Morgunblaðið - 12.07.1977, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12 JULÍ 1977
33
smáauglýsingar — smáauglýsingar — smáauglýsingar — smáauglýsingar
Steypum bílastæði
leggjum gangstéttir og girð-
um lóðir. Sími 81081 —
74203.
Til sölu
MERCEDES BENS 250 árg.
'71 rauður. Upphaflega flutt-
ur nýr til landsins Automatic
drive, powerstýring. í fyrsta
flokks standi.Uppl. gefur Þor-
grimur Þorgrimsson i sima
1 7385.
Til sölu
Wagoner árgerð '73. Góður
bill. Uppl. i sima 53589 eftir
kl. 7.
Nokkra unglinga
13 —16 ára
vantar enn. Æskilegt að þeir
hafi kynnst heyvinnuvélum.
Uppl. gefur ráðningastofa
Landbúnaðarins. simi:
19200.
Krakkar langar ykkur á hest-
bak. Sumardvöl að Geirshlið.
1 2 dagar i senn Uppl. i sima
44321.
ir

til sölu
I .. j)tl . 1
Munrð sérverzlunina
með ódýran fatnað.
Verðlistinn Laugarnesvegi
82. s. 31330.
Kápur og dragtir
til sölu. Kápusaumastofan
Diana, Miðtúni 78. Simi
18481.
Húsnæði í sveit
Viljum leigja út ibúðarhús á
sunnanverðu Snæfellsnesi til
sumardvalar. Heppilegt
handa starfshópi eða fjöl-
skyldu. Algjör reglusemi
áskilin. Uppl. um símstöðina
Hjarðarfell.
Góð 3ja herb.
ibúð til leigu i Háaleitishverfi
frá 1. ágúst. n.k. Ársfyrir-
framgreiðsla og meðmæli
óskast. Tilboð sendist Mbl.
merkt: „Háaleiti — 2470".
Brotamálmur
er fluttur að Ármúla 28, sími
37033. Kaupi allan brota-
málm langhæsta verði. Stað-
greiðsla.
Ferð að Hagavatni. Allar nán-
ari uppl. á Farfuglaheimilinu,
Laufásveg 41, simi 24950.
Kl. 08.00
Þórsmerkurferð
Kl. 20.00 Gönguferð
um Heiðmörk. Skoðaður
gróður i reit félagsins þar.
Létt ganga. Verð kr. 600 gr
v/bílinn Farið frá Umferðar-
miðstöðinni að austanverðu
Um helgina: Þórsmörk,
Landmannalaugar. Kjölur,
gönguferð yfir Fimmvörðu-
háls, fjallgöngur á Snæfells-
nesi.
Sumarleyfisferðir:
16. júii. Gönguferð um
Hornstrandir 9 dagar.
Flogið til fsafjarðar. siglt til
Veiðileysufjarðar, gengið
þaðan til Hornvikur og siðan
SIMAR. 11798 og 19533.
austur með ströndinni til
Hrafnsfjarðar með viðkomu á
Drangajökli.
16. júii. Ferð um
Sprengisand og Kjöl.
6 dagar. Ekið norður
Sprengisand með viðkomu i
Veiðivötnum. Eyvindarkofa-
veri og viðar. Gengið i Vonar-
skarð. Ekið til baka suður
Kjöl. Gist i húsum.
JMánari uppl. á skrifstofunni.
Fyrirhuguð Glasgow-
ferð Anglia
verður farin 2. sept. n.k.
Dvalið í Glasgow í viku tima.
og farið í ferðalög um Skot-
land. Allar upplýsingar verða
veittar n.k. föstudagskvöld
15. júli kl. 6—8 hjá Ellen
Sighvatsson, Amtmannsstig
2, sími 12371.
— Bóluefni gegn
tannskemmdum
Framhald af bls. 17
Ieiddu í ljós að Streptococcus mut-
ans var á tiltekinn hátt frábrugð-
inn öðrum gerlum í munnvatni.
Gerillinn getur búið til eins konar
lím úr sykri en það gerir honum
kleift að hanga á sléttum flötum
eins og glerungi og nota tennurn-
ar sem næringargjafa. Gerillinn
gefur frá sér sýru sem vinnur á
steinefnunum I tönnunum og
skemmir þær. Þessi hæfileiki ger-
ilsins til að hanga á tönnunum
virtist gera hann öðrum gerlum í
munninum líklegri til að valda
tannskemmdum. Keyes og Fitz-
gerald komust brátt að þeirri at-
hyglisverðu niðurstöðu, að tann-
áta væri smitandi sjúkdómur að
vissu marki. Þeir létu dýr með
skemmdar tennur i búr með dýr-
um, sem höfðu allar tennur heil-
ar. Þegar þeir skoðuðu hópinn
síðar, kom i ljós að síðari hópur-
inn var kominn með tannátu.
Hamstrar eta saur og visinda-
mennirnir komust að þeirri niður-
stöðu að sýklar höfðu borist milli
dýranna með saurnum. Smit get-
ur samt orðið eftir fjöldamörgum
leiðum. (Keyes gefur í skyn að
vilji menn komast hjá tannátu
eða öðrum tannskemmdum, sé
vissara að kanna tennur kærust-
unnar eða kærastana áður en hún
eða hann er kysst.)
Þessi athyglisverða uppgötvun
vakti mikinn áhuga og varð upp-
haf að nýju rannsóknarsviði sem
hefir verið nefnt líffræði munns-
ins.
Dr. Thomas Tomasi við Mayo-
stofnunina 1 Rochestir í Minnea-
polis setti sér það mark að komast
að því hvernig slím í munni og
öðrum likamsopum brygðist við
sýklum er bærust í það. Eftir við-
tækar rannsóknir á munnvatni
fann hann mótefni
(immunglobulin) sem hefir verið
nefnt IgA og er aðeins í safa úr
útrennsliskirtlum (i munnvatni,
táravökva, svita og slimi i leg-
göngum). Mótefni þetta myndast
alls staðar í munni manna en
einkum i skorum milli tannholds
og tanna. Þessi uppgötvun á nýju
ónæmiskerfi i munninum kom
einmitt á tíma þegar ónæmisfræð-
in voru að verða mikilvægur þátt-
ur læknisfræðinnar.
Dr. Robert Good við minnesota-
háskóla (stýrir nú Sloan Ketter-
ing krabbameinsstofnuninni í
New York) kom fram með þá
kenningu að innri ónæmisvarnir
likamans væru byggðar upp af
tveim varnarkerfum, B-frumum,
sem verða til í beinmergi og
mynda mótefni gegn smáum sjúk-
dómsvöldum, og T-frumum, sem
myndast í hóstarkirtlum og er
stefnt gegn „stærri árasaraðil-
um“, svo sem ígræddum liffærum
og krabbameinsfrumum. Auk
þessa tvíþætta varnarkerfis kæmi
nú ytra varnarkerfi er sæi um
varnir gegn fjölda árásaraðila er
leituðu inngöngu um op líkamans,
þar sem líkaminn og umhverfið
mætast. Það væru mótefni I
kirtlasafa og væru gerð af B-
frumum.
Með þessa kenningu að bak-
hjarli hófst leitin að bóluefni
gegn tannátu fyrir alvöru. Fyrsti
árangurinn kom í ljós þegar dr.
Morris Wagner við Notre Dáme-
stofnunina komst að þvi að væri
dauðum keðjusýklum dælt i
sýklalausar rottur drægi það úr
tannátu og fækkaði sýklum í
munnvatni. Nokkur dýranna
fengu enga tannátu.
Nú eru rottur mjög ólíkar
mönnum. Apar standa mönnum
nær í þróunarstiganum og hafa
sambærileg ónæmiskerfi. Árið
1972 tókst dr. William Bowen við
Skurðlækningaháskólann í Lond-
on að brúa bilið. Hann bólusetti
þrjá apa með lifandi keðjusýklum
og gaf þeim síðan kökur og sæl-
gæti. Ari síðar voru tannskemmd-
ir sjaldgæfari í þeim en óbólusett-
um öpum er fengu sama fæði.
Bowen hélt tilraunum sínum
áfram og gerði frekari tilraunir á
5 öpum og hefir nýlega birt árang-
ur rannsókna sinna. Eftir fimm ár
voru allir aparnir 5 með
óskemmdar tennur. Aðrir apar
sem voru notaðir til samanburðar
voru komnir með 64 holur. Bowen
bendir á að tilraunirnar hafi að-
eins náð til fárra dýra en hinsveg-
ar sé sjaldgæft að finna jafnvel
eitt dýr með heilar tennur eftir að
hafa fengið fæðu sem er óholl
tönnum i 5 ár samfleytt. Nú vinn-
ur Bowen fyrir Tannsjúkdóma-
stofnunina I Bethseda a því að
gera töflu eða munnskolvatn sem
hann vonar að hafi sömu áhrif
gegn tannskemmtum og bólusetn-
ing en sem börn gætu betur fellt
sig við.
Aðrir vísindamenn reyna einn-
ig aðrar aðferðir til að vinna bólu-
efni. Við Guysjúkrahúsið í Lond-
on og New York háskóla i Buffalo
hefir bóluefni verið gert úr dauð-
um keðjusýklum og komið að
gagni í öpum. Dr. Martin Taub-
man og samstarfsmenn hans við
Forsythesstofnunina reyna að
vinna bóluefni úr ensími sem
fengið er úr Streptococcus mut-
ans. Sú aðferð getur reynst örugg-
ari vegna þess að bóluefni úr
ensíninu gefur færri aukaáhrif
en bóluefni úr sýklunum sjálfum.
Taubman bólusetti nokkrar hvít-
ar rottur með bóluefni gerðu úr
ensíminu og gaf þeim síðan fóður
sem veldur tannátu. Tennur
þeirra reyndust betri en annars
hóps sem fékk sama fóður en
enga bólusetningu. Taubman tel-
ur bóluefni gert úr ensíminu jafn-
mikilvirkt og væri það gert úr
sýklinum sjálfum. Hann segir að
nú verði að tryggja að unnt sé að
vinna bóluefnið hreint og reyna
það siðan á öðrum tegundum.
Þegar leyfi lyfja- og matvælaeftir-
litsins liggi fyrir, verði unnt að
hefja tilraunir á fólki. Þó að það
taki sinn tíma sé það nauðsynlegt
öryggis vegna. Taubman segist
ekki vera í nokkrum vafa um það
að bóluefni gegn tannátu sé á
leiðinni.
Ymislegt virðist jafnvel benda
til þess að ekki verði aðeins unnt
að gera bóluefni gegn tannátu
heldur einnig tannsliðursbólgu er
hrjáir fólk sem komið er á miðjan
aldur. Tannsliðursbólga er lúmsk-
ur sjúkdómur og ræðst á þá vefi
er halda að tönnunum. Hún veld-
ur því að lokum að tennurnar
losna og detta úr munninum. Dr.
Keyes hefir rannsakað þennan
sjúkdóm og segir hann stafa af
þv.í að margar tegundir sýkla setj-
ist á rætur tannanna og þeki þær
eins og ábreiða. Gómurinn bregð-
ist við þeim eins og öðrum að-
skotahlutum og þá komi einkenni
bólgunnar fram. Dr. Keyes telur
líklegt að mótefni komi að gagni í
þessu tilviki en vegna þess að
margar tegundir sýkla komi við
sögu verði erfiðara að gera bólu-
efni gegn þeim en gegn tannátu i
tannkrónunum.
Þó að áhugi á bóluefni gegn
tannátu sé mikill og almennur er
mörgum spurningum ósvarað áð-
ur en það getur orðið að veru-
leika. Prófessor Irvin Madel við
Columbíaháskóla er bjartsýnn á
að unnt reynist að gera bóluefni
en bendir á að fleiri sýklar en
Streptocossus mutans geti átt þátt
í tannátu. Hann hefir rannsakað
150 manns með óskemmdar tenn-
ur og komist að raun um að
Streptococcus mutans getur verið
í munni manna án þess að valda
tannátu. Það gæti bent til þess að
svo sé. Verið getur að önnur atriði
verði einnig að koma til áður en
Streptococcus mutans verði virk-
ur, ef til vill mjólkursýrugerlar
og sykur. Loks varar Mandel við
því að nokkur áhætta geti fylgt
notkun bóluefnis. Hann segir að
þar sem tannáta sé ekki banvænn
sjúkdómur, verði að gæta þess að
bóluefnið hafi fleiri kosti en
galla, keðjusýklar geti haft skað-
leg áhrif á hjarta og önnur líf-
færi.
Ekki bætir það úr skák að talið
er að íhaldssamir tannlæknar geti
orðið á móti því að bóluefni komi
of fljótt fram. Auk þess er nokkur
hætta á því að deilt verði um það
herjum beri að veita leyfi til að
gefa bóluefnið, tannlæknum,
hjúkrunarfræðingum eða al-
mennum læknum eingöngu.
Þrátt fyrir öll ljón á veginum
telur Tanngæzlustofnun Banda-
rikjanna (National Institute of
Dental Research) mjög æskilegt
að finna bóluefni gegn tannátu og
styður rannsóknir á þvi sviði sem
og á ýmsum öðrum. Auk rann-
sókna á bóluefni hefir dr. Bowen
t.d. unnið að þvi að finna aðferð
til að tryggja að jafnan sé nægur
flúor í munninum. Þó að slík að-
ferð finnist getur ekki hjá þvi
farið að einhver tegund af bólu-
efni komi fram og hafi veruleg
áhrif á starf tánnlækna og samfél-
agið i heild. Ekki mun það samt
gera tannlækna óþarfa. En verði
böluefnið að veruleika, mun starf
tannlækna beinast að þvi í ríkari
mæli en nú er að rétta tennur og
lagfæra eftir slys og annað slikt.
Ahrif bóluefnisins verða lika mik-
il á tannkremsiðnaðinn þó að fólk
muni eftir sem áður vilja halda
tönnum sínum hreinum af al-
mennum hreinlætisástæðum.
Mestu skiptir að mikill timi og
fjárútlát sparast ef unnt verður
að tryggja að fólk haldi tönnum
sinum heilum og sterkum lengur
en nú er svo að ekki sé minnst á
allar þjáningar sem tannpína
veldur og enginn mun sakna.
(Þýtt og endursagt: Jón O
Edwald).
— Líf og dauði
I ' amh:ilil ,i( liK ‘i
hafa fallið i orrustu gegn óvinum
föðurlandsins."
Lifið er mjög erfitt i búðunum,
en þó eru aftökur undantekning
fremur en regla. Sumir fangar
sæta illri meðferð, barsmiðum og
pyntingum, og alla óhlýðna fanga
er hægt að senda i einangrun, en
fangarnir þjást fremur vegna
vanrækslu og vannæringar.
Fangar, sem hafa verið látnir
lausir, eru sammála um að ógern-
ingur sé að flýja úr búðunum þótt
háar gaddavirsgirðingar umlyki
þær ekki. Sá sem reynir að flýja
gæti ekki haldizt á lifi i sólar-
hring án persónuskilríkja, sem
eru nauðsynleg til að ferðast um.
Herinn er á verði um allt landið,
svo að flóttamennirnir hafa eng-
an stað til að flýja til og fangarnir
vita hvað gerist ef þeir nást. Þeir
verða annaðhvort neyddir til að
vinna við að fjarlægja jarð-
sprengjur eða verða einfaldlega
látnir hverfa. Þá verður skráð, að
þeir hafi verið- sendir „annað“,
sem þýðir líflát, og þess vegna
reynir enginn að flýja.
— Það er stutt
Framhald af bls. 15
hefur nú verið lokað, ath.
Mbl)
— En kæmi það ekki illa við
sjómenn á humarbátum ef stór-
um hluta Breiðamerkurdýpis
yrði lokað fyrir þessum veið-
um?
„Vissulega myndi svo verða,
en það kemur líka aftur til góða
eftir nokkur ár. Við verðum að
horfa fram á við."
— Nú stundið þið vetrarver-
tíð að miklu leyti frá Suður-
landi, hver er reynsla þín af
því?
„Ut af fyrir sig er ægilegt að
þurfa sækja allan fisk á miðin
við Suðurland. Sérstaklega þar
sem búið er að eyðileggja öll
beztu fiskimiðin við Eyjar. Það
þarf engan að undra það, þeg-
ar öllum flotanum er raðað á
sömu bleyðuna. Á þessu þarf
að verða gjörbreyting."
— Bönnum
flotvörpuna
Framhald af bls. 15
Fólk hér þarf að hafa meira að gera.
Við höfum nóg af fólki til að vinna
þann afla sem hingað berst og 2
togarar fyrir 1 700 manna bæjarfélag
eins og Neskaupstað er of litið Hins
vegar hlítum við að sjálfsögðu öllum
reglugerðum sem settar eru um tog-
veiðar.
Þá tel ég allt þetta tal um sókn
togaranna nokkurskonar tízkufyrir-
brigði Það er miklu minna rætt um
netagirðinguna sem nær allt frá Höfn í
Hornafirði að Látrabjargi
. Nú, það má benda á það, að hér á
Norðfirði höfðum við aldrei neina sér-
staka vertíð áður, og verkamenn og
sjómenn leituðu þá suður á land i
vinnu Togararnir hafa gert það að
verkum, að fólk getur unnið heima hjá
sér allt árið um kring og haft um leið
nokkuð stöðuga vinnu "
— Finnst þér þorskurinn, sem nú
veiðist, smærri en hann var fyrir nokkr-
um árum?
,,Mér finnst hann siður en svo hafa
farið smækkandi Ég tel fiskinn meira
að segja jafnstærri en hann var fyrst er
við fórum að gera togarana út héðan "
— Nýliðin vertíð, hvernig var hún?
„Þessi vertið var mun skárri en í
fyrra, en þá var hún mjög léleg, og
heildarafli togaranna hér datt þá niður
um 1200 tonn, en þetta hefur sem
sagt lagazt aftur Við kenndum Bretum
um, enda kannski eðlilegt, þegar um
50 brezkir togarar voru hér úti fyrir
V-þýzkir togarar eru hér enn við
veiðar, og þeir liggja i ufsanum á
Berufjarðarálshorninu á meðan is-
lenzku togaramennirnir lita ekki við
honum, enda er ufsadrápið þarna eins
og þegar verið er að slátra nýfæddum
lömbum
Þá bar nokkuð á þvi hjá okkur i fyrra.
að hlutfall ýsu í afla togaranna virtist
aukast nokkuð, en nú er eins og aftur
hafi dregið úr ýsuveiðinni "
— Er æskilegt að opna einhver
svæði hér fyrir austan, þannig að
minni bátar geti stundað kolaveiðar á
haustin?
„Það var samþykkt af Austfirðingum
í fyrrahaust, að skora á viðkomandi
yfirvöld að opna Héraðsflóann. enda er
þar mikið af skarkola og skrapfiski,
sem mætti jafnvel nýta ! fiskimjölsverk-
smiðjunum hér."
— Nú hefur eitt af ykkar skipum,
Börkur, stundað kolmunnaveiðar i vor,
hvernig var útkoman á þeim veiðum?
„Útkoman, sem sllk var enginn, þar
sem kostnaður var mjög mikill En við
öðluðumst reynslu og menn eru
spenntir fyrir áframhaldi þessara veiða
þvi það sannaðist að það er hægt að ná
þessum fiski og smá saman öðlast
meiri þekkinga á því hvérnig hann
hagar sér
Við höfum hugsað okkur að nýta
kolmunnann eins mikið og hægt er
Þegar hann kemur á íslandsmið Vissu-
lega er loðnan meira spennandi, en
með sumarveiðar á loðnu getur brugð-
ið til beggja vona, þar sem is rekur oft
inn á veiðisvæðið og þá er upplagt að
fara I kolmunnann Annars er ég ekki i
nokkrum vafa um að, það má veiða
kolmunnann i miklum mæli hér undan
Austfjörðum eftir nokkur ár."