Morgunblaðið - 07.05.1977, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. MAÍ 1977
Nýting landgæða til útivistar
ekki síðra verkefni en íþróttin
— sagði Hákon Guðmundsson við setn-
ingu útilífsræðastefnu Landverndar
SL. LAUGARDAG efndi Land-
vernd til rádstefnu um útilff, þar
sem fjallað var um ýmsar hliðar
verkefnisins með framsöguræð-
um og í umræðuhópum, kl. 9 að
morgni setti Hákon Guðmunds-
son ráðstefnuna með eftirfarandi
ávarpi:
Á ráðstefnu þeirri um landnýt-
ingu, sem haldin var á vegum
Landverndar vorið 1973, var í
fyrsta sinn efnt til almennrar um-
ræðu um heildarsamskipti
íslenzku þjóðarinnar við land sitt
og gæði þess. Voru þá reifuð og
rædd viðhorf til nokkurra þátta
landnýtingar i því skyni að fá
yfirsýn yfir það, hvaða sjónar-
miða bæri að gæta við búsetu i
landinu, jafnt á líðandi stund og
með framtfðarnot í huga.
Hér var að sjálfsögðu um svo
yfirgripsmikið viðfangsefni að
ræða, að landnýtingarráðstefnan
1973 gat aðeins fjallað um fáar
hliðar þess. En tilraun sú til út-
tektar á landsnytjum, sem þar var
hafin, leiddi i Ijós, svo sem vænta
mátti, að einstakar greinar land-
nýtingar væru það viðamiklar, að
þær geymdu, hver fyrir sig, efni í
sérstaka könnun og umræðu.
Á þeim grundvelli var það
byggt, að Landvernd ákvað, að
beita sér fyrir ráðstefnum á sviði
Frá ráðstefnu Landverndar um útilff.
einstakra auðlinda eða lands-
gæða, hvort heldur væri til lands
eða sjávar, i því skyni að fá
yfirlit um inntak þeirra og um-
ræður um það, hvernig nýta
bæri auðlindir þær, sem þjóðin
á og ræður yfir, án þess að
grundvelli þeirra eða uppsprett-
um væri spillt. Varð næsta skref
Landverndar á þessum vettvangi,
að hlutast til um að efnt var til
ráðstefnu i nóvember 1975 um
fæðubúskap íslendinga.
Nú er enn haldið áfram á
þessari sömu braut, og að þessu
sinni er viðfangsefnið hagnýting
landsins til útivistar.
Óþarft er að fjölyrða um þau
margháttuðu gæði, sem náttúra
Islands gefur færi á til útivistar.
Þar er vítt til veggja og hátt til
lofts og völ margra góðra kosta,
allt frá hájöklaferðum í óveðra-
ham til auðveldrar kvöldgöngu á
heimaslóðum.
En hvernig notfærir lands-
fólkið sér þessi gæði. Kann það
skil á gagnsemi þeirra og þeim
hollustuháttum, sem þau geta
veitt? Hver er aðstaða almenn-
ings til að stunda útivist? Hver er
og á að vera afstaða útivistariðk-
andans til náttúru landsins,
gróðurs þess og dýralífs?
Góðu heilli horfir nú til þeirrar
áttar, að með hverju ári fjölgar
þeim, sem fá áhuga á útivist
og skilja gildi hennar. Eigi að
siður er full ástæða til þess, að
vakin sé athygli almennings á
þeirri lffsfyllingu, sem útivistin
getur beitt þeim, sem hana
stunda, og kemur hér margt til.
Oft er það á orði haft, bæði i
fjölmiðlum og í samræðum
manna, að matarvenjur Islend-
inga leiði þá til heilsuspillandi
holdafars, ogeinhversstaðarkom
það fram, að athuganir á lfkam-
legu þoli og úthaldi islenskra
karlmanna hefðu Ieitt í Ijós, að
þeir mundu ekki í þeim efnum
vera jafnokar frænda sinna í
öðrum þjóðlöndum. Einnig
heyrast ekki svo sjaldan raddir
þess efnis, að við séum orðnir full
elskir að svonefndum blikk-
beljum og spörum fætur okkar í
þeim mæli, að ævispor margra
séu að verða að bilförum. Þá ber
og að hafa i huga að aukin orlof
veita fleiri mönnum tækifæri til
ferðalaga og fólksfjölgun i þétt-
býlinu skapar ibúum þess þörf
fyrir meira andrými og hreyfingu
undir berum himni.
Ekki verður um það deilt, að
útivist í óspilltu umhverfi —
hreinu lofti og þagnarkyrrð —
getur ráðið miklu um andlegt og
líkamlegt heilsufar einstaklings-
ins, og þar með þjóðarínnar i
heild, og verður, þegar á allt er
litið, besta heilsuverndin. Það má
þvi augljóst vera, þegar til allra
þessara atriða er litið, að almenn
fræðsla um það, hverra kosta er
völ í þessum efnum, er fullkom-
lega tímabær og þá er aðlilegt, að
jafnframt sé kannað, hverra úr-
bóta er þörf til þess að hver og
einn geti notfært sér þau gæði,
sem iðkun útivistar hefur í kjöl-
fari sínu.
En hér er einnig til annarrar
áttar að lita. Hverjar eru skyldur
útivistarmannsins við náttúru
landsins, og það umhverfi, þar
sem hann nýtur útilífs síns?
Hnattstaða landsins, veðrátta
þess og gróðurfar leiða til þess, að
íslenzk náttúra er viðkvæm fyrir
umferð, og oft eru það fegurstu
og eftirsóknarverðustu staðirnir,
sem sízt þola átroðninginn. Það
fylgir því eðlilega auknum ferða-
lögum og vaxandi ferðamanna-
straum, í byggðum og óbyggðum,
að upp koma ýmis vandamál og
úrlausnarefni, sem varða aðstöðu
til útivistar, umgengishætti og al-
menna náttúruvernd.
Þessi þáttur útilífsins, nýting
þeirra landsgæða, sem í boði eru á
þessum vettvangi, er því eigi sfð-
ur verðugt viðfangsefni en sjáif
íþrótt útivistarinnar, þegar gerð
er úttekt á gildi hennar fyrir
mannlífið og þær reglur metnar,
sem um iðkun hennar eiga að
gilda.
Mikið skortir á, að við Islend-
ingar höfum fengið heildarsýn
yfir þau svið, sem útivist í víðustu
merkingu spannar, og er brýn
þörf á því, að hér sé tekið til
hendinni.
Á þessum forsendum er það
byggt, að Landvernd hefur nú í
náinni samvinnu við Náttúru-
verndarráð, Ferðamálaráð og
nokkur félög, sem starfa á vett-
vangi útilífs, efnt til ráðstefnu
um stöðu útivistar hér á 1 ndi og
útilífsiðkana.
Ljóst má vera, að eins dags ráð-
stefna gefur ekki færi á því, að
brotin séu til mergjar þau marg-
þættu viðfangsefni, sem til álita
koma í þessu sambandi. En með
ráðstefnu þessari er m.a. að því
stefnt, að vekja athygli og áhuga
almennings á gildi útivistar með
því að kynnt sé, hvaða möguleikar
séu til að stunda einstakar grein-
ar útilífs I því sambandi verður
og komið inn á það efni, hverra
úrbóta sé þörf um aðstöðu á þessu
sviði, — hver sé réttur útivistar-
iðkandans til að notfæra sér þau
gæði, sem landið býr yfir að þessu
leyti og hvaða skyldur við um-
hverfi og náttúru landsins fylgja
því, sem kalla mætti iðkun útivist-
ar.
Öllum þeim, sem hafa unnið að
undirbúningi þessarar ráðstefnu
og átt þátt i þvi að ýta henni úr
vör, flyt ég þakkir, en Vilhjálmur
Lúðvíksson hefur þar gegnt hlut-
verki oddvitans. Einnig færi ég
þeim, sem góðfúslega hafa undir
það vikizt að flytja hér erindi og
taka þátt í umræðum og öðrum
ráðstefnustörfum, beztu þakkir,
en framlag þeirra ræður mestu
um það, hvernig ráðstefnan
heppnast. Býð ég velkomna hing-
að alla þá, sem á einn eða annan
hátt taka hér þátt i störfum eða
fundarsetu.
Að lokum þetta:
Á útivist eru margir flestir og
þar er um margt að velja, allt
eftir efnum og ástæðum hvers og
eins.
Sumir kjósa laxveiði með
dýrum tækjum og öðrum til-
kostnaði. Aðrir leggja hnakk sinn
á verðmætan gæðing. Enn eru
þeir, sem velja sér dýrindis skíði
eða viðamikinn útbúnað til jökla-
gerða. Allt eru þetta góðir kostir,
en ekki á allra færi. Það er líka
svo, að enginn fer á skíði þar sem
snjólaust er, eða veiðir fisk á
þurru landi. Og vanti hnakk og
hest verður lítið úr útreiðinni.
En ein er sú tegund útivistar
— gangan — sem hvorki krefst
tækja né tóla, þótt stundum geti
verið skemmtilegt og jafnvel
gagnlegt að hafa staf. Að þessu
leyti hefur sá maður, sem iðkar
göngur sérstöðu meðal útivistar-
manna. Hvorki er honum veiði-
vatn^ snjór né hestur nauðsyn til
síns útilífs. Hann þarf að vísu
hentugan klæðnað, svo sem menn
þurfa alltaf við venjulega vinnu
sína, og sæmilega skó — þó þekkti
ég mann, sem var berfættur við
smalamennsku í Hekluhrauni,
hann sagðist vera miklu léttari á
sér sokkalaus og skólaus —. Og
kunni göngumaðurinn á annað
borð að klæða sig eftir aðstæðum,
varðar hann hvorki um veður né
færi. Hann getur valið sér göngu-
land við sitt hæfi, slétt eða bratt,
og hann skilur manna bezt þau
orð skáldsins „að eiginlega er
ekkert bratt, aðeins mismunandi
flatt" Göngumaðurinn er ekki
öðru háður en getu sinni og vilja.
Sé hann við aldur, fer hann sér
hægt, ef þörf krefur, en sé hann
ungur getur hann tekið sprettinn.
Gangan er þannig íþrótt allra.
Heilnæm, auðveld, ódýr og hljóð-
lát og hæfir þvi hvaða umhverfi
sem er.
Landvernd hefur á undanförn-
um árum gefið út veggspjald i þvi
skyni að vekja athygli á einhverj-
um þætti i sambúð þjóðarinnar
við landið, og á hvert veggspjald
hefur verið skráð kjörorð, sem
skýrir það markmið, sem myndin
á að tákna.
Veggspjald Landverndar í ár er
því miður ekki enn komið út, en
það verður helgað gönguferðum
um landið.
Ég vona að landsmenn bregðist
vel við þeim boðskap, sem það
flytur árið 1977, en hann er þessi.
Göngum um landið
Göngum vel um landið.
Sýning
Jónasar
Guðmundssonar
Jónas Guðmundsson held-
ur nú sýningu á myndlist
sinni á Kjarvalsstöðum. Jón-
as stýrimaður, eins og hann
er stundum kallaður, er einn
af þeim fáu mönnum, sem
orðið hafa til þess, að orðið
þúsundþjalasmiður hefur
haldist í tungu okkar. Hann
leggur gjörva hönd á allt
mögulegt, sem til lista telst,
þó stundar hann enn ekki
ballett-dans mér vitanlega.
Hann skrifar skáldsögur,
ferðapistla, ævisögur og leik-
rit. Hann yrkir Ijóð og málar
myndir, stundar blaða-
mennsku og skrifar um allt
Myndllsl
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
milli himins og jarðar, sem
flokkast undir menninguna,
gagnrýnir jafnt leiklist sem
myndlist, og afköstin eru í
samræmi við það, sem upp
er talið hér á undan. Sú
spurning hlýtur að vakna
hvernig hægt hafi verið að
gefa út dagblaðið Tímann,
meðan Jónas stundaði navi-
geringar um heimshöfin og
grár fyrir járnum varði land-
helgi okkar fyrir ásælm óvið-
komandi. Enn á hann það til
að skreppa bæjarleið, og þá
aðallega til að sýna myndir
sínar erlendis, aðallega í
Þýskalandi. Þar í landi hafa
menn fundið íslenskan tón í
verkum Jónasar, og Jónas
fundið stoð og styttu í vini
sínum, Weishauer. Hefur sá
kunningsskapur orðið nota-
drjúgur fyrir hæfileika Jónas-
ar, og er það vel. En Jónas
Guðmundsson hefur alger-
lega haldið hlut sínum í þess-
um vinskap, eins og sannast
rækilega á þessari sýningu á
Kjarvalsstöðum Þannig hef-
ur Jónas fikrað sig áfram í
myndlist sinni, án þess að
hafa nokkru sinni setið á fín-
um akademíum eða verið
viðriðmn menntastofnunma í
Skipholtinu.
Jónas Guðmundsson hefur
hoggið stórum í list sinni að
undanförnu. Hann sýnir
mikla framför í myndgerð,
árangur seinustu ára er aug-
Ijós. Ef ég man rétt, hélt
hann sýningu á verkum sín-
um i Hamragörðum fyrir ein-
um tveim árum.
Ég hafði ánægju af mörgu
á þeirri sýningu, en samt var
það augljóst þá, að Jónas
flýtti sér stundum um of, og
hlutirnir voru nokkuð lausir í
reipum. Hæfileikar hans voru
auðséðir, en það var eins og
herslumuninn vantaði. Á
sýningunni á Kjarvalsstöðum
hefur dæmið snúist við, og
það kemur greinilega í Ijós,
að Jónas Guðmundsson hef-
ur í öllu sínu annriki ekki
dregið af sér við vatnslitina.
Nú sem fyrr eru það bátar og
skip, sem koma Jónasi á
flugið. Sjávarstemmningar
og gömlu húsin i Vesturbæn-
um eru honum hjartfólgin
viðfangsefni Fáar línur i ein-
lita myndfleti ná að tjá fyrir-
myndirnar á ferskan og trú-
verðugan hátt. Þorpin út á
landbyggðinni eru þarna
einnig og stundum bregður
fólki fyrir í dagsins önn. Sjó-
menn sjást við vinnu sína,
fólk á förnum vegi sjávar-
þorpanna. Flestar myndir á
þessari sýnmgu eru vatnslita-
myndir, aðeins örfáar olíu-
myndir hafa fengið að fljóta
með að sinni. Jónas hefur
sérstaka tækni við myndgerð
sina í vatnslitum og málar á
tvöfaldan pappír, sem hann
svo rifur upp á köflum, og
beitir hann þannig lifandi og
sjaldgæfri aðferð, sem fellur
vel að hinum hröðu og
augnablikskenndu átökum,
sem dansa með sérstakri
hrynjandi yfir myndflötinn.
Það eru nær 80 verk á þess-
ari sýningu Jónasar og eðli-
lega eru þau dálítið misjöfn
en heildarsvipur sýningarinn-
ar er persónulegur og auð-
kennist af litagleði og ást-
riðufullum vinnubrögðum.
Jónas er fæddur rómantík-
er, sem vinnur í snörpum
átökum. Hann er bestur,
þegar hann lætur liti og form
tjá speglun lofts og lagar.
Ljósaskipti og dulræn birta
eins og túlka öryggisleysi til-
verunnar. Sjómaðurinn Jón-
as Guðmundsson hefur sínar
hugmyndir um himin og haf,
tilveruna og hiðóráðna.
Þetta er fjörleg og
skemmtileg sýning hjá Jón-
asi, og það má fullyrða, að
hann hefur ekki gert betur
áður. Þessi sýning kom mér í
ágætt skap, og ég hafði
sanna ánægju af að kynnast
þessum verkum Jónasar
Guðmundsonar.
Valtýr Pétursson.