Morgunblaðið - 09.07.1977, Page 10

Morgunblaðið - 09.07.1977, Page 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JULt 1977 Kristján Albertsson áttræður Ég læt hugann reika aftur á við um þrjátíu ár. Hinni geigvænlegu styrjöld var þá nýlega lokið, og vissulega gætti áhrifa hennar um gjörvallan heim. Við Hörður Bjarnason, þáverandi skipulags- stjóri, vorum eitthvað að sýsla í Parisarborg um skipulagsmál, en með mér voru þar einnig Ragn- heiður, kona, mín, og Katrin, mág- kona min. Þá var jafnframt góður Islendingur búsettur í París. Þessi landi var righöfundurinn og vinur okkar Kristján Albertsson, en þann 9. júli varð þessi höfðingi fimmtugur. Hann bauð okkur þá öllum i í veglega afmælisveizlu á einum bezta skemmtistað Parísar, le Drap D’Or, sem kannski mætti nefna Hin gullnu fortjöld. Þar veitti Kristján okkur kampavín Ur glæsifögrum silfurbikurum, og öll var þessi afmælishátíð með slíkum gleðibrag og höfðings- hætti, að mér er hUn enn í fersku minni. Hið fimmtuga ungmenni stend- ur nU á áttræðu, og margt hefur breytzt í tímans rás. Þessi þrjátíu ár eru ef til vill einn merkasti þátturinn í þróunarsögu mann- kynsins og tækninnar, bæði til góðs og ills. Ekki aðeins hefur kjarnorkuvopnum verið varpað og vetnissprengja bUin til, heldur hafa mennirnir flogið Ut I geim- inn og lent á tunglinu, nægtir aukizt og menntun og menning dafnað. Alheimsstjórnmálin hafa á þessu skeiði tekið miklu örari breytingum en endranær. Sam- einuðu þjóðirnar voru stofnaðar að hinum miklu hildarleik lokn- um, og þingað hefur verið um allan heim i meira eða minni mæli. Á þessu sviði hefur Kristj- án Albertsson verið fulltrUi Islendinga með sæmd og frábær- um hæfileikum sinum. Hann gæti áreiðanlega skrifað pistla um samtöl sín og kynni við ýmsa mestu stjórnmálamenn þessa tímabils öðrum mönnum betur, en Kristján er ekki aðeins al- þjóðastjórnmálamaður, þegar því er að skipta, hann er mikill „diplomat”. A þingi Sameinuðu þjóðanna lágu leiðir okkar Kristj- áns oftar en einu sinni saman og þá I góðu félagi við Thor Thors, sendiherra okkar á þeim vett- vangi, meðan hans naut við. A slíkum mannþingum hefur Kristj- án mikla sérstöðu vegna mála- kunnáttu sinnar, viðræðuhæfni og þekkingar á alþjóðamálum samfara einurð og dugnaði til hvers konar vinnumennsku, er verða mætti landi og lýð til bless- unar. Þess má nærri geta, hvort af þessu hefur ekki verið mikinn lærdóm fyrir fyrir mig að draga og þroskavænlegt, að kynnast slfkum heimsborgara, sem að vísu hefur ætlð verið rammíslenzkur. Það er ekki mitt að rekja hinn margþætta bókmenntaferil Kristjáns Albertssonar. Hann hef- ur skrifað bæði stórmerkar ævi- sögur, skáldsögur og leikrit ásamt fjölmörgum tímarits- og blaða- greinum, sem oft og einatt hafa vakið mjög mikla eftirtekt og jafnvel hatrammar deilur, enda hefur Kristján jafnan haft einurð til að segja hug sinn allan og umbúðalaust. I fyrra kom út sfð- asta skáldsaga Kristjáns, Ferða- lok, en marga hefi ég heyrt ljúka á hana miklu lofsorði. Hann skrif- ar þar á allt annan veg en aðrir þeir sem nú birta eftir sig skáld- verk á tslandi. Hann er þar ef til vill ekki sfzt að vekja athygli á þvf, sem við virðumst vera að gleyma í alltof rfkum mæli, — að vera kurteisir og fágaðir. Heilir í lund. Kristján Albertsson ber dýpstu virðingu fyrir Einari Benedikts- syni skáldi, og hefi ég stundum verið að vona, að hann myndi skrifa um hann bók, en hann var kunnur honum allt frá stúdents- árum sínum. Kristján segir frá skemmtilegu atviki í ævisögu sinni um Hannes Hafstein, er Hannes skrapp einhverju sinni til Lundúna til að hitta Einar Bene- diktsson, sem hann hafði falið að reyna að fá brezkt lán, sem að vfsu tókst ekki, sumpart handa Landsbankanum, sumpart vegna fyrirhugaðra kaupa landsjóðs á hlutabréfum i Eimskipafélagi íslands. „Einar Benediktsson hef- ur tekið honum af mikilli ástúð. Þeir fara saman út f borgina, drekka ítalska freyðivfnið asti spumante, sem Hannes gat fslenzkt nafn og kallaði ástavín — sagði Einar höfundi þessarar bók- ar löngu sfðar, og bætti við:,,Hvar sem við fórum, litu allir við á eftir Hannesi Hafstein.” (Mér varðar á að segja: „Menn hefur furðað á að sjá tvo svona kavalera í einu. “ Einar kfmdi: „Þú ert þó ekki að reyna að gera mig innbyrlskan á gamals aldri“).“ Svo var það hér heima á Islandi, að við Kristján héldum eitt sinn í hópi góðra vina til Herdisarvíkur til þess að heilsa upp á Hlín, en það var eftir andlát Einars. Þegar við komum þangað, gekk Kristján einn á undan okkur en forneskju- leg kona kom neðan úr flæöarmál- inu. Þegar þau nálguðust hvort annað, hljóp hún á móti Kristjáni, og þau föðmuðust sem gamlir og góðir vinir. Það var bersýnilegt, að þau höfðu margt að minnast, og öll vorum við hjartaanlega vel- komin f hennar húsakynni. Þar segði hún sitthvað frá Einari, og var það margt merkilegt. Við nut- um kyrrðarinnar á íslenzku sum- arkvöldi hjá þeirri konu, sem var kvöldstjarna skáldjöfursins. Það var vor f lofti. Kristján Albertsson tók korn- ungur við ritstjórn Varðar, og rit- stjóri blaðsins frá 1924—1927. Enn í dag heyrist oftlega minnzt á glæsibrag þessa unga ritstjóra og að hann hafi skapað nýjan anda við ritstjórn stjórnmálablaðs. Hann var frjálslyndur, en harð- skeyttur og einarður. Hann kunni að láta andstæðingana njóta sann- mælis og verðugs lofs, en slfkt var ekki hversdagslegur viðburður í stjórnmáladeilum blaðamanna hér á landi á þeirri tíð. Kristján Albertsson var meðal fárra manna, er kostuðu útgáfu Vefarans mikla frá Kasmír eftir Halldór Laxness árið 1927. Hall- dór hefur sjálfur sagt svo frá, að fáir hafi hlotið jafn ótugtarlegar skammir fyrir Vefarann og hann sjálfur. En þá skrifaði Kristján Albertsson þannig um skáldverk- ið: „Loksins — loksins tilkomu- mikið skáldverk, sem rfs eins og hamraborg upp úr flatneskju íslenzkrar ljóða- og sagnagerðar! Island hefur eignazt nýtt stór- skáld — það er skylda vor að viðurkenna það með fögnuði. Halldór Kiljan Laxness hefur rit- að þessa sögu á 24. aldursári sfnu. Ég efast um, að það komi fyrir einu sinni á aldarfjórðungi, að skáld á þeim aldri semji jafn- snjallt verk og þessi saga hans er. Á 64° norðlægrar breiddar hefur það aldrei fyrr gerzt.” Rúmum þremur áratugum sfðar var Hall- dór Laxness orðinn Nóbelsskáld. Kristján Albertsson hefur verið mikilvirkur f Almenna bókafél- aginu frá stofnun þess, bæði í bókmenntaráði og útgáfustjórn. Hefur hann þar sem annars stað- ar lagt gjörva hönd að verki, og sér þess víða stað. Þar voru einnig Gunnar Gunnarsson rithöfundur og Davfð skáld Stefánsson frá Fagraskógi, en Tómas Guðmunds- son hefur hin siðari ár verið for- ystumaður útgáfustjórnarinnar. Kristján er í ættartengslum við Thorsarana. Hann var eldheitur fylgismaður og ljúfur vinur Ölafs Thors og mikill og góður sam- verkamaður Thors Thors á er- lendri grund, en miklu margþætt- ari eru tengsl hans við þessa merku ætt. Hann dáði mjög hinn mikla athafnamann Thor Jensen og þau Margréti bæði, en móðir hans, Steinunn Kristjánsdóttir frá Hraunhöfn á Snæfellsnesi, var systir Margrétar Þorbjargar, konu Thors Jensen. Kristján missti ungur föður sinn, Albert Þórðarson, aðalbókara f Lands- bankanum. Nærri má geta, að sár hefur söknuður hins uúga manns verið, og mun hann hafa ort eftir hann fögur eftirmæli. Nú ert þú áttræður, gamli góði vinur. Vinir þínir hér á Islandi og úti um heim eru fjölmargir. Allir virða þig og meta. Það er gott að vera slíkur maður. Við Ragnheið- ur biðjum þér allrar blessunar og góðrar giftu. Jóhann Hafstein Og nú er hálf öld síðan... Minningabrot, sem hafa ieitað fram f hugann f tilefni af áttræð- isafmæli Kristjáns Albertssonar, fyrrum ritstjóra Varðar. 1. Líklega hefur það verið f árs- byrjun 1926, sem kærkominn gest bar að garði á æskuheimili mfnu vestur í önundarfirði. Ég var þá ellefu ára snáði, og hafði um skeið sætt nokkurri gagnrýni fyrir að liggja helst til fast f bókum og jafnvel blöðum, og bregðast af þeim sökum óþarflega seint við kvaðningu til snúninga og ann- arra starfa. Eg var einmitt um þessar mundir farinn að hlusta með at- hygli á umræður fullorðna fólks- ins um þau þjóðmál, sem þá voru efst á baugi, en sér í lagi lagði ég eyru við þegar líflegir gestir komu og ræddu við föður minn um „bækur og menn" og síðustu athyglisverðu greinarnar í blöð- unum. Og fyrir þær sakir var sá gestur sérlega kærkominn, sem ég gat um f upphafi, að koma hans boðaði ef að vanda lét fjörlegar rökræður og lífleg skoðanaskipti um málefni líðandi stundar. Ekki brást það heldur í þetta sinn, að komumaður hleypti lífi í umræður. Þær hófust brátt, og voru svo skemmtilegar, að ég, strákhvolpurinn, lagði heldur en ekki við eyrun og svalg hvert orð. Umræðuefnið var ritdeila sú, sem þennan vetur hafði verið háð f Alþýðublaðinu og Verði milli Þór- bergs Þórðarsonar rithöfundar og Kristjáns Albertssonar ritstjóra. Ef mig misminnir ekki, hafði ég skömmu áður en þetta var veitt nafni Þórbergs athygli, í sam- bandi við blaðaskrif um Bréf til Láru, en Kristján Albertsson heyrði ég hér nefndan í fyrsta sinn. Þegar gesturinn var farinn ið- aði ég f skinninu af löngun til að lesa deilugreinar þessara tveggja kappa. Alþýðublaðið hafði ég þá aldrei séð, en minntist þess að alveg nýlega var farið að senda föður mfnum vikublaðið Vörð, ég held óumbeðið, ef fyrr eða sfðar tækist að sá nokkrum fhaldsfræ- kornum í hreinræktaðan fram- sóknarakur. En svo litla athygli hafði sú nýbreytni vakið hjá mér, að ég hafði hvorki rekið augun í svargreinina til Þórbergs né tekið eftir nafni ritstjóra þessa íhalds- málgagns. En nú var ég skyndi- lega orðinn svo áhugasamur að kynna mér skylmingar meistar- anna, að með hjartslætti hóf ég ákafa leit að Varðarblaðinu með ritgerð Kristjáns. Er skemmst frá því að segja að ég fann blaðið og las orði tii orðs hið langa „Opið bréf til Þórbergs Þórðarsonar," svar við „Eldvíglsunni, opnu bréfi til Kristjáns Albertssonar”. Og svo vel vildi tii að „Eldvígsl- an“ barst upp f hendur mér skömmu sfðar, endurprentuð í Heimskringlu, en gamall maður á bænum fékk bæði Vesturheims- bíöðin fslensku send frá venzla- fólki í Kanada. 2. Eftir þetta fór ég að lesa Vörð að staðaldri og af vaxandi athygli. Frá þessum tfma og næstu árum stendur Kristján Albertsson mér ljóslifandi fyrir sjónum sém einn i hópi hinna vígdjörfustu og vopn- fimustu manna, sem þá létu til sín taka í fslensku menningarlífi. Stjórnmálaskoðanir hans aðhyllt- ist ég aldrei, en menningargan- rýni hans ýmis og kröfuharka um listræn vinnubrögð lét mig ekki ósnortinn. Sumar greinar hans i Verði og tímaritinu Vöku eru mér ákaflega minnisstæðar enn í dag, og þá ekki síst ritdómurinn um Vefarann mikla frá Kasmír, sem hefst á þessari fagnaðarlýsingu: „Loksins, loksins tilkomumikið Skáldverk, sem ris eins og hamra- borg upp úr flatneskju íslenskrar ljóða- og sagnagerðar siðustu ára. tsland hefur eignast nýtt stór- skáld — það er blátt áfram skylda vor að viðurkenna það með fögn- uði.“ Ekki gleymist heldur með hví- lfkri áfergju tólf ára strákur las greinaflokkinn „Stórskáld vorra tfma“, sem birtist í Verði 1927 og kynnti slfka höfunda sem Knut Hamsun, Maxim Gorki, Ronain Rolland, Sigrid Undset og all- marga fleiri. Lfklega hafa kynni mfn af Verði á ritstjórnarárum Kristjáns Albertssonar orðið til þess að veikja mig f pólitískri barnatrú minni, trúnni á Tfmann og Fram- sóknarflokkinn og leiðtogann mikla Jónas frá Hriflu. Ekki þó á þann veg, að ég tæki að hallast að stjórnmálaskoðunum fhalds- manna. Hitt var heldur, að Vörð- ur opnaði augu mín fyrir þvf, að sannleiksást, drengilegar bar- dagaaðferðir og hvers konar póli- tískt siðgæði var engan veginn öruggt leiðarljós þeirra Tima- manna. Jónas Jónsson hafði til að mynda gengið rösklega fram í þvf, að koma þeirri skoðun inn hjá mér og öðrum tímadrengjum þessara ára, að allir skriffinnar fhaldsins „leigupennar Grimsby- lýðsins" eins og það var orðað, væru ekki einungis fjarskalega illa innrættir, heldur og hinir mestu amlóðar og bögubósar, sem ekki stæðust göfugum ritsnilling- um Framsóknar snúning. Viku eftir viku voru þeir í Tímanum kallaðir „moðhausar" og „fjólu- pabbar" og öðrum þaðan af verri uppnefnum. En svo kom Vörður Kristjáns Albertssonar og Arna frá Múla og afsannaði a.m.k. ræki- lega þá kenningu Jónasar, að allir blaðamenn við íhaldsblöð væru nautheimskir og óskrifandi. 3. En það var fleira en ferskur og lifandi stfll sem einkenndi blaða- mennsku Kristjáns Albertssonar á þessum árum og gerði hana eft- irminnilega. Mig langar til að vfkja stuttlega að tvennu: Hið fyrra var í þvf fógið að þora (að vissu marki) að viðurkenna verð- leika andstæðings, en hið siðára að sýna bæði áhuga og vit á bók- menntum og öðrum fögrum list- um. Hvorugt var áberandi ein- kenni á öðrum ritstjórum og blaðamönnum þessara ára. Ég held mér sé óhætt að full- yrða, að á þvf timabili sem hér um ræðir hafi gamall ljóður á ís- lenskri blaðamennsku verið afar áberandi: að gefa andstæðingnum aldrei rétt, mótmæla ekki einung- is skoðunum hans, heldur leitast við að lftilsvirða hann á allar lundir, gera persónu hans tor- tryggilega eða hlægilega. Sumir íhaldsmenn áttu þvi að vonum erfitt með að fyrirgefa Kristjáni Albertssyni þegar hann sagði, að Jónas frá Hriflu væri hæfileika- maður, enda þótt hann bætti þvi við, að vitaskuld misnotaði Jónas hæfileikana herfilega. Þetta féll alls ekki í kramið. Samkvæmt for- múlu þessara ára átti pólitískur ritstjóri vitanlega að halda þvf blákalt fram, að helstu forystu- menn i liði andstæðinganna væru ekki einungis óþokkar, heldur einnig heimskingjar eða hrein- ræktuð fífl. Það hefur því tæplega verið að skapi allra flokksbræðra Krist- jáns Albertssonar, þegar hann, jafnframt þvf að deila hart á skoð- anir Þórbergs Þórðarsonar, viður- kenndi ekki aðeins ritsnilld hans, heldur og að hann berðist fyrir hugsjón. „Enginn núlifandi Islendingur skrifar svipmeiri óbundinn stfl en Þórbergur Þórðarson, fáir eru jafningjar hans .. . Bersögli hans og djörfung er oft aðdáunarverð, ritlist hans alltaf óskeikul, og eng- inn getur neitað honum um lund- arlag hugsjónamannsins, sem þjá- ist af óþolinmóðri og brennandi þrá eftir frmför, réttlæti, mannúð og sannri menningu (Kr. Alb., Vörður, 17/10 1925). Þetta var óvenjulegur tónn í deilugreinum á þriðja áratug þessarar aldar, en vakti þess vegna verulega athygli. Eitt dæmi enn af svipuðu tæi langar mig að nefna. Við aukakosningu í Gullbringu- og Kjósarsýslu sumarið 1926 buðu sig fram tveir ungir og vasklegir stjórnmálamenn, sem síðar kom- ust báðir í fremstu röð, Olafur Thors og Haraldur Guðmundsson. Um frambjóðendur þessa og fundahöld þeirra skrifaði Krist- ján Albertsson grein f blað sitt. Hann segir, að þarna eigist við óvenjulega málsnjallir og gáfaðir stjórnmálamenn. Hafi framboðs- fundir þeirra verið mjög fjölsóttir og skemmtilegir. Það hafi hins vegar vakið sérstaka athygli sína, að þrátt fyrir mikla vopnfimi beggja og harðar deilur um mál- efni, hafi rökræður þeirra ein- kennst af drengilegum málflutn- ingi og gagnkvæmri virðingu fyr- ir verðugum andstæðingi. Slík frásögn af viðureign sam- herja og andstæðings þótti nú ekki alls kostar góð pólitfk f flokksblaðinu. Strax f næsta blaði Varðar birtist athugasemd eða „leiðrétting” frá sárgrömum fhaldsmanni. Þar er Kristján Al- bertsson tekinn til bæna fyrir að láta lfta svo f frásögn sinni af fundahöldunum, að þeir Ólafur og Haraldur hefðu skilið jafnir. Slfkt háttalag hefði það í för með sér, miðað við venjulegan frá- sagnarmáta stjórnmálablaða af slfkum fundum, þá læsi hver mað- ur út úr Varðargreininni að Ólaf- ur hefði farið halloka fyrir Har- aldi. Þetta væri einmitt það, sem Alþýðublaðið hefði þrástagast á að undanförnu. En þessu væri nákvæmlega öfugt farið. Og sfðan huggar hinn góði ihaldsmaður les- endur Varðar með þvf, að það sé sannast sagna að Ólafur hafi bor-

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.