrir augu mér lifandi myndir
frá samtíð hans, afdráttarlaust en
ádeilulaust sagt frá og hafa mér
eldri menn borið lof á mannlýs-
ingar þar, bæði á skyldmennum
hans, vandalausum og honum
sjálfum.
Svo hörð var samtfðin honum
sem öðrum umkomulitlum börn-
um, að ýkjulaust er, að annað
hvort var fyrir hann og móður
hans, ekkju með 3 börn, að duga
eða drepast. Nú til dags þykir
engin vansæmd að þiggja styrk til
framfærslu af opinberu fé, en það
var annað álit á slikum málum þá,
og fengu börn fátæklinga oft að
kenna á þvf.
Það var þvf ekki svo litið lán
fyrir dreng, sem hafði orðið að
vinna fyrir sér sjálfum löngu fyr-
ir fermingu, að komast á heimili
eins og Syðsta-Hvamm.
Blómaár bernsku minnar er
ekkert selt. — Er það ekki frá-
sögu vert?
Þau hjónin fluttust til Reykja-
vfkur, og setti Jón Pétur upp
verslun þar. Þar var enn fallegt
heimili búið þeim, og vfða sást þar
fagurt handbragð. Og enn var
kórinn æfður í frfstundum,
Strandamannakór. Gleði og gest-
risni fylgdi þeim áfram.
En allir dagar eiga kvöld um
sfðir, og allt eins fagrir sólardagar
blíðir. Frú Magndfs varð fyrir
þeirri miklu sorg að missa mann-
inn sinn 23. mars 1974.
Það væri ekki rétt mynd af lffi
þeirra hjóna að kalla alla ævina
sólardaga blfða, því að þessi ungu
hjón áttu erfitt uppdráttar fyrst,
og alllengi, en voru bæði dugmik-
il og þrautseig. En þau lifðu ekki
eingöngu sjálfum sér — heldur er
það sannleikur, að þau litu
óvenjumikið til þess, sem öðrum
mátti til hjálpar eða góðs eða
gleði verða. Ég hugsa oft til stór-
mennsku frú Magndisar og mikil-
leika. — Sumir ættfræðingar
kynnu líka að hafa sagt, að ekki
væri það undarlegt. — Amma
Magndfsar, Anna Guðmundsdótt-
yfirskrift eins kafla sjálfsævisögu
Hafsteins. Þar hann segir frá vist-
ráðningu sinni þangað til Ingi-
bjargar Sigurðardóttur og Davfðs
Jónssonar, sem Hafsteinn lýsir
með aðdáun á ýmsum sviðum, og
húsakostur sem annar myndar-
skapur og reglusemi svo af bar.
Bænum lýsir hann svo:
„Við inngang í bæinn, sem virt-
ist mjög reisulegur til að sjá, með
timburþili, sem vfsaði að bæjar-
hlaði. Sunnan við dyrnar var
stofa með dyralofti, sem hægt var
að hýsa tvo menn f. Suður af
stofunni var eldhús og geymsla.
Frá inngangi í bæinn var gangur
til hliðar við stofuna, svo að hægt
vað að komast innan frá í áhalda-
húsið. Norðan við innganginn var
reisuleg skemma, sem Sigurbjörn
smfðaði í. Framhliðin sem klædd
var með sléttu járni, var þvf nokk-
uð löng.
Slíkar byggingar voru þá mjög
óvfða. Þegar gengið var lengra
inn eftir ganginum tók við önnur
húsaröð (torfbyggð). Norðan við
ganginn var stórt búr, sem
geymdur var í allur matarforð-
inn: Skyrsáir, slátur og kjöttunn-
ur, mjölbyrður, mjólkurtrog og
margt fleira.
Norðan við innganginn var
stórt eldhús, sem hafði líka margt
að geyma. Auk matar alla skinn-
vöru og reipi, sem talið var að
entust mikið lengur, ef þau yrðu
sósuð af reyk. Þriðja húsaröðin
ir, ólst upp hjá Torfa alþingis-
manni á Kleifum. Torfi var föður-
bróðir hennar og einnig Asgeir á
Þingeyrum, sem Þingeyrakirkju
byggði. Guðrún, móðir Magndfs-
ar, ólst einnig upp hjá Torfa al-
þingismanni og móður sinni önnu
konu hans, sem kölluð var Anna
norðlenska.
Einar, stórbóndi á Kollafjarðar-
nesi, sá önnu, þar sem hann var á
ferð. Hann réð hana á heimili sitt
og gifti hana Guðmundi syni sfn-
um. Honum þótti Anna svo frfð og
mannvænleg. Torfi var seinni
maður hennar. Hún var lang-
amma Magndísar.
var baðstofan, sem var upphækk-
uð frá jarðhæð um tvær tröppur.
Bezta lýsing á henni, er að vfsa
þeim, sem koma á Reykjaskóla í
Hrútafirði og ganga þar um
byggðasafnið, að sjá hana þar með
eigin augum. Þar er hún f heilu
líki nákvæmlega eins og hún var,
þegar ég kom að Syðstahvammi
fyrir sextíu og þremur árum.“
I öðrum kafla „Veizlur", segir
svo: „Hjón sem gift voru í Kirkju-
hvammskirkju, héldu flest veizl-
una í Syðstahvammi. Kom þar
margt til. Húsakynni voru betri f
Syðstahvammi en víðasthvar ann-
ars staðar og heimilið þekkt fyrir
gestrisni og greiðasemi. Þetta var
því nokkurs konar hefð."
Þarna hittust þá snáðarnir, rétt
komnir að fermingu: Hafsteinn
og bóndasonurinn: Siggi Davfðs,
eins og Hafsteinn kallaði hann og
margir aðrir allt til þessa dags.
Ekki ber sagan með sér, að Siggi
hafi litið neitt öðruvisi á sig en
Hafstein, þrátt fvrir aðstöðumun-
inn: hann, bóndasonurinn, en
Hafsteinn umkomulítill aðkomu-
drengur. Þeir vöktu yfir vellinum
sem bræður væru og Siggi útveg-
aði Hafsteini frfstundir, sem
hann var óvanur. Föst verk hafði
hann, en þrældóm engan, en
sólarvarma bræðralagsins, þar
sem forsjónin hafði séð honum
fyrir uppbót á kvalræði undan-
genginna ára, með þvf að leiða
hann á veg þessa góða fólks.
Sagt er, að snemma beygist
krókurinn til þess er verða vill, og
ofan á Tangann taldi Siggi sjálf-
sagt að toga Hafstein með sér.
Hvammstangi var þá að byrja
að byggjast og það úr Syðsta-
hvamms landi. Þessir samhuga
bræður sóttu þangað til félags-
skapar og leika. Tæpast eru þó
neinar líkur á, að Sigurð hafi þá
verið farið að dreyma um ævi-
starf sitt þar, kaupmennsku fyrst
f smáum stfl, en með náinni að-
gæzlu á, hvaða vörur vantaði til
almennings nota og glöggt auga
fyrir því, hvað skyldi kaupa inn
og hvenær og hvert magn á hverj-
um tfma.
Upp úr velgrónum jarðvegí var
Sigurður Davíðsson sprottinn og
nýtti vel hagsýnis- hæfileika sfna.
Ekki þótti hann ávallt fara troðn-
ar slóöir, hann réri sfnum báti
með sfnum árum, og mörgum
mun oft hafa komið vel að njóta
þess er hann aflaði.
Annar Sigurður kaupmaður var
og á Hvammstanga á sama tfma,
Foreldrar Magndisar voru Guð-
rún Ólafsdóttir og Ari Magnús-
son. Ari var seinni maður Guð-
rúnar. Þau bjuggu fyrst á Geir-
mundarstöðum f Selárdal. Þar
fæddist Magndfs og ólst þar upp
til fimm ára aldurs. Þá fluttust
foreldrar hennar að Kleifum og
fljótlega til Hólmavfkur. Þau
byggðu eitt af fyrstu húsunum I
þorpinu. Ari var mikill sjósóknari
og vildi því búa við sjó. Hann
fluttist um skeið til Bolungarvfk-
ur af sérlegum atvikum og Magn-
dís fermdist á Isafirði. Nokkru
sfðar fluttust þau aftur til Hólma-
vikur og fagnaði Magndfs þvf að
koma þangað aftur.
Magndfs hefur lýst fyrir mér
hannyrðum og fögru handbragði
bæði önnu Einarsdóttur norð-
lensku og móður sinnar. Móðir
hennar óf mikið. Magndfs á því
hvorki langt að sækja fagurt
handbragð né annan skörungs-
skap.
Þau hjónin, Magndís og Jón
Pétur, eignuðust fjögur efnileg
börn, sem öll eru á lifi. Barnabörn
þeirra eru orðin 10 og barna-
barnabörnin 14. Magndis á sér því
marga ástvini, sem unna henni og
láta sér annt um hennar hag.
Blessun Guðs gleðji afmælis-
barnið og haldist yfir ætt þeirra
göfugu hjóna.
Hjartanleg kveðja frá húsi
mínu.
Rósa B. Blöndals.
S. Pálmason, og var fátt lfkt með
þeim, utan eitt: hvorugur mun
hafa átt gott með að neita þurf-
andi manni um lán á vörum, þótt
óvissa þætti um greiðslu, og hvor-
ugur mun hafa beitt hörðu við
innheimtu.
Við lestur þessarar þjóðlífslýs-
ingar Hafsteins á uppvaxtarárum
hans, hefur mér þótt fróðlegt að
skyggnast gegnum dagsanna-
hjúpinn á Sigurði Davíðssyni,
eins og ferðagarpinum við brúna
klárinn. Eftir langan erilsaman
starfsdag getur Sigurður Davfðs-
son nú litið til baka frá Elliheimil-
inu á Hvammstanga, yfir staðinn,
sem hefur blómstrað eins og
hann, á hans fæðingarreit, og
hann hefur sjálfur átt virkan þátt
í að byggja upp, vitandi að enn er
í fullu gildi það, er þótti einn
besti skráði vitnisburður um
hvern genginn: „Hann var dreng-
ur góður,“ eins og lýsing Haf-
steins ber með sér, er myndaði
þeirra órofa vináttu, og sú bróður-
vináttugjöf, er hann veitti Haf-
steini, var svo stór, að henni
gleymdi Hafsteinn aldrei og vona
ég þessar og slíkar minningar
megi verma hug Sigurðar, vera
honum ylríkt aftanskin á átt-
ræðisafmælinu.
Ingþór Sigurbjs.
Vitni vantar
LÖGREGLAN hefur beðið Morg-
unblaðið að auglýsa eftir vitnum
að eftirfarandi:
Föstudaginn 26. ágúst var ekið á
bifreiðina R-36600, Skoda-
fólksbifreið, gula að lit, árg. 1972.
Bifreiðin stóð á mælastæði á
Hverfisgötu norðan Stjórnarráðs-
hússins á tfmabilinu kl. 11:40 —
12:30.
Þá stóð bifreiðin einnig á móts
við Hátún 4 kl, 12:50—12:55. A
öðrum hvorum þessara staða var
ekið utan f vinstri hlið bifreiðar-
innar og hún dælduð og rispuð.
Þriðjudaginn 31. ágúst var ekið á
bifreiðina Y-3192, Austin Mini
Clubman-fólksbifreið, rauða að
lit, árg. 1976.
Bifreiðin stóð á Frfkirkjuvegi
við Miðbæjarbarnaskólann kl.
13:30—15:30. Skemmdir voru:
Grill dældað og vélarlok rispað.
Föstudaginn 3. september var ek-
ið á bifreiðina R-48450, fólksbif-
reið af gerðinni Dodge Dart,
svarta að lit, árg. 1970. Bifreiðin
stóð á bifreiðastæði við húsið nr.
12 við Gyðufell á tímabilinu kl.
01:00—07:30 um nóttina.
Skemmdir voru á vinstra aftur-
aurbretti, dæld og rispur og króm-
listar skemmdir. I sári var bæði
hvítur og rauður litur.
Áttræður á morgun:
Sigurður Davíðsson
kaupmaður á Hvammstanga