Morgunblaðið - 09.07.1977, Side 23

MORCUNBLAD.Ð.LAUÓARDÁ0W *>U
23
Helga Eggertsdóttir
á Melum-níræð í dag
Hjálparsjóð-
ur æskufólks
Helga Eggertsdóttir á Melum í
Melasveit, er niræð í dag, 9. júlí.
Hún fæddist að Fremri-Langey á
Breiðafirði þennan dag, árið 1887.
Foreldrar hennar voru þau hjón-
in Eggert Gislason, Gunnarsson-
ar, og Þuríður Jónsdóttir.
1 Fremri-Langey héldu þau
Eggert og Þuriður eitt af stærri
búum eyjanna, og þar ólst Helga
upp við leik og störf, eins og önn-
ur börn þeirrar tíðar. Eins og
annarsstaðar á tslandi þess tima
voru eyjanna börn ekki spurð um
lengd vinnudagsins eða álag verk-
anna á ungar herðar, enda réðu
náttúuröfl eins og flóð og fjara
eða veður og vindar oft meiru um
það en seinna tíðkaðist. Varð
Helga enda fljótt orðlögð fyrir
dugnað og ósérhlífni að hverju
sem hún gekk. Jafnframt störfum
sínum mun hún og hafa gefið sér
tíma til að nema mál hinnar breið-
firzku náttúru, sem aðeins þeir er
til þekkja megna að lýsa. Eftir-
tekt hennar og athyglisgáfa,
ásamt frábæru minni, gerðu það
að verkum, að það, er hún las sér
til af náttúrunnar bók, entist
henni lengi, og enn i dag eru sum
atriði bernskuminninganna henn-
ar kærustu umræðuefni. Og þótt
nú sé langt um liðið siðan fætur
hennar hafa snortið breiðfirzkan
svörð, þá eru henni örlög eyjanna
hugleikin og minning þeirra kær.
Enn í dag er henni það leikur
einn að lýsa ljóslifandi umhverfi
sinu frá bernskuárunum, — eyj-
unum, hólmum þeirra, skerjum
og flögum, Klofningnum, Fells-
ströndinni, Skarðsströndinni,
Dölunum og Skógaströndinni,
ásamt bæjunum og fólki þvi er
þar bjó.
'En þótt þessar minningar séu
eins og dýrmætur fjársjóður i
huga og hjarta Helgu, slá þær þó
ekki fölva á þá ást sem hún hefur
bundið við sitt seinna heimkynni,
þ.e.a.s. Melana og Melasveitina.
Það mun hafa verið árið 1922 að
Helga kynntist verðandi manni
sinum, Guðmundi Guðjónssyni
frá Reykjanesi I Grimsnesi, sem
þá bjó að Gufunesi við Reykjavík.
Fór hún til hans sem ráðskona I
byrjun, en þau hófu fljótlega sam-
búð og giftust síðar. 1923 keypti
Guðmundur jörðina Mela í Mela-
sveit, og fluttust þau þangað um
vorið ásamt foreldrum Guðmund-
ar, fjórum sonum hans af fyrra
hjónabandi og nýfæddum syni
Helgu og Guðmundar, Eggerti,
sem nú býr að Melum. Gekk
Helga hinum fjórum sonum
manns sins i móðurstað, og víst.er
um það, að þeir hafa á liðnum
árum látið fóstru sína njóta þess I
ýmsu.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja hver störf þeirra Helgu og
Guðmundar voru á Melum. Þar er
sjón sögu ríkari. 1 þeirra tíð var
húsakostur jarðarinnar allur end-
urmýjaður á hinn myndarlegasta
hátt, ræktun túnanna var ævin-
týri likust, og vissulega munu
áhugamenn um nautgriparækt
ekki ganga fram hjá Melaheimil-
inu þegar skráð verður saga af-
reksmanna á þvi sviði.
Eitt er víst, að hugir margra,
bæði sveitunga, svo og þeirra f jöl-
mörgu, sem báru gæfu til að njóta
samvista þessarrar öldruðu
frænku minnar, munu dvelja við
minningar liðins tíma i dag. Það
er ekki ónýtt ungum dreng, að
kynnast og umgangast þá per-
sónu, sem Helga er, þótt nú sé
vissulega farið að halla undan
fæti eftir langan og strangan
vinnudag.
TÍÐARFAR i júní var ákaflega
erfitt hér við fjörðinn, bæði
kalt, storma- og rigningasamt.
Má til sanns vegar færa að
varla hafi komið heill dagur
með sól og logni. Ferðamanna-
hópar sem hingað hafa leitað
hafa þvi enga sigurför farið að
jafnaði. Eins og áður hefir Bald-
ur, flóabáturinn, haft áætlunar-
og skemmtiferðir um Breiða-
fjörð en þær hafa ekki notast
sem skyldi veðurs vegna. S.l.
helgi voru hér margir hópar á
ferð og ætluðu sér um eyjarn-
ar, en það gat ekki orðið sökum
veðurofsa. Tjaldstæði Hólmara
hefir lítið verið notað sem af er
og eins eru miklu færri tjöld hér
Sjálfum eru mér minnistæðast-
ar þær stundir, er við sátum við
mjaltir i Melafjósinu á dimmum
vetrarkvöldum, við flöktandi skin
oliulugtanna. Þá hlýddi Helga
mér yfir námsefni skólabókanna,
milli þess sem hún sagði mér sög-
ur af sérkennilegum körlum og
kerlingum, eða hún tiundaði af-
rek breiðfirzkra forfeðra okkar
ellegar fór með vísur, glettin og
spaugsöm. Þessar stundir eru mér
ógleymanlegar, og þótt stundum
hvessti, þegar frænku minni þótti
ekki nógu vel að verki staðið, var
Framhald á bls. 25
í umhverfinu en undanfarin ár.
Þetta er þriðja sumarið í röð
með ótíð og leiðindaveður.
Nýja sumarhótelið hér mun
senn tekið í notkun og eru
smiðir að leggja siðustu hönd á
verkið.
Óvenju mikið hefir verið vart
við mink í umhverfinu hér i vor.
Alls voru veiddir 24 fullorðnir
minkar í vor og yfir þúsund
vargfuglar, aðallega svartbakur
og hrafn, en þeir eru mjög
skæðir í æðarvarpi eins og
kunnugt er. Þá hafa menn
orðið varir við mink fyrir utan
höfnina hér á sundi en hafa
misst af honum í þarann.
Fréttaritari.
MORGUNBLAÐINU hefur borizt
eftirfarandi greinargerð frá
stjórn Hjálparsjóðs æskufólks:
Hjálparsjóður æskufólks, Hvað
er það? kann einhver að spyrja,
en I annarra eyrum mun nafnið
láta kunnuglega. Já, þessi sjóður
er til og hefur verið það á annan
áratug. Það var Magnús heitinn
Sigurðs'son, skólastjóri við Hlíða-
skólann, sem stofnaði hann og
mun hann einnig hafa átt fyrstu
hugmyndina að honum.
Magnús var á margan hátt
óvenjulegur maður. Hann hafði, í
sambandi vió störf sín við skóla
og að barnaverndarmálum,
kynnzt margvislegum erfiðleikum
barna og unglinga og óhugnan-
legu heimilisböli á ýmsum stöðum
bæði hér i borg og viðar um land-
ið. En Magnús Sigurðsson var
ekki maður þeirrar gerðar, er læt-
ur sér nægja að sjá og skilja, hann
vildi einnig reyna að bæta og
laga. Hann sannfærðist um, að
alloft voru byrjunarerfiðleikar
þess eðlis, að úr mátti bæta með
fjárhagsaðstoð, ef fé væri fyrir
hendi án mikillar tafar eða um-
svifa, þegar mest lægi á.
Magnús hafói átt mikinn þátt í
stofnun drengjaheimilisins í
Breiðuvík og i sambandi við störf-
in þar látið. gera kvikmynd, sem
hlaut nafnið Úr dagbók lifsins.
Mynd sú var fyrst sýnd í Reykja-
vík 1963 en siðan um allt land á
næstu árum. Agóðinn af sýning-
um þessum var stofnfé Hjálpar-
sjóðs æskufólks. En þar sem
Magnús hafði að mestu leyti kost-
að gerð kvikmyndacinnar og ferð-
aðist kauplaust með hana um
landið, má líta svo á, að þetta fé
hafi verið gjöf frá honum, enda
afhenti hann það í minningu for-
eldra sinna, en þeir voru Sigurður
Magnússon, læknir á Patreksfirði,
og Esther Helga, kona hans.
Þessu fyrsta framlagi fylgdi
gjafafé frá fólki, sem ritað hafði
nöfn sín í bók þá, sem nefnd er
Réttið hjálparhönd og var látin
fylgja kvikmyndinni út um land-
ið.
I skipulagsskrá Hjálparsjóðs
æskufólks segir svo:
„Markmið sjóðsins er að styrkja
eða aðstoða munaðarlaus, van-
rækt eða nauðstödd börn eða
æskufólk.“ Eftir þessu hefur sjóð-
urinn staríað á annan áratug.
Fjárhagurinn var vitanlega
þröngur, en Magnús var óþreyt-
andi að finna leiðir til fjáröflunar
og fylgja þeim eftir af mikilli elju
og fórnfýsi. Er of langt að skýra
frá því öllu, en margar fór hann
ferðirnar um landið, og ekki taldi
hann dagana né vikurnar, sem
þetta áhugamál hans krafðist.
Samkvæmt skipulagsskrá sjóðs-
ins á stjórn hans að vera skipuð
þrem mönnum. Sé einn þeirra til-
nefndur af Barnaverndarráði Is-
iands, ann'ar af Sambandi is-
lenzkra barnakennara, og hinn
þriðji af biskupi. Var Magnús for-
maður sjóðstjórnar frá byrjun, en
aðrir I stjórninni voru Gunnar
Guðmundsson, skólastjóri, og séra
Ingólfur Astmarsson. Ekki urðu
mannaskipti í stjórninni fyrr en
við andlát Gunnars, skólastjóra
sumarið 1974. S.I.B. tilnefndi þá
Inga Kristinsson, skólastjóra i
hans stað. En þarna varð skammt
stórra högga milli, því að ekki
liðu nema nokkrar vikur, þar til
Magnúsi var skyndilega kippt frá
störfum. Hafði hann undirbúið
ferð til Vestfjarða i þágu sjóðsins
að kvöldi hins 29. sept, en að
morgni lá hann lamaður og mál-
laus i rúmi sinu. Þannig lauk
merku ævistarfi hans.
Eftir þetta var sjóðurinn for-
ystulaus um tima. Eftir I stjórn-
inni voru séra Ingólfur, prestur á
Mosfelli í Grimsnesi og Ingi
Kristinsson, þá nýkominn í stjórn-
ina og öllu ókunnugur að kalla
mátti. Magnús hafði haft öll plögg
sjóðsins á heimili sínu og var erf-
itt um vik að ná til þeirra, þar til
. erfingjar höfðu gengið frá sinum
málum. Auk þess vantaði nú einn
mann í stjórnina, sem Barna-
verndarráð íslands átti að til-
nefna, i stað Magnúsar. Var þess
farið á leit við undirritaðan, að
hann tæki það sæti og féllst hann
á það. En séra Ingólfur vildi endi-
lega losna, taldi sig eiga óhægt
með að sinna störfum sökum fjar-
lægðar. Var hanh leystur frá
störfum, en það dróst hins vegar
talsvert, að annar kæmi í hans
stað. Að lokum var tilnefndur
séra Guðjón Guðjónsson, æsku-
lýðsfulltrúi. Þessi nýja stjórn
sjóðsins hélt fyrsta formlega fund
Framhald á bls. 25
Óvenju mikill minkur í
nágrenni Stykkishólms
Stykkishólmi, 6. júlí
— Ræða
Steinþórs
Framhald af bls. 21
arhaldi að olli nokkurri röskun á
undirbúningi og framkvæmda-
hraða. Þessi atvik og úrtölur ým-
issa hópa urðu til þess að stjórn-
völd tilkynntu þjóðhátíðarnefnd
1974 með bréfi 5. júni 1973, að
ákveðið hefói verið að hverfa frá
fyrirhuguðum hugmyndum um
byggingu þjóðveldisbæjar í sam-
bandi við þjóðhátið 1974.
Fyrir tilstyrk framsýnna manna
rénaði þessi úrtölualda smám
saman. En að þvi er varðar fram-
kvæmd hugmyndarinnar um
byggingu þjóóveldisbæjar, sem
við erum nú stödd í, þá skal þess
minnst hér og nú, að við fjárlaga-
gerð haustið 1973 flutti Ingólfur
Jónsson, 1. þm. Suðurlands ásamt
fjórum öðrum þingmönnum Suð-
urlands tillögu um fjárframlag úr
ríkissjóði á næstu fimm árum til
byggingar þjóðveldisbæjar í
Þjórsárdal. Tillagan var sam-
þykkt í sameinuðu Alþingi 20.
desember 1973. Þau málalok
þýddu það að bygging bæjarins
gat hafist á afmælisárinu. Sam-
kvæmt fyrri áætlunum var skipuð
byggingarnefnd sú sem stjórnað
hefur framkvæmdum og skiíað
byggingunni af sér i dag.
Byggingarnefndin hélt fyrsta
fund sinn 6. april 1974. Þá strax
var Hörður Agústsson, listmálari,
sem er höfundur líkansins sem
bærinn er byggður eftir, fenginn
til þess að hafa yfirumsjón með
smíðinni og mun hann hér á eftir
gera grein fyri hugmyndum sín-
um og rannsóknum á fornum
húsakosti, sem hann hefur lagt til
grundvallar við gerð þjóðveldis-
bæjarins úti og inni. Hér verður
því ekki rætt um þann þátt frekar
af minni hálfu.
Samstarfsnefnd starfar á veg-
um Landsvirkjunar, Gnúpverja-
hrepps, Skógræktar ríkisins,
Þjóðminjasafnsins og Ferðafélags
tslands, svo kölluð Þjórsárdals-
nefnd, og er henni ætlað að hafa
umsjón með umhverfismálum
Þjórsárdals alls og gefa umsögn
um skipulag og staðsetningu
mannvirkja. Hún valdi þetta bæj-
arstæði hér og veit ég að mönnum
muni sýnast að vel hafi tekist til
og að mannvirkin falli þétt að
landslaginu hvort sem litið er
heim að bænum eða heiman.
Framkvæmdir á byggingarstað
hófust 20. maí 1974 og hafa staðið
nær óslitið til þessa dags og telst
þjóðveldisbærinn i Þjórsárdal nú
fullbyggður þótt enn megi ein-
hverju bæta við innri búnað hans
við nánari athugun heimilda um
hýbýli manna á þjóðveldisöld.
Endanlegar tölur liggja ekki
fyrir um kostnað við byggingar-
framkvæmdirnar, en láta mun
nærri að heildarkostnaður sé um
41,5 milljón króna og er þá með-
talin allur kostnaður við raflagn-
ir, hita- og loftræstikerfi, svo og
fjármagnskostnaður á byggingar-
tíma, en vaxtagjöld nema um 2,5
milljón króna.
Til byggingar þjóðveldisbæjar-
ins hefur fé fengist með þessum
hætti.
Framlög:
(Jr rlkissjóði skv.
fjárlögum 10.500 þ.
(ínúpverjahreppur 2.000 þ.
Arnessýsla 2.000 þ.
Þjóðhátfðasjóður, skv.
brífi forsætisráðherra 15.000 þ.
Landsvirkjun 7.000 þ.
Gjafir: Norska skógeig.samb. 36.500 þ. 4.400 þ.
Vörðufell h.f. Selfossi Verkfr.st. Sig. Thorodds. Steypustöð Suðuriands. Selfossi 0.600 þ.
Hafskip h.f. Rvk. Sindri h.f. Rvk. Húsasmiðjan Rvk. 5.000 þ.
Samtals 41.500 þ.
Þessum gefendum öllum færi
ég bestu þakkir fyrir góðvilja
þeirra og rausn. Þeirra er gott að
minnast.
En ógleymanlegust verður
byggingarnefndinni þó sú stór-
mannlega gjöf sem ég taldi hér
fyrst og vinir okkar og frændur í
Noregi færðu okkur, en norska
skógeigendasambandið gaf allt
timbur sem til byggingarinnar fór
og veitti margskonar fyrir-
greiðslu og aðstoð við vinnslu
þess.
Það var von okkar, að forsvars-
menn gefendanna hefðu tök á að
vera hér í dag. Sú von hefur
brugðist. Byggingarnefndin vill
því biðja yður hr. ambassador að
flytja kveðjur og þakkir til norska
skógeigendasambandsins fyrir
hina ómetanlegu gjöf. Hún er
vottur um einlægan vinarhug'
hinnar norsku þjóðar og skilning
á þýðingu þess að hyggja að sam-
eiginlegum menningarerfðum
þjóða okkar.
Þá vill byggingarnefndin þakka
öllum þeim sem lagt hafa lið þeirn
■framkvæmdum, sem hér hefur
verið starfað að.
Fyrst vil ég nefna Hörð Agústs-
son, listmálara, sem hefur ráðið
gerð bæjarins í smáu og stóru, og
lagt sig fram um að gera hann svo
úr garði að til sóma er. Hefur
samvinna við hann verið svo góð
sem best verður á kosið, enda
hefur hann jafnan verið viðbúinn
að leysa úr hverjum þeim vanda
sem upp hefur komið.
Þá vil ég færa þakkir garðlags-
mönnunum þremur, sem starfað
hafa við vegghleðslur og þök af
þekkingu, vandvirkni og áhuga,
en þar nefni ég til Stefán Frið-
riksson frá Glæsibæ, Stefán
Stefánsson frá Brennigerði og
Gunnar Tómasson frá Laugarási.
Ykkur þakka ég innilega.
Bjarni Ólafsson, byggingameist-
ari og Gunnar sonur hans höfðu
veg og vanda af öllu tréverki i
bænum. Eg ætla að ekki verði
fundinn smíðagalli á þeirra verki
öllu, svo vandlega var þar að
verki staðið og áhugi þeirra á
sérstæðum vinnuaðferðum ríkur.
Það er byggingarrefndinni mikið
ánægjuefni að haf. átt þess kost
að njóta hæfileika þtssara óvenju
högu manna og geta sýnt gestum
og gangandi þessi sérstæðu hús
gerð af svo einstæðri vandvirkni
og snilli.
Þá er ástæða til að geta þeirra
Jóhanns Más Mariussonar, yfir:
verkfræðings og Lúðvíks Leosson-
ar, byggingartæknifræðings, sem
hafa verið einskonar byggingar-
stjórar og sérstakir trúnaðar-
menn byggingarnefndar á vinnu-
stað og fyrirgreiðslumenn i hvi-
vetna. Þeim vil ég færa einlæga
þökk nefndarinnar.
Byggingarnefndin þakkar öll-
um þeim sem lagt hafa þvi lið að
þjóðveldisbærinn er risinn af
grunni. Stjórnendur Landsvirkj-
unar og starfsmenn hennar hér
við Búrfellsvirkjun hafa veitt
margskonar aðstoð við starfsliðið,
sem starfað hefur við bæinn og
sýnt framkvæmdum hér áhuga.
Það framlag verður ekki metið til
fjár en var eigi að síður mikil-
vægt.
Hæstvirti forsætisráðherra.
Byggingarnefndin mun nú
hætta störfum. Hún lítur svo á, að
byggingarframkvæmdum sé lokið
og þjóðveldisbærinn í Þjórsárdal
megi teljast fullbúinn til sýningar
og hverra þeirra nota, sem henta
þykir að hafa hann til. Bygging
hans hófst á afmælisári ellefu
hundruð ára byggðar í landinu og
er enn sem komið er eina mann-
virkið á íslandi, sem tengt er
þeim merku timamótum.
Það er von byggingarnefndar-
innar að þessi bygging, sem lita
má á sem einskonar minnisvarða,
verðí skoðendum efni til hugleið-
inga um lif og starf forfeðra okk-
ar á þjóðveldisöld og verðmæti
íslenskra menningarminja. Um-
fram allt mun þó æskufólk lands-
ins fá hér nýjar og fyllri upplýs-
ingar um hibýli manna á þjóð-
veldistimanum en áður voru til-
tækar, þar sem þessi bær er mjög
vel rökstudd skýring á þeim útlin-
um að bæ, sem rústirnar á Stöng
marka með óyggjandi hætti.
Fyrir hönd byggingarnefndar-
innar, skila ég hér með, hæstvirt-
ur forsætisráðherra, þjóðveldis-
bænum í Þjórsárdal fullgerðum í
yðar hendjur með einlægri ósk um
að þjóóin megr njóta hans vel og
lengi, og fá við skoðun hans dýpri
skilning á högum og háttum for-
feðra okkar og þeim arfi sem við
höfum tekið við til varðveislu og
ávöxtunar.