Morgunblaðið - 07.04.1977, Blaðsíða 24

72
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. APRlL 1«77
FYRSTA hlutleysisbrotið í síðari heimsstyrjöldinni var framið
gegn íslandi. Tæpum mánuði eftir að ófriðurinn hófst nauðlenti
brezkur flugbátur á Raufarhöfn, en strauk þaðan þegar átti að
kyrrsetja hann. Foringi flugbátsins, Leonard Kelly Barnes, hafði
gefið drengskaparloforð um að hann mundi ekki reyna að
strjúka. Um hálfum mánuði síðar ákvað Barnes flugforingi að
fara aftur til íslands og láta kyrrsetja sig hér. Hann kom til
Reykjavíkur í nóvember og var fangi á Bessastöðum á Álftanesi
þangað til brezka hernámsliðið kom.
Níu manna áhöfn var á flugvélinni, sem var af gerðinni
Catalina og búin tveimur vélbyssum. Flugvélin var úr strand-
gæzluflugsveit, sem Barnes var foringi fyrir, og flaug til Islands
frá Pembroke Dock í Wales með viðkomu í Invergordon í
Skotlandi. Verkefni flugbátsins var að skyggnast um eftir
þýzkum herskipum, kafbátum eða öðrum skipum á hafinu milli
Islands og Bretlands og í fjörðum á Norðurlandi og Austur-
landi. Vont veður torveldaði eftirlitsflugið og flugmennirnir
sögðu að þeir hefðu villzt í þoku og orðið að nauðlenda. En
raunar taldi Barnes of hættulegt að reyna að fljúga aftur til
Bretlands vegna þokunnar.
Flugbáturinn lenti á Raufar-
höfn kl. 2.30 e.h. þriðjudaginn 26.
september. Til flugvélarinnar
sást fyrst frá Raufarhöfn kl. 2 að
sögn hreppstjórans þar, Einars B.
Jónssonar. „Flaug hún þá í
vesturátt. Þokubakki var þá á haf-
inu vesturundan, en þokulaust
hér. En hálftima eftir að hún sást
fyrst, kom hún hingað aftur og
settist þá hér. Þá var þokan kom-
in hingað. Þó munu flugmennirn-
ir hafa séð vitann. Mér skilst að
þeir hafi ekki áttað sig á því, hvar
þeir voru komnir, fyrr en þeir
fengu vitneskju um það i landi.
Flugvélin liggur innan um vélbát-
ana á höfninni og við sitt eigið
akkeri. Ef hér fer að hvessa, er
henni augljós hætta búin, enda
hafa flugmennirnir haft orð á þvi
að þeir vildu ógjarnan hafa flug-
vélina hér lengi.“
Einar hreppstjóri fór út i flug-
bátinn og taldi vafamál að hægt
yrði að draga hann á land i
Raufarhöfn þar sem hann væri
„of mikið bákn til þess.“ Flug-
mennirnir fengu engar vistir,
vatn eða bensin á Raufarhöfn.
Þeir höfðust við í flugvélinni og
fóru aðeins í land þegar þeir
komu og aftur daginn eftir og
fengu að hringja.
Sýslumaðurinn á Húsavik,
Július Havsteen, tilkynnti ríkis-
stjórninni um komu brezku flug-
mannanna og var siðan milli-
göngumaður Barnes flugliðsfor-
ingja og dómsmálaráðuneytisins í
Reykjavík. Sýslumaður sendi
Barnes flugforingja símskeyti
þegar flugvélin var lent og „mót-
mælti rétti flugvélarinnar til að
lenda innan íslenzkrar land-
helgi.“ Sýlsumaður fól umboðs-
manni sínum, Einari B. Jónssyni,
hreppstjóra á Raufarhöfn, að af-
henda simskeytið. Samkvæmt frá-
sögn Morgunblaðsins gerði dóms-
málaráðuneytið „þau orð flugfor-
ingja, að hér á landi giltu þau lög,
að hernaðarflugvél, sem leitaði
hér lands, mætti ekki yfirgefa
landið aftur, og væri það hlutleys-
isbrot, ef út af væri brugðið."
Drengskaparheit
Að ósk ráðuneytisins gaf
Barnes flugforingi „drengskapar-
loforð sitt um það að hverfa eigi á
brott fyrr en nánari 'fyrirmæli
væru gefin.“ Hann var látinn
undirrita yfirlýsingu á ensku,
sem hljóðaði þannig í íslenzkri
þýðingu: „Ég fellst hér með á að
fara ekki frá Raufarhöfn nema að
fengnu leyfi íslenzku ríkis-
stjórnarinnar eða umboðsmanns
hennar.“
Brezka ræðismanninum í
Reykjavik var tilkynnt um komu
flugvélarinnar og „hvaða fyrir-
mæli væru gefin um það, að hún
samkvæmt íslenzkum hlutleysis-
lögum yrði kyrrsett, svo og áhöfn-
in, a.m.k. þangað til öðru visi
kynni að vera ákveðið.“ Ræðis-
maðurinn tilkynnti strax um mál-
ið til London og bað um nánari
fyrirmæli. í London var lítill
áhugi á málinu og hugsanlegum
afleiðingum þess. Sir Kingsley
Wood flugmálaráðherra skýrði
frá atburðinum á ríkisstjórnar-
fundi 27. september. Hann sagði
aðeins að flugbátur hefði verið
kyrrsettur á íslandi. Daginn eftir
birti The Times frétt um málið
frá fréttaritara sínum í Reykja-
vík, en lítið bar á henni innan um
aðrar fréttir blaðsins af stríðinu.
Daginn eftir lendingu flug-
vélarinnar var Agnar Kofoed
Hansen sendur til Raufarhafnar
til að vera leiðsögumaður brezku
flugmannanna til Reykjavikur og
„ráða fram úr þvi með þeim, hvar
og hvernig flugvélin yrði bezt
kyrrsett." Flugvélin gat orðið fyr-
ir skemmdum á Raufarhöfn þegar
veður versnaði. Svo var að skilja
i fyrstu að kyrrsetning flugvélar-
innar væri til bráðabirgða, „með-
an ekki væri að öllu leyti upplýst
um hvaða ástæður hefðu verið
fyrir því að flugvélin nauðlenti."
Örn Johnson fór með Agnari,
sem var vopnaður lltilli hriðskota-
byssu, Mauser cal. 763 er hann
fékk hjá lögreglunni. Þeir flugu
fyrst til Akureyrar og þaðan til
Kópaskers. Þar varð Örn eftir hjá
flugvélinni. Frá Kópaskeri varð
Agnar að fara á hestbaki til
Raufarhafnar og þangað kom
hann milli kl. 3 og 4 aðfaranótt
fimmtudagsins 28. september.
Hann fór fyrst heim til Einars
hreppstjóra, sem sýndi honum
„yfirlýsingu þá sem Bretinn hafði
undirritað og sá ég að þarna var
um fullgilt drengskaparorð hans
að ræða.“
Fré hreppstjóranum fór Agnar
um borð í flugbátinn og ráðgaðist
við þá um flugferðina til Reykja-
vikur. Hann spurði Barnes hvort
nægilegt bensín væri I vélinni og
kvað hann svo vera. „Hann varð-
ist allra frétta," sagði Agnar
seinna, „en það kom greinilega á
hann þegar ég sagði honum að ég
þekkti flugvélategundina og vissi
til hverra nota hún væri
ætluð. ..“
„Ég tilkynnti svo Barnes að ég
vildi halda af stað klukkan sjö en
hann bað mig að fresta brottför-
inni um klukkutíma. Sá ég enga
ástæðu til að verða ekki við þeirri
bón og var reyndar dauðfeginn að