Morgunblaðið - 09.07.1977, Síða 28

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JULI 1977
28
Sextugur samvinnumaður:
Oddur Sigurbergs-
son kaupfélagsstjóri
Oddur Sigurbergsson, kaupfél-
agsstjóri Kaupfélags Árnesinga á
Selfossi, varð sextugur fyrir
skömmu, nánar tiltekið 19. maí.
Þá hafði Oddur brugðið sér í sum-
arleyfi á suðlægar slóðir. Það er
ekki svo oft sem Oddur hefur
veitt sér þann munað að fara í
leyfi og ég ákvað því að bíða með
að birta eftirfarandi linur í tilefrii
afmælisins, þar til hann væri aft-
ur kominn í atið innan landhelgi,
innan veggja kaupfélags sins.
Oddur er í hópi þekktustu og
virtustu kaupfélagsstjóra lands-
ins, enda hefur hann sýnt af sér
eindæma hæfni í starfi sinu, svo
að til fyrirmyndar er.
Oddur fæddist 1917 á Eyri i
Fáskrúðsfirði, en foreldrar hans
voru sæmdarhjónin Oddný Þor-
steinsdóttir og Sigurbergur Odds-
son. Ölzt Oddur þar upp í stórum
hópi systkina, 11 talsins, tápmik-
ils og mannvænlegs fólks. Oddur
var sá þriðji elzti í hópnum, tvær
systur átti hann eldri. Sem elzti
bróðirinn hélt Oddur skjótt uppi
ábyrgð og forystu og alla tíð siðan
hefur hann lagt rækt við þær fóst-
ursystur. Hann gegndi öllum al-
mennum störfum á sinum ung-
lingsárum, en með landverkunum
greip hann i sjósókn á trillu með
föður sinum og yngri bræðrum á
sumrum. tJr föðurhúsum hélt
hann, kominn að tvitugu, með
þrótt úr traustri æsku að farar-
nesti, áræði og skaplyndi, sem
hann sótti til móður sinnar, ljúf-
mennsku en þó festu fyrir ef því
var að skipta.
Hann fór til náms að Laugum
og siðan i Samvinnuskólann þar
sem Jónas frá Hriflu varð einn af
lærimeisturum hans. Oddur
minnist oft þeirra ára og þar fann
hann farveg atorku sinni og
áræði, þvi alla tíð siðan hefur
Oddur Sigurbergsson verið sam-
vinnumaður og það i meira lagi.
„Það er sama þótt þið séuð vaktir
upp klukkan fjögur að nóttu, þið
eigið samstundis að geta svarað
þvi sem þið eruð spurðir um og
eigið að hafa lært“, sagði Jónas
frá Hriflu oft við nemendur sína,
og þetta líkaði Oddi vel, þvi hann
hefur ávallt viljað vita öll deili á
þvi, sem hann hefur tekið að sér
að sjá um.
Lengst af hefur Oddur starfað
við kaupfélagsstjórn, í 16 ár við
Kaupfélag Vestur-Skaftfellinga i
Vik í Mýrdal og nú siðast í 11 ár
við Kaupfélag Árnesinga. Nokkur
fyrstu árin vann hann hjá ýmsum
aðilum.
Þegar Oddur lét af störfum sem
kaupfélagsstjóri í Vík, 1964, gerð-
ist hann forstöðumaður Hagdeild-
ar SlS, en 1966 réðist hann til
starfa sem kaupfélagsstjóri hjá
Kaupfélagi Arnesinga á timabili
þar sem miklar ólgur gengu yfir í
efnahagslifi landsmanna. Þótt á
móti blési sigldi Oddur í gegn um
rastirnar með örugga hönd á stýri
við stjórn hins margslungna fyrir-
tækis, sem Kaupfélag Árnesinga
er. Þótt menn greini á i ýmsu
varðandi eitt og annað i hvers-
dagsþrasinu, þá geta menn verið
sammála um að Oddur hefur
stjórnað fyrirtæki sínu með glæst-
um brag, stýrt með reisn og fram-
sýni. Eg veit að Oddi líkar ekki
þetta orðalag, en það er ekki hans
mál. Lítillæti Odds yfir vinnu
sinni byggist hins vegar á því, að
honum finnst svo sjálfsagt að
leggja hart að sér við vinnu sína,
að honum finnst það ekki til þess
að tala um. Oddur Sigurbergsson
hefur aldrei stjórnað til þess að
afla sér fylgis eða vinsælda, hann
hefur stjórnað til þess að með
ábyrgð gagnvart því fyrirtæki
sem hann stjórnar og félagsmönn-
um þess. Oddur beygir sig ekki
fyrir óskynsemi. Ég hef heyrt
menn segja að Oddur væri harð-
svíraður og óbilgjarn stjórnandi,
en þar er ég hræddur um að póli-
tik sé blandað inn i, eða einhverj-
um öðrum hégóma, því sá sem
þekkir Odd veit að ein af hans
sterku hliðum er manneskjulegt
viðhorf, bæði i starfi og einkalifi.
Honum er hins vegar ekki gjarnt
að vera með neina óþarfa tilfinn-
ingasemi.
Á góðum stundum er Oddur
manna glaðastur og það er
skemmtilegt að rabba við hann,
bæði með og á móti, en ekki viður-
kennir hann með góðu það sem
mótherjinn hefur til sins máls.
Rök virðir hann engu að siður og
viðurkenningin kemur þá fram í
að minnsta kosti hluta setningar-
innar í svari hans. í hörðum við-
skiptum koma ávallt upp deilur
milli manna, en ég hygg að Oddur
hafi yfirleitt komið meiri maður
út úr þeim deilum, og sannfær-
ingu sinni trúr.
Ég minntist á einkalíf Odds, en
það er nú svo að erfitt er að finna
skil á þvi og starfi hans, þvi þar
fylgir nótt degi ef eitthvað er
ógert og alltaf er hægt að hyggja
betur að. Oddur er , kvæntur
sæmdar- og ágætiskonunni Helgu
Einarsdóttur frá Kelduhólum i
Suður-Múlasýslu, en þau giftu sig
1943. Vinir þeirra hjóna segja það
oft í gamni að Helga sitji uppi
með það að vera einnig gift kaup-
félaginu. Ósérplægni Odds áþeim
vettvangi er slik. Helga er listræn
kona sem hefur byggt Oddi það
vígi og þá friðhelgi sem heimili
hans er honum. Þar eiga gestir
góðar stundir i rausn, en sjaldan
er bókhaldið langt frá húsbóndan-
um.
Á þvi sviði er Oddur afkasta-
maður með eindæmum og vinnu-
brögðin hans slik, að það liggur
við að hægt sé að segja að vinnu-
brögðin séu listileg, og hlýtur þó
að vera erfitt að nefna það orð i
sambandi við bókhald. Reyndar
hafa bókhaldskennarar sýnt nem-
endum sínum gögn Odds sem
fyrirmynd í vinnubrögðum. Hann
gætir þess eins og sjáaldurs auga
síns að hafa allt á sínum stað, vel
sett fram og öruggt.
Eins og Oddur hefur ávallt ætl-
azt til mikils af sjálfum sér í starfi
sinu, þá þykir honum ekki síður
sjálfsagt að aðrir skili sinum hlut
eins og þeir hafa þrek til. Hann
treystir mönnum sem sýna að þeir
eiga slíkt skilið, segir reyndar
ekki mörg orð við þá fremur en þá
sem finna mætti að i starfi, en
augnsvipur hans segir oft mikið
ef að er gáð.
í rökfimi er Oddur leikinn,
enda fjallar hann ekki um mál
nema hann hafi kynnt sér þau
vel. Hann þarf aldrei að bjarga
sér á hlaupum með orðagjálfri i
þeim efnum og ekki kann hann að
skjóta i höm þótt á móti blási.
Sterkur vilji Odds og ákveðni hef-
ur verið rauði þráðurinn i starfi
hans og allt miðast það við að
reksturinn sé góður og traustur.
Annað þykir honum ekki sæm-
andi. Óþarfa í rekstri setur hann
til hliðar og ég hef oft sagt það við
hann og get sagt það hér, að hann
hefði getað orðir góður fjármála-
ráðherra þessa lands.
Það er sjaldgæft lítillæti nú að
menn segi við gylliboðum : „Nei
takk, ég hef nóg fyrir mig“. Það
er Oddi nóg að skila verkefni
betra en það var, þegar hann tók
við því. Hann hleypur hvorki í
meðlæti eða mótlæti, en seigla
hans er eins og undiralda úthafs-
ins þar sem bylgjan lúrir.
Stjórn á Kaupfélagi Árnesinga
er margslungið verk, en ég ætla
ekki hér að fara að telja upp alla
þá þætti sem sá rekstur er spunn-
inn úr. Farvegir fyrirtækisins
teygjast um alla sýsluna, allt frá
fjöru til fjalla, og þykir sumum
nóg um. En fram hjá staðreynd-
um verður ekki gengið og við
stjórn þessa mikla fyrirtækis sit-
ur sextugur samvinnumaður, sem
hefur aldrei gefið sjálfum sér eft-
ir. Sjálfum sér hefur hann verið
harðastur í horn að taka.
Ef Oddur er spurður að þvi,
hvort honum hafi aldrei dottið i
hug að eyða atorku sinni á við-
skiptasviðinu í eigin þágu, þá ger-
ir hann fyrirspyrjanda þann
greiða að heyra ekki spurninguna
og heldur sinu striki i samræðun-
um með kankvislegum innskot-
um, mjög óframsóknarlegur.
Andstæðingar Odds í hvers-
dagsþrasinu geta farið lofsamleg-
um orðum hann þegar upp er
staðið, telja hann hreinskiptinn
og réttsýnan, en harðskeyttan
málafylgjumann. Þótt sitthvað
beri á milli I hugsjónum þá er
ávallt hægt að virða hann og
meta, ýmist sem samherja eða
andstæðing.
Oddur hefur í starfi sinu verið
margra mann maki og ávallt keyrt
sjálfan sig á fullri ferð. Vinir
hans hafa oft áhyggjur af þvi hve
tregur hann er að gira niður, þvi
heilsan er það dýrmætasta sem
hver maður á. Ósk mín til hands
Oddi á þessum timamótum er sú,
að hann megi lengi enn njóta
góðra stunda i þeim lífsstíl sem
hann hefur skapað sér, án þess þó
að misbjóða einstaklingnum,
sjálfum sér.
Arni Johnsen
Fimmtugur:
Magnús Oskars-
son á Hvanneyri
Magnús Óskarsson verður
fimmtugur hinn 9. júli á þessu
ári. Það rifjar upp fyrir mér, að
Guðmundur Jónsson, fyrrverandi
skólastjóri á Hvanneyri, hefur
lýst því yfir í mín eyru, að hann
hyggist ekki skrifa ævisögu sína.
I henni er eftirfarandi lýsingu að
finna.
Snemma á skólastjóraferli sín-
um kom Guðmundur á fót Fram-
haldsdeild í búfræðum á Hvann-
eyri í trássi við alla skynsemi,
nema þörfina á þessu námi fyrir
íslenzkan landbúnað. Fyrir-
greiðslur voru næsta óverulegar
til þessarar nýbreytni, og nógir
voru til að spá fyrirtækinu feigð.
Við alla nýbreytni er nokkur
spenningur og menn leggja glaðir
á sig aukaerfiði hennar vegna.
Siðan tekur hversdagsleikinn við.
Þegar nýjabrumið var farið af
Framhaldsdeildinni, átti hún erf-
iðustu ár sín. Þarfir hennar nutu
ekki skilnings hins opinbera og
feigðarspánum linnti ekki. Þá
greip forsjónin til sinna ráða og
sendi skólanum Magnús Óskars-
son.
Ráðning Magnúsar að Hvann-
eyri minnir á helgisögu, þar sem
ókunnur maður knýr dyra hjá fá-
tæku fólki, fær málsverð og
næturgistingu, gripur í hálfsaum-
aða flík og fer að sauma hana til
að hafa af fyrir sér um kvöldið og
ílendist á heimilinu. Heimilið
kemst síðan í efni og álnir, en
ókunni maðurinn er jafn þurfta-
laus og fyrr.
Nú mætti benda á, að samlik-
ingin stenzt ekki að þvi leyti, að
Magnús var sízt ókunnur á
Hvanneyri, þegar hann ræðst
þangað árið 1955, þar sem hann
hafði lokið prófi úr Framhalds-
deildinni nokkru áður. Mér er þó
til efs, að nokkur hafi þá séð fyrir,
hverju hlutverki Magnús átti
eftir að gegna á Hvanneyri.
Hvert er þetta hlutverk? I opin-
berum heimildum er Magnús
skráður yfirkennari og tilrauna-
stjóri. Það er ærinn starfi og segir
sýnu meira en það, að Grímur
Thomsen var skráður bóndi á
Bessastöðum. En þar með vantar
nokkuð á lýsingu beggja að öðrum
samjöfnuði slepptum. Það, sem í
lýsinguna af Magnúsi vantar, er
sá svipur, sem hann hefur sett á
Hvanneyri með veru sinni þar og
hann er ósmár, rétt eins og kon-
sertmeistari hljómsveitar hefur
áhrif á flutning tónlistarinnar,
þótt hljómsveitarstjórinn stjórni
verkinu.
Nú mætti spyrja, hverju það
sæti, að Magnús gegni því lykil-
hlutverki, á Hvanneyri, sem hann
gerir. Fleira en eitt ber til og er
þar fyrst að nefna, að staðurinn
og starfið á og hefur átt hann
óskiptan, og hafa persónulegir
hagsmunir hans ekki átt i neinni
samkeppni við þarfir starfsins. I
sautján ár var hann m.a. lausráð-
inn við skólann, meðan fastar
stöður gengu sem boðhlaupskefli
milli manna. Annað er það, að
Magnús er öðrum mönnum frem-
ur gefinn „praktískur sans“.
Þetta skal útskýrt nánar með litlu
dæmi. Hér á landi sem víðar er
haldið uppi andróðri gegn fjöl-
þjóða auðfélögum. Andróður geta
menn haft f frammi með ýmsu
móti. Sumir gera það með því að
halda ræður og gefa út blöð. Það
gerir Magnús ekki. Hann sýnir
hins vegar hug sinn i verki, með
þvi að sneiða hjá kunnri fjöl-
þjóða-auðfélags-sáputegund.
Þetta er smæsta dæmið! Stærra
dæmi er það, að Magnús hefur
ekki hirt um að verða sér úti um
lærdómstitla. 1 uppsláttarritum
stendur hann uppi með blábert
próf frá framhaldsdeildinni (með
litlum staf) á Hvanneyri. Þó hef-
ur hann að auki stundað nám,
sem öðrum hefði dugað til stórra
titla. Skal hér ekki vitnað í kveð-
skap Steingrims Thorsteinssonar
um orður og titla i því sambandi.
Faglegar ritsmiðar Magnúsar
eru margar og fjölbreyttar, en
það vantar gjarnan í þær formál-
ann, nema einhverjir aðrir skrifi
hann og hefji fánann að húni.
Verk hans eru ekki undirrituð á
Imbrudögum né Egedíusarmessu,
hvað þá á afskekktum stöðum á
landinu.
1 bókum um barnauppeldi er
kennt, hvernig leysa eigi úr dul-
máli barnsins. Barnið getur verið
að sækjast eftir allt öðru en það
biður um berum orðum. Að sjálf-
sögðu talar fullorðið fólk einnig
þetta dulmál, meðvitað eða ómeð-
vitað. Að ráða, það er kölluð
mannþekking. Margar eftirminni-
legar stundir hef ég átt með
Magnúsi, þar sem hann hefur ráð-
ið slikt dulmál fyrir mig, sem ekki
bý yfir þessari gáfu. Enginnn hef-
ur t.d. betur bent mér á það með
áþreifanlegum dæmum, hvernig
búnaðarmálastjóri á það til að
egna menn út í ófæruna, til að
kanna hvort þeir séu greindir.
Þessi gáfa hefur einnig sitt hag-
nýta gildi á Hvanneyri, þar sem
Magnús á drjúgan þátt í að leiða
út spennu, sem ætið er yfirvof-
andi í mannlegum samskiptum,
eða koma í veg fyrir að spenna
myndist. Magnús gerir þetta m.a.
með því að ganga i hlutverk
þjónsins, sem er allra lægst settur
og alltaf mætir afgangi. Með því
móti sér hinn óánægði, að hlutur
hans er nokkuð góður miðað við
hlut Magnúsar. Þetta gengur þó
ekki vel i brennivinsmálum, þar
sem hina óánægðu grunar, að
Magnús langi ekki i brennivín.
Þjónustulund Magnúsar er hon-
um hins vega svo eðlislæg, að mér
er það ætíð óljóst, hvort hann
býður dömu uppidans af áhuga á
að dansa eða af umhyggju fyrir
þvi, að daman sitji ekki og láti sér
leiðast.
Sagt hefur verið, að eitthvað sé
að hverjum þeim manni, sem um
tvitugt lítur ekki á heiminn sem
algjört hneyksli. Þetta fá foreldr-
ar að reyna, en að jafnaði ekki í
langan tíma hverjir um sig. öðru
máli gegnir um þá, sem umgang-
ast fólk á þessum aldri áratugum
saman. Af kennaraliði á Hvann-
eyri á Magnús nú langlengstan
feril að baki. Á slíkum ferli lærist
mönnum varkárni, sem aðrir,
einkum nemendur, kalla íhalds-
semi. Frelsis- og sjálfstæðisþörf
nemenda er mikil og tíðarandinn
er henni hagstæður. Afleiðing
þess er, að í stjórnunarmálum
skólans er Magnús Óskarsson í
augum sumra ímynd fhaldssemi
og þröngsýni á Hvanneyri. Varn-
aðarorð hans hljóma þá sem köll
innan úr eldhúsi til þeirra um að
gleyma ekki að hafa með sér húfu
og vettlinga, þegar þeir fara út.
Hver dómbærastur er svo á veður-
útlitið, getur reynzt sitt á hvað.
Það fylgir því að búa og starfa á
skólasetri að standa sífellt í sviðs-
ljósi undir smásjá hundrað augna.
Aratugum saman hefur það verið
yrkisefni á Hvanneyri, að enn sé
Magnús Óskarsson ókvæntur.
Segja mætti mér, að það, að
Magnús er ókvæntur, hafi líka
bjargað mörgum kaffiboðum I ár-
anna rás. Sjálfur hef ég verið
vitni að þvi, að riggift kona hafi,
aó eiginmanni sínum viðstöddum
slegið saman hnefum og lýst því
hfir, að Magnús Óskarsson væri
sko ekki ókvæntur I dag, ef hann
hefði orðið á vegi hennar á rétt-
um tíma.
Ein af Myttri en drýgri bókum,
sem skrifaðar hafa verið, hefur
fengið á Islenzku heitið „Bókin
um veginn". Þvi nefni ég hana
hér, að ég tel mig muna, að ég hef
aldrei heyrt Magnús minnast á
hana né vitna í hana. Aftur á móti
er engu líkara en að sum vísdóms-
korn úr þeirri bók hefi verið leyst
upp og gefin honum i æð; ekki til
að þylja, ekki einu sinni til að
muna né vitna I, heldur til að
vera. Meðal þeirra er eftirfarandi
lýsing á einu af þvi, sem felst í
hinni æðstu dyggð: „Að mega sín
mikils án þess að láta til sín taka“.
Mér er ljóst, að ég hef reynt
nokkuð á umburðarlyndi Magnús-
ar með þvi að láta þessa grein á
þrykk út ganga; ekki framar öllu
fyrir þann ótugtarskap, sem hugs-
anlega má í greininni finna, held-
ur fyrir hitt, sem á betri veg er
vikið að honum. Við því kann ég
eina minnisreglu að hafa i huga.
Hún er gömul, en hefur þann kost
að eiga jafnt við í meðlæti og
mótlæti lífsins. Ég hef lesið hana
af bók, en hefði ekki tekið eftir
henni nema fyrir það, að ýmsir,
þar á meðal Magnús Óskarsson,
höfðu kennt mér hana án þess að
segja hana.
Það líður hjá.
Matthias Eggertsson.
I