Morgunblaðið - 07.04.1977, Page 4

52
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. APRÍL lft77
Þessi mynd af K N., Jónasi Hall og Stephan G. Stephanssyni
hefur Káin sent Bjarna með þessari vésu ( ef hún skyldi ekki
prentast I með eigin rithendi Káins). Ráðið velja vil ég þér/ í visku
og dyggðum sönnum/ lærðu á meðan lifir hér,/ að líkjast
þessum mönnum.
hann lck aðdáanlega.“ Einnig lék
Bjarní með frú Stefaníu í
Imyndunarveikinni og þótti fara
á kostum.
Bjarni hefði vafalaust getað
hreiðrað þægilega um sig í
Kanada hjá löndum sinum þar,
kannski ekki efnalega en innan
um fólk sem mat hann og dáði list
hans. En kvikmyndirnar kölluðu.
Ýmsir vildu reyna að rétta honum
hjálparhönd til að láta drauminn
rætast. Þannig skrifar K. Ásg.
Benediktsson langa grein i
Heimskringlu í júli 1920, sem er
hvatning til íslendinga um að
styrkja Bjarna til farar á fund
kvikmyndanna í Hollywood. Þar
segir m.a.:
,,Þegar Bjarni varð þjóðfrægur
beindist hugur hans hærra. H:nn
hugði að sækja fé og frama i
önnur lönd. Hann fór til Banda-
Hin opinbera leikaramynd af
Bjarna Björnssyni.
rikjanna. Hefir góða hæfileika, ef
ekki ágæt fyrir þá stöðu. Þá kom
tvennt til sögunnar, er þangað
kom, sem margan íslending hefir
hent. Það voru þeir agnúar á
högum hans að hann kunni lítið í
málinu og hafði enga peninga. Að
komast inn hjá kvikmyndafélagi
til náms og þroska kostaði tals-
verða peninga. Fór hann norður
hingað til Canada. Hér hefir hann
verið nær þrjú ár. Hann hefir hitt
hér á óþjála tíma. Málningar
hefur hann stundað þá gefist
hefir. Hann hefir haldið hér sam-
komur öðru hverju. Landar hans
hafa sótt þær yfirleitt mæta vel.
En svo eru þær kostnaðarsamar,
að hann hefir lítinn arð úr þeim
borið, að svo komnu. Hér eru
Islendingar alltof fáir til þess, að
Bjarni hafi þá peninga saman,
sem hann þarf til að ná augnamiði
því, er hann upphaflega stefndi
að. ..“ Greininní lýkur með áskor-
un um að Vestur-Islendingar
leggist á eitt og styrki Bjarna svo
að draumur hans megi verða að
veruleika.
Til Hollywood
Ekkert kemur fram um undir-
tektir við þessari áeggjan, en árið
1921 er Bjarni kominn til New
York. Þar fékk hann atvinnu sem
skrautmálari. „Ég safnáði doll-
urum eins og ég framast gat, því
að kvikmyndunum var ég ekki
enn búinn að segja að fullu og
öllu upp,“ segir hann á einum
stað. Þegar hann átti orðið 1500
dollara, ákvað hann að fara til
Hollywood „og freista gæfunnar
einu sinni enn.“ Einhverjir
íslendingar höfðu orðið til að
vekja athygli Vilhjálms Stefáns-
sonar á Bjarna, og hann aftur
komið Bjarna i samband við
bandarískan leikstjóra. Eitt
Reykjavíkurblaðanna segir svo
frá því, að tslendingur í New
York hafi skrifað heim um frama
Bjarna. „Áhugi hans í þeim efn-
um (leiklistinni) hefur nú borið
þann árangur, að einn af stærstu
kvikmyndastjórum Bandaríkj-
anna, L. Trimble, hefir ráðið
hann til að leika í sínum myndum
og bauð honum með sér til Holly-
wood, filmbæjarins fræga i Kali-
forniu, og lagði hann af stað
héðan 28. febrúar (1923).“
Bjarna segist hins vegar sjálf-
um svo frá um innreið sína í
Hollywood, að hann hafi vitað að
allt var undir því komið að koma
til kvikmyndabæjarins eins og
prins og hann því keypt sér marga
alklæðnaðí, ferðast eins og auð-
maður, innritast á fínasta hótelið
í Hollywood, haft fallegt skegg,
staf, nýtízku hatt og þar fram
eftir götum. „Og nú fannst mér að
ég væri ekki siður undir það
búinn að taka þátt i samkeppn-
inni en sjálfur Douglas Fairbanks
eða Chaplin, sem þá voru einna
mest umtalaðir. Daginn eftir að
ég kom til Hollywood, innritaði ég
mig hjá kvikmyndaskrifstofunum
og var þá næstum þvi orðinn einn
af stjörnunum."
Liklega er það nokkuð sterkt til
orða tekið hjá Bjarna, að hann
hafi nærri orðið Hollywood-
stjarna. Ólánið elti hann, og það
var eins og kvikmyndirnar vildu
ekki þennan mann, sem svo fús-
lega bauð fram krafta sína og
hæfileika. Bjarni lék í mynd
Trimble, sem nefndist My Old
Dutch. Hann var við leikinn i einn
mánuð, fékk 7 dollara á dag og
segir að hlutverk sitt i myndinni
hafi verið töluvert áberandi. Hins
vegar tókst ekki betur en svo um
þessa mynd, að hún eyðilagðist í
klippingu og Trimble var útskúf-
aður i Hollywood.
+ Kvikmynda-
leikarinn
Bjarni hélt áfram glimu sinni
við kvikmyndirnar, fékk smáhlut-
verk af og til, en bezt virðist
honum hafa vegnað á árunum
1925—27. Þá fær hann vinnu við
fjórar frægar kvikmyndir —
„Beau Geste“ með Ronald Colman
og Mary Astor í aðalhlutverkum,
„Black Pirate" með Douglas Fair-
banks, „The Wedding March“
sem Eric von Stroheim stjórnaði
og lék í og i „Kameliufrúnni" með
Normu Talmadge í þvi hlutverki
sem vinkona Bjarna, frú Stefania
Guðmundsdóttir, hafði Ieikið hér
heima og unnið hugi og hjörtu
leikhúsgesta.
Landar Bjarna reyndu eftir
beztu getu að fylgjast með frama
hans i kvikmyndaborginni.
Heimskringla getur um veru hans
í Hollywood. „Nýlega lék hann
spánskan liðsforingja í mynd, þar
sem Douglas Fairbanks leikur
aðalhetjuna. Lætur Bjarni hið
bezta af sér þar vestra og er það
gleðiefni Iöndum hans, er sjálf-
sagt bíða þess með óþreyju að sjá
hann á léreftinu," segir blaðið
Þeir sem sáu til Bjarna I
myndum þeim sem hann lék í
þarna vestur i Hollywood segja
mér að honum hafi ekki hlotnast
nein meiriháttar hlutverk heldur
var hann ýmist „stand-in“ sem
svo er kallað þ.e. staðgengill fyrir
aðalleikara meðan verið er að
undirbúa sviðið fyrir kvikmynda-
töku, eða í smærri hlutverkum
„þjónn eða jafnvel maður sem
opnaði dyr“ eins og einn orðaði
það. Aftan á gamla mynd sem var
í úrklippusafni Bjarna hefur
hann líka skrifað þessa lýsingu á
hlutverki sinu í mynd, sem hann
tilgreinir ekki að öðru leyti:
„Við vorum þrir hermennirnir,
sem komum seinast í einni film-
unni, enskur, ameríkanskur og
einn franskur og er ég sá franski.
Við stóðum yfir skotgröf, með
flögg þjóðanna i höndunum til að
sýna söknuðinn yfir föllnum her-
mönnunum. ..“
+ „Hinn kánkvísi
hrokkinkollur“
Bjarni hefur þó unað hag sínum
bærilega í Hollywood framan af
og til er samtímalýsing á Bjarna í
Hollywood, skrifuð af Halldóri
Laxness í Morgunblaðið 1928, þar
sem hann lýsir því hvernig Bjarni
verður fyrst á vegi hans þar
vestra. „Það hefir verið eitt af
mínum ánægjulegu ævintýrum
siðan ég „kom yfir (eins og and-
arnir segja)" segir Halldór,“ að
komast að raun um að Bjarna
Björnssyni liður vel i Sumarland-
inu. Kvöld eitt eftir að hafa verið
á gangi með kunningja mínum
undir pálmunum hér i himnariki
kvikmyndanna, brugðum við okk-
ur inn í eitt Pig'n Whistle
veitingahúsið í Hollywood til þess
að fá okkur hressingu — rauð
ljós, blá Ijós útskornir innan-
stokksmunir, marglitir veggir,
rósótt loft. . og f kringum borðin
sitja kvikmyndaleikarar, allra
heimsins þjóðerna og ræða ákaft
siðustu „box-office successes" í
Wall Street, — en svo eru nefnd-
ar á Hollywoodmáli myndir þær,
sem gefa Gyðingum þar austur
frá mestan arð. En hver er þessi
kánkvisi hrokkinkollur, sem situr
þarna í einum hópnum og er ber-
sýnilega að draga dár að ein-
hverri óhæfunni? Það er eítthvað
sem kemur mér til að fara að
hvessa á hann gleraugun fremur
öllum öðrum. Jú, — þetta er
maðurinn, það er enginn annar en
Bjarni Björnsson, ómótstæðileg-
asta aðdráttaraflið frá pöllunum í
hinni nyrstu höfuðborg siðmennt-
aða heimsins — hann, sem áður
var reykvískastur allra Reykvík-
inga!“
Halldór segir Bjarna hafa litið
breytzt — „Kanske orðið litið eitt
vinlenskur í sniðunum, örlitill
Yankee-keimur i málfærinu, en
það er líka allt og sumt. Reyk-
vísku heiðursmennirnir búa enn í
kollinum á honum og eru farnir
að halda ræðustúf fyr en þig
varir. Þú veist ekki fyr en þú
stendur augliti til auglitis við hið
andlega „upper ten“ Reykja-
víkur, umhverfis þig er heil ráð-
stefna af íslenskum þjóðskörung-
um að ræða áhugamál sin og kita
út af pólitíkinni. —“ segir Hall-
dór ennfremur i þessum pistli
sínum frá Kaliforníu.
Postilla gamanleikarans:
Maðurinn er sorgin
siáff og því er gamanið guði þóknaniegt
I fórum Bjarna heitins
Björnssonar kom i leit-
irnar þessi hugleiðing
um gildi gamanseminnar
og heimspekilegir þank-
ar þar að lútandi. Um til-
efni þessarar hugleiðing-
ar er ekki vitað, en hún
lýsir hugmyndum hans
um gamansemina og
gleðina, þessar mannlegu
hliðar sem hann gerði að
Kfsstarfi sfnu að vekja og
glæða.
— 0 O 0 —
—Þú spyrð mig hvort
ég haldi að eftirhermur
og gamanleikir hafi göfg-
andi áhrif?
Ég er nú heldur á
þeirri skoðun. Það er of
lítið af gleðinni í
heiminum: Það er eins og
eimi enn eftir af miðalda-
myrkrinu.
Maðurinn er sorgin
sjálf — við þurfum engu
við það að bæta. En það
er gamansemin, sem á að
lyfta okkur upp úr þess-
um deyfðar dal. Prestarn-
ir eru enn að tyggja þessa
sömu vesældarþvælu um
svartnættið og stormana,
sem eru ekkert nema
ímyndaðar skröksögur
frá myrkurstímabilinu.
Öldum á undan Kristi
kenndu þeir Konfúsíus
og Búddha að líta upp til
sálarinnar og gleðinnar,
og kasta burt öllum dökk-
um myrkurshugsunum,
En svo kom kaþólskan,
miðaldamyrkrið og lygin,
sem enn virðist hafa
áhrif á menn; sem sagt,
þá er maðurinn sorgin
sjálf. Það mun ekki Guði
þóknanlegt að bæta
meiru á sig af þvi, en
heldur fara þangað, sem
maður getur hlegið —
verið glaður með lífið og
veröldina. Það er Guði
þóknanlegast!
Hitt eru eigingjarnar
hvatir: að vera sorg-
mæddur er eigingirni
yfir því sem maður hefur
misst eða gat ekki fengið.
Að biðja Guð um að gefa
sér þetta eða hitt er líka
eigingirni í manni sjálf-
um. En að þakka almætt-
inu fyrir tilveruna er
annað. Það er séð fyrir
öllum — að biðja guð —
er að gera lítið úr almætt-
inu. Trén og grasið fá sól
og regn. Eins er séð fyrir
öllum kvikindum og
skepnum. Við erum und-
ir sömu stjórn; við
þurfum ekki að óttast að
almættið gleymi okkur.
Eina borgunin, sem
þóknanleg er, er sú að
vera glaður og ánægður,
hvernig sem svo gengur.
Að vera sorgmæddur og
fullur af vanþakklæti og
stöðugt að biðja Guð um
að gefa sér betri lifskjör
er aðeins að fjarlægja
sjálfan sig frá möguleik-
unum um æðri og betri
lífskjör. Því eigingjarnar
hvatir rótsetja sig svo að
góðar og óeigingjarnar fá
ekki rúm til að festast.
Hefurðu veitt þvi eftir-
tekt, að bláfátækt fólk,
sem stöðugt er að biðjast
fyrir, fær einn skellinn
eftir annan af armæðu og
stríðu; svo álasar það al-
mættinu og skilur ekki í
þvi hvers vegna heimur-
inn getur verið til svona;
En veit ekki að það er
sjálft að vanþakka með
að biðja guð að gefa sér.
Hugsum okkur að hestar
og kýr færu að biðja guð
um að gefa sér betri lífs-
kjör — betra húsnæði og
meira að éta. Endirinn
yrði sá að þau myndu
drepast úr hungri.
Þess vegna er gleðin og
gamansemin almættinu
þóknanlegust. Táradalur
mannanna hlýtur að vera
almættinu viðurstyggð.
En glöð sá, full af fjöri,
gleði og ánægju, er sól-
skinið á jörðunni og ein-
asta velþóknun þess sem
sendi okkur hingað.
Hefuðru tekið eftir því
hvað öll börn eru ánægju-
söm og lífsglöð — svo-
leiðis er hugmyndin meó
áframhaldið. En þegar
svo prestarnir fara að
tyggja þessi viðurstyggð
um sorgir og svartnætti,
þá fyllist hugurinn
hræðslu yfir tilverunni
og þar við bætist stöðug
tilbeiðsla og falsimynd-
aðar kringumstæður, sem
ætlað er að skaparinn
eigi að breyta fyrir mann.
Þetta eru nú min trúar-
brögð. Binda sig ekki við
neina reglu — vera frjáls
eina og blómið. Láta
bjartar og göfugar hugs-
anir og gleði og gaman-
semi vera allt i öllu. Þá
vinnum við almættinu
þóknanlegt verk. — Því
undir niðri er maðurinn
sorgin sjálf. Og nú er ég
búinn að sýna þér fram á
hvað ég meina, þegar þú
spyrð mig hvort ég haldi
að gamansemi og eftir-
hermur hafi göfgandi
áhrif á mig og á þá sem á
mig hlusta.