Morgunblaðið - 07.04.1977, Blaðsíða 2

0
50
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. APRÍL 1977
w
lits-
hlaupi
Bjatna
Björns-
sonar.
gaman-
hern«-
í \c\Vrara
Bjarni
sem
ongur
maður aður
en hann
hetdur
vestur um
hat
0 „Hollywood hugsjónabærinn; Hollywood gröf glæsilegra
vona; Hollywood leikaranna paradís; Hollywood — höfuðborg
ímyndanna; Hollywood draumur veruleikans; Hollywood ég
heilsa þér; drottning kvikmyndanna — aðalstöð ímyndaðra
hugsjóna."
Þetta ákall til kvikmyndaborgarinnar á vesturströnd Banda-
ríkjanna var að finna í gömlu bréfasafni Bjarna Björnssonar,
gaman- og hermileikara, sem enn — 35 árum eftir dauða sinn
— lifir meðal þjóðarinnar fyrir óviðjafnanlegan flutning sinn á
gamanvísum, svo sem Bílavísunum, sem fluttar hafa verið í
útvarpinu allt fram á þennan dag við hverdagsleg og hátíðleg
tækifæri. Bjarni heitinn mundi vafalaust una þessum ávexti
lifsstarfs síns vel, en sú var þó tíðin að hann ætlaði sér stærri
hlut.
I ákallinu til Hollywood birtast sumpart blendnar tilfinningar
hans til draumasmiðjunnar í Kaliforníu, þar sem hann í fjögur ár
baslaði í von um frægð og frama, með nokkrum árangri á
stundum en beið þó að lokum ósigur. Hann gerði sér grein fyrir
hégómanum kringum Hollywood en þráði frægðarljómann, sem
frá kvikmyndaborginni stafaði og út úr ákallinu má lesa
angurværan söknuð.
+ Ærslabelgur
f æsku
Bjarni Björnsson fæddist árið
1890 i Alftártungu á Mýrum, og
voru foreldrar hans þau Björn 0.
Björnsson, bóndi þar, og Jensína
Bjarnadóttir. Þau fluttust til
Vesturheims um aldamótin en
Bjarni hafði áður eða á fjórða
aldursári verið settur í fóstur hjá
móðurbróður sínum í Reykjavík,
Markúsi Bjarnasyni, stofnanda
Stýrimannaskólans. Snemma tók
að bera á þvi I Doktorshúsinu, þar
sem Markús og kona hans Björg
bjuggu, að fóstursonurinn hafði
óvenjulegt skopskyn. Asta málari
Árnadóttir sem þar var um tíma
segir til að mynda frá þvi, að
Bjarni hafi ætíð verið mikill fyrir
sér, þótt ekki væri hann hár í
loftinu. „Hann var með ein-
dæmum ærslafullur,“ segir hún.
„Gusugangurinn i honum gat
verið aldeilis furðulegur. Hann
var uppi og niðri, úti og inni —
eins og hann gæti verið á öllum
stöðum i einu. Kannski var hann
að striða stúlkunum um há-
bjartan daginn; láta þær hrökkva
við, þegar þær gengu ofan stig-
ann; kitla þær, þegar þær ætluðu
að setjast til borðs — og annað
eftir þessu.“
Hann var þá þegar farinn að
gera sér leik að því að herma eftir
kostgöngurunum, sem Björg
fóstra hans hafði, og segir Ásta að
hann hafi gert það svo snilldar-
lega að undrun sætti. Oft hafi
hann æft sig aftur og aftur, þang-
að til hann hafði náð bæði lát-
bragði og rómi þeirra, sem hann
vildi ná en stundum fengið sjálf-
ur hlátursköst í miðju kafi og
orðið að hætta. Fóstra hans var
honum hins vegar eftirlát og
þegar kvartað var undan stráka-
pörum Bjarna segir Asta að
jafnan hafi verið viðkvæðið hjá
henni: „Hví gerir hann Bjarni
minn þetta?"
★ Ott
heiminn
Ævintýraþráin hefur ólgað í
blóði Bjarna. Hann var ekki nema
15 ára þegar hann hleypir heim-
draganum og heldur út i heim —
til Kaupmannahafnar. Þar fór
hann I listaskóla og hugðist nema
skrautmálun en fór fljótlega einn-
ig að fást við leiktjaldamálun hjá
Dagmarleikhúsinu. „Þó að ég
væri í teikniskólanum, var allur
áhugi minn tengdur við leik-
listina, og ég notaði hverja tóm-
stund til að lesa góð leikrit og
gagnrýni á leikritum og sækja
leikhúsin," hefur hann sagt 1
blaðaviðtali.
Þriðja árið sitt í Höfn gekk
hann I leikfélagið Det Lille
Casino, sem nokkrir viðvaningar
höfðu stofnað og flutti ný leikrit I
hverjum mánuði. En nú var nám-
inu lokið og árið 1910 hélt hann
heim á leið. Strax og hingað kom
var honum boðið að leika hjá
Leikfélagi Reykjavíkur og fyrsta
leikritið sem Bjarni lék i var
Kinnarhvolssystur, þar sem hann
fór með hlutverk bergkóngsins en
í aðalhlutverkinu á móti honum
var frúStefanfa Guðmundsdóttir
— prímadonna hins íslenzka leik-
sviðs í þá daga. Þau Bjarni áttu
síðar eftir að verma hjörtu landa
sinna í annarri heimsálfu, eins og
vikið verður að, en sýning Leik-
félagsins á Kinnarhvolssystrum
þótti meiri háttar viðburður i
bænum, þótt verkið ætti naumast
upp á pallborðið I dag.
Bjarni fékk ágæta dóma fyrir
frumraun sína á islenzku leik-
sviði, en í kjölfarið kom þó dálftill
afturkippur i leikstarfi hans hjá
Leikfélaginu. Bjarni var óþolin-
móður og fús til átaka eins og
fyrri daginn, og honum þótti litið
til þeirra Hlutverka koma, sem
Leikfélagsmenn færðu honum
eftir leiksigurinn í Kinnarhvols-
systrum. Það var honum þó nokk-
ur upplyfting, að hingað kom
danskur leikflokkur undir stjórn
Fritz Boensens og fékk hann
Bjarna nokkur hlutverk, þar á
meðal eitt aðalhlutverkið í leik-
ritinu Elverhöj.
Nú tók Bjarni skyndilega mikla
ákvörðun. Hann ákvað að efna til
eigin skemmtunar í Iðnó. „Og ég
fór að selja aðgöngumiðana,
kaldur og heitur á víxl með titr-
andi röddu og skjálfandi á bein-
unum,“ segir hann í viðtali vjð
Vilhjálm S. Vilhjálmsson i
Alþýðublaðinu löngu síðar.
„Aðgöngumiðarnir voru rifnir út
á svipstundu — og siðan hafa allir
aðgöngumiðar, sem ég hef gefið
út á mitt eigið nafn, verið rifnir
út.“
ii Fyrstu kynnin
af kvikmyndum
Þetta var árið 1912. Bjarni
hermdi aðallega eftir ýmsum
leikurum úr Leikfélaginu, vakti
mikla hrifningu og endurtók
skemmtunina hvað eftir annað.
Þetta varð einnig til þess að Leik-
félagið rankaði við sér og hann
fékk nú aðalhlutverkið í leik-
ritinu Sherlock Holmes. Siðan
lagði hann leið sína út á land og
skemmti viða við dæmalausa
hrifningu. Bjarni hafði lagt allt
landið að fótum sér rétt liðlega
tvítugur en það var honum ekki
nóv. 1914 hélt hann aftur til
Kaupmannahafnar og réðst til
Nordisk Film. Bjarni var þar með
orðinn fyrsti islenzki leikarinn og
skemmtikrafturinn, sem gerði
leiklistina að atvinnu sinni. Hjá
Nordisk Film lék hann ýmis
smærri hlutverk, en á þessum
tíma var töluverð gróska I kvik-
myndaframleiðslu Dana og þeir
höfðu góðan markað fyrir myndir
sinar, þar sem Þýzkaland var.
Bjarni t fullum skrúða f einu af
smáhlutverkum stnum f Holly-
wood.
Bjarni segist hafa fengið eitt
sæmilegt hlutverk í mynd sem
nefndist Barnið og vegur hans var
áreiðanlega vaxandi þegar heims-
styrjöldin fyrri skall á, Þýzkaland
lokaðist danskri kvikmyndafram-
leiðslu og fótunum var þar með
kippt undan starfsemi kvik-
myndafélagsins.
„Eg fór þá heim um haustið og
hélt skemmtanir, bæði hér í bæn-
um og úti um land,“ segir Bjarni í
sama viðtali. „En mig dreymdi
enn dagdrauma, mig hefur eigin-
lega alltaf dreymt slíka drauma.
Ég vildi nota öll tækifæri hvar
sem þau byðust, og ég vildi ekki
einungis bíða þess, að þau bærust
upp í hendurnar á mér, ég vildi
búa þau til sjálfur... Kvik-
myndirnar voru um þetta leyti
fyrst fyrir alvöru að ryðja sér til
rúms og aðallega í Ameriku, þar
sem allt átti þá upptök sin. Sjó-
menn, verkamenn, iðnaðarmenn
og yfirleitt fólk úr öllum stéttum,
sem hyllti mig á hverri skemmt-
un, æsti mig upp og gaf mér hug-
rekki til stórfelldra ákvarðana.