Morgunblaðið - 28.09.1976, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 1976 23
Frá ráóstefnu Norðurlandaráðs:
AP-símamynd
FRÁ RÁOSTEFNUNNl — Ragnhildur Helgadóttir við setningarathöfnina á ráðstefnunni I
Kristiansand I gær.
Lýðræði byggist
á virðingu fyrir
mannréttindum og
skoðunum annarra
Ragnhildur Helgadóttir al-
þingismaður setti í gær í
Kristiansand í Noregi ráð-
stefnu Norðuriandaráðs um
„lýðræði í stjórnsýslu", eins
og fram kemur í frétt hér i
blaðinu í dag. Hér er setning-
arræða Ragnhildar.
Háttvirta samkoma.
Um leið og ég þakka Noregsdeild
Norðurlandaráðs fyrir að taka á móti
okkur hér í Kristiansand býð ég fyrir
hönd forsætisnefndar ráðsins ráð-
stefnugesti hjartanlega velkomna til
þessa móts. Sérstaklega búð ég vel-
komna fyrirlesara, sem sýnt hafa þá
velvild og áhuga að taka þátt i ráð-
stefnustörfum okkar.
Öll erum við lýðræðissinnar. Um
það er engin spurning. Við ætlum
ekki að ræða um hugtakið lýðræði í
fræðilegum skilningi að þessu sinni
og þvi siður ræða hvort við erum með
því eða móti. Við ætlum hins vegar
að reyna að gera okkur grein fyrir
vandanum, sem steðjar að lýðræð-
inu, reyna að átta okkur á, hvernig
við getum bætt það og styrkt í störf-
um okkar. E.t.v. hefðum við átt að
ræða um þá hættu, sem ýmislegt í
samtímamenningu okkar hefur i för
með sér fyrir sjálfan grundvöll lýð-
ræðisins persónuleika mannsins. Lýð-
ræðið byggir á persónuleikanum. Ef
þau öfl, sem gera litið úr eða brjóta
niður persónuleikann verða of sterk
er lýðræðið i hættu.
Við göngum út frá þvi, að hver
einstaklingur hafi dómgreind og
þroska til að eiga hlut að þeim
ákvörðunum, sem lýðræðið hefur upp
á að bjóða. Það felur líka í sér réttinn
til að komast að rangri niðurstöðu.
En við verðum stundum að taka
orðið lýðræði með varúð. Við höfum
séð orðið lýðræði notað um fyrir-
komulag, sem við getum víst verið
sammála um, að sé engan veginn
lýðræðislegt. Orðið sjálft hefur póli-
tiskt aðdráttarafl og þess vegna
stöndum við nokkuð hjálparvana and-
spænis léttúðlegri notkun þess. Þess
vegna afmörkum við það betur og
segjum „pólitískt lýðræði ', Jýðræði í
stjórnarfari" eða „þingræðislegt lýð-
ræði". Ljóst er, að eftir okkar skilningi
er um að ræða „folkestyre", virðingu
fyrir mannréttindum og skoðunum
annarra.
Hið pólitíska lýðræði byggir á þeirri
hugmynd að vilji fólksins ráði úrslit-
um.
Fólkið velur sjálft menn til að ann-
ast daglega stjórn rikisins. Nú er sá
tími liðinn, er Aristoteles og Plató
kenndu, að hið sanna lýðræði fælist i
því að borgararnir væru helst allan
sólarhringinn á torginu og ræddu þar
um stjórn og hag ríkisins. Sagt hefur
verið, að nú á dögum mættu engir
vera að því að haga sér svo nema
atvinnustjórnmálamenn. Nú eru sam-
félögin önnur og flóknari. Á Norður-
löndum höfum við tekið að erfðum
þau lýðræðissjónarmið, sem birtast í
þingræðinu.
Norðurlandaráð er vettvangur
þingmannanna, þeirra manna, sem
kjörnir eru til pólitískra starfa í al-
mennum kosningum.
Það er í hæsta máta þingræðisleg
stofnun og því kjörinn vettvangur til
umræðna um þingræðið sjálft og
starfsemi þjóðþinganna. Umræður
um þing og þingstörf hafa oft og víða
farið fram sem gagnrýni á þing eða
þingmenn stundum vegna lítils kunn-
ugleika á þingstörfum. Þingmenn
sjálfir hafa of oft verið í varnarstöðu
og þeir hefðu mátt gera meira af því
að taka frumkvæði í slíkum umræð-
um.
Víða um lönd hefur orðið vart vax-
andi vantrausts á stjórnmálum og
stjórnmálamönnum og það í svo rik-
um mæli að áhrif þjóðkjörinna þinga
bíða hnekki. Þar með verða veikari
undirstöður þess stjórnarfars’, sem við
viljum
Við þingmennirnir leysum ekki
þetta mál með þvi að setja okkur i
varnarstöðu fyrir gagnrýni. Ræturnar
liggja trúlega dýpra en svo. Og eng-
um er það skyldara en okkur sjálfum
að sjá til þess að áhrif þinganna séu
þau, sem krefjast má í lýðræðisríki.
Þingræði í strangfræðilegum skilningf
er það, að ríkisstjórnirnar styðjast við
þingmeirihluta. En það fullnægir ekki
hinu pólitíska lýðræði, að meirihluti
þings standi á bak við ráðherrana, og
samþykki hvert það frurhvarp um
flókin efni, sem embættismenn ríkis-
ins búa til. Ef svo væri, væri nóg að
hafa t.^r sjö eða niu þingmenn í
Svíþjóð og 3 á íslandi. Nei, meira
þarf til. Svo enn sé sótt til Grikkjanna
fornu, framkvæmd lýðræðisins felst i
umræðunni og athugun málsins.
Mér sýnist vera nokkuð Ijóst og
held, að svo sé hjá þingum margra
þjóða að nauðsynlegt sé að auðvelda
þingmönnum umræður um mál og
athugun á þeim. í ýmsum skilningi
þarf að bæta vinnuskilyrði þing-
manna. Ef til vill kemur sá timi, að
lágmarksreglur þurfi að setja um
þetta.
Hér skiptir fleira máli en umræðan i
þingsalnum. Stjórnmálaflokkarnir og
þingflokkarnir haf hér þýðingarmiklu
hlutverki að gegna. Um störf þessara
stofnana, sem svo miklu ráða um
skipan þings og störf þess eru reglur
á reiki, oft óljósar og stundum engar.
Leiðir milli þings og hinna ýmsu
stofnana ríkisins og embættismanna
þess þurfa að vera greiðari til að
þingin geti gegnt skyldu sinni. Ég
gæti trúað að flestir hér hafi einhvern
tíma orðið varið við merki um hættu á
því að stjórnmálamennirnir annars
vegar og embættismannakerfið hins
vegar geti orðið tvær nokkuð lokaðar
heildir.
Vel mætti hugsa sér, að hér gæti
t.d. orðið til bóta að virkja þingmenn
meira til undirbúnings frumvarpa
með embættismönnum. Þessi til-
hneiging til einangrunar er eitt af því,
sem veikir lýðræðið, eitt af því sem
stendur í vegi fyrir því, að þingmenn
geti fullnægt þeirri skyldi sinni af hafa
eftirlit með ríkisstarfseminni. Hitt er
svo annað og mjög mikilvægt, að
reglum þeim, sem gilda um meðferð
ríkisvaldsins og skiptingu þess sé
rækilega fylgt. Annars getum við ekki
búist við því, að fólk virði reglurnar
né heldur stjórnendurna, sem þær
setja.
Fyrir mörgum árum sá ég á vegg í
eldhúsi i húsmæðraskóla á íslandi
áberandi skilti með þessari áletrun:
„Staður fyrir hvern hlut. Hver hlutur á
sínum stað." í margra ára stjórnmála-
starfi hef ég séð þessa áletrun fyrir
mér aftur og aftur. Hún ætti allt eins
brýnt erindi i sali landsstjórnarinnar
og i eldhús húsmæðraskólanna. Þetta
kjörorð gerir kröfu til þess, að maður
viti hvar er staður fyrir hvern hlut og
maður vilji og nenni að láta hvern
hlut á sinn stað.
Kæru kollegar.
Við eigum að túlka viðhorf almenn-
ings í starfi okkar. Við eigum lika að
hafa áhrif á viðhorf almennings með
þeim upplýsingum, sem okkur ber
sem þingmönnum að hafa aðgang
að
Við óttumst stundum þetta
leyndardómsfulla fyrirbrigði, sem
nefnist almenningsálit. Það er
leyndardómsfullt vegna þess að eng-
inn veit fyrir vist hvernig það varð til
og við vitum ekki einu sinni hvort það
er sem sýnist eða það sem hæst
heyrist.
Við óttumst um atkvæðin okkar og
til hafa verið þeir stjórnmálamenn
sem óttast óvinsældir meir en nokkuð
annað — meir en ranga ákvörðun.
Það er sem sé nokkuð Ijóst að
ýmislegt hafa stjórnmálamenn að ótt-
ast.
Eitt má stjórnmálamaður þó aldrei
óttast og það er eigin sannfæring.
í ríkjum okkar túlkum við viðhorf
almennings, umbjóðenda okkar, með
því að fara eftir eigin sannfæringu og
samvisku, eins og fyrir er lagt í
stjórnarskrám okkar, því að við erum
spegilmynd þess samfélags sem við
störfum í og störfum fyrir. í þessu
felst galdur stjórnmálanna. í þessu
felst aðdráttarafl hins pólitíska lýð-
ræðis. Við stjórnmálamennirnir stönd-
um í dag frammi fyrir vanda, sem
engum stendur nær en okkur sjálfum
að gera okkur grein fyrir.
Menn fóru um svipað leiti og við í
Norðurlandaráði að hugleiða þessi
mál á likan hátt. Þannig hélt Benelux
þingmannasambandið ráðstefnu um
svipað efni i fyrra og Evrópuráðið i
vor. Þetta undirstrikar, að hér er um
brýnt dagskrármál að ræða, hjá
hinum fáu lýðræðisrikjum heims. Til
þess að hjálpa okkur stjórnmála-
mönnunum höfum við fengið menn,
sem okkur eru fróðari um ýmis þau
svið sem mest áhrif hafa á þróun
stjórnmálanna. Á þessum sviðum eru
hinir leyndardómsfullu þættir, sem
stundum vekja stjórnmálamönnum
ótta, stundum efasemdir, stundum
styrk. Hér eru fulltrúar fjölmiðla,
hagsmunahópa, visindamanna,
kennara og æskulýðs. Við þingmenn-
irnir hlökkum til að njóta leiðbeininga
ykkar og eiga við ykkur orðræður. Við
vonum að við getum öll haft gagn af
og fáum hugmyndir um hvernig við
getum bætt pólitískt lif í löndum
okkar. Ráðstefnan er sett.