Morgunblaðið - 16.08.1977, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. AGtTST 1977
15
Sjötugur:
Guðmundur Jóhannsson
félagsmálaráðunautur
þeirra einstaklinga i hvorum
hópnum fyrir sig, sem fengu ein-
kenni um kransæðasjúkdóm.
Flestar þessara hóprannsókna
hafa bent til þess, að þeim hópi,
sem ráðlagt var kólesteróllækk-
andi fæði hafi vegnað betur, þ.e.
færri einstaklingar í þeim hópi
hafi fengið einkenni kransæða-
sjúkdóms á þeim árum, sem rann-
sóknin stóð yfir. Slíkar hóptil-
raunir hafa þó reynst mjög erfið-
ar í framkvæmd og mörg vanda-
mál hafa komið upp í sambandi
við framkvæmd þeirra og úr-
vinnslu gagna. Tilraunir þær, sem
framkvæmdar hafa verið til
þessa, hafa því ekki verið galla-
lausar i framkvæmd og hafa þvi
ekki sannað óyggjandi gildi slikr-
ar kólesteróllækkandi matarráð-
gjafar. Reiknað hefur verið út, að
það þurfi nálægt 40 þúsund þátt-
takendur í slíka hóptilraun, ef
óyggjandi svar eigi að fást við
spurningunni. Vegna gifurlegs
kostnaðar og erfiðleika við fram-
kvæmd slikrar stórtilraunar eru
engar líkur á, að slík tilraun verði
gerð um fyrirsjáanlega framtíð.
Þetta atriði skyldi haft í huga,
þegar rætt er um, hvort ástæða sé
til að ráðleggja almenningi um
mataræði nú eða hvort bíða skuli
frekari rannsókna. 1 þeim hóptil-
raunum, sem nú eru í fram-
kvæmd erlendis, er jafnframt
matarráðgjöf einnig ráðizt að öðr-
um áhættuþáttum svo sem hækk-
uðum blóðþrýstingi og reyking-
um, og þær munu því ekki svara
spurningunni beint, hvort matar-
ráðgjöf til almennings sé gagnleg.
Eins og fyrr var á minnst í
þessari grein er unnt að valda
æðakölkun í öpum o.fl. dýrateg-
undum, og tilraunir hafa sýnt, að
með því að gefa dýrunum fæði,
sem lækkaði kólesteról í blóði
þeirra, er unnt að snúa þróuninni
við og þessar æðabreytingar hafa
gengið til baka að nokkru leyti.
Slikar tilraunir er að sjálfsögðu
ekki unnt að gera á mannfólki.
Hins vegar hafa rannsóknir á
fólki með einkenni um blóðrásar-
truflanir í fótum og víðar vegna
æðakölkunar og sem jafnframt
hafa hækkað kólesteról sýnt, að
með því að lækka kólesteról
þeirra í blóði, hefur blóðrásin til
fótanna batnað. Þessar tilraunir
benda þvi til þess að unnt sé að
nokkru leyti að snúa þróuninni
við, og likurnar til þess ættu að
vera meiri því fyrr, sem gripið er
inn í spilið.
Um hvada leiöir er að
velja?
í fyrsta lagi er unnt að leita að
áhættuþáttum með hópskoðunum
eins og Rannsóknarstöð Hjarta-
verndar hefur framkvæmt um
árabil í rannsóknarskyni. Með
slikum hópskoðunum mætti finna
þá úr fjöldanum, -sem mesta
áhættuna hafa og veita þeim við-
eigandi meðferð. Ýmsir segja, að
ekki ætti að ganga lengra i þessu
skyni. Sé hins vegar kannað úr
hvaða hópi fólks komi flestir
sjúklingarnir með einkenni æða-
kölkunar, þá kemur í Ijós, að til-
tölulega fáir sjúklingar koma úr
þeim hópi, sem kallast hafa mikið
hækkað kólesteról eða með mikið
hækkaðan blóðþrýsting, þar sem
þessir sjúklingahópar eru tiltölu-
lega litlir. Ef einungis þessi hóp-
ur fólks væri meðhöndlaður,
mætti þvi ekki búast við verulegri
fækkun á tlðni kransæða-
sjúklinga. Meiri hluti kransæða-
sjúklinganna kemur hins vegar
úr þeim stóra hópi fólks, sem
reykir, en hefur jafnframt
nokkra hækkun á kólsteróli i
blóði (svipað þvi, sem er meðal-
gildi á íslandi) og litillega hækk-
aðan blóðþrýsting. Eins og mynd
3 sýnir þá ieggst sú áhætta saman,
sem hver þessara þriggja áhættu-
þátta veldur út af fyrir sig, þann-
ig að samanlögð áhætta þessara
einstaklingá er engu minni en
þeirra einstaklinga, sem hafa
mikla hækkun á kólesteróli eða
mikið hækkaðan blóðþrýsting.
Þessi hópur fólks er hins vegar
svo stór að skoða þyrfti alla þjóð-
ina, ef allir ættu að koma i leitirn-
ar. Ekki væri heldur nóg að leita
Framhald á bls. 28
Ösjaldan hefur mér flogið i
hug, að það væri fremur grátbros-
leg hefð að gleðjast með vinum
sinum og velgjörðamönnum, þeg-
ar ævidagar þeirra taka að stytt-
ast, en þeir geti þó átt áratugi
fram undan, með öðrum orðum
„gengið til góðs götuna fram eftir
veg“ samborgurum sínum til
heilla og blessunar um langa
framtíð.
Einn þessara afbragðsmanna er
Guðmundur Jóhannsson félags-
málafulltrúi. Hann er innborinn
Reykvíkingur, fæddur hér á einni
fegurstu árstíð íslenzkrar náttúru
— hvort svo sem veðurguðirnir
vilja af vizku sinni gjalda okkur
að verðleikum — í fám orðum
sagt „láta rigna yfir réttláta og
rangláta". Þó að Guðmundur sé
enn frár á fæti, hverjum manni
léttari i lund á góðra vina fund-
um, og ætíð reiðubúinn til líknar-
verkanna, verðum við að taka
krikjubækurnar trúanlegar, að
hann sé fæddur 16. ágúst 1907.
Foreldrar hans, hjónin Sigríður
Guðmundsdóttir og Jóhann Þórð-
arson verkstjóri, voru kunnir
Reykvikingar á sinni tið. Þau
hafa óefað mótað skaphöfn sonar
síns og rætkað í brjósti hans hlý-
hug og bróðurþel bæði til manna
og málleysingja, enda hefur hann
ávaxtað pund sitt allrækilega.
Hvort svo sem vini mínum er
ljúft eða leitt, að ég dragi fram í
dagsbirtuna, að hann sé kominn
af táningaaldrinum, verður við
það að sitja. Þó að ég ljóstri upp
því leyndarmáli, að hann sé sjö-
tugur i dag, veit ég að hann fyrir-
gefur mér slíkt „afbrot“. Hann
hefur séð í gegnum fingur sér
fyrir stærri yfirsjónir við undir-
ritaðan.
Guðmundur nam á unglinsár-
um blikksmíði, og vann fyrirtæki
sinu, Nýju blikksmiðjunni, allt
sem hann megnaði frá árinu
1928—1947. Hann var þar að auki
formaður í Félagi blikksmiða árin
1937—1944. Þá gerðist hann verk-
stjóri í Vélsmiðjunni Héðni og
starfaði þar óslitið til ársins 1954.
A þessum timamótum verða
þáttaskil í lífi Guðmundar. Arið
1954 stofna nokkrir ágætismenn
AA-samtökin í Reykjavik. Hann
verður brátt ein aðaldriffjöðrin í
þeim holla félagsskap, sem ég
fullyrði að hafi bjargað mörgum
mannslífum frá tortimingu og
óhamingju — þó að enn sé ærið
drjúgt starf fram undan.
Arið 1955 er Bláa Bandið stofn-
að fyrir atbeina þessara manna,
og hefur Guðmundur verið fram-
kvæmdastjóri þessa félagsskapar
og setið í stjórn félagsins allt til
þessa dags.
Vegamótin í lífi Guðmundar
mega teljast þau, er þeir Jónas
heitinn Guðmundsson fyrrv. ráðu-
neytisstjóri og fleiri góðir menn
taka höndum saman til eflingar
þessa þjóðþrifafyrirtækis — Bláa
Bandinu — og koma fyrst á fót
hjálparstöð (klinik) fyrir
drykkjusjúkt fólk, er starfar allt
til ársins 1963 undir þeirra merkj-
um. En þá er gerð breyting á
áfengislögunum, svo að starfsem-
in færist i hendur rikisvaldsins og
undir stjórn Kleppsspítala, og
nefnist þaðan af Flókadeild, er
þjónar síðan taugaveikluðu fólki
og áfengissjúku með miklum
ágætum. Guðmundur var þegar
ráðinn félagsmálafulltrúi þessar-
ar stofnunar og nýtur þar ómælds
trausts bæði stjórnenda og sjúkl-
inga.
En þeir Jónas og Guðmundur
sátu ekki auðum höndum strax i
upphafi, því árið 1958 koma þeir á
fót — ásamt fleiri aðilum — lang-
dvalarheimili fyrir drykkjusjúka
að Víðinesi á Kjalarnesi, sem
starfar þar sem sjálfseignarstofn-
un — er nýtur trausts alþjóðar
fyrir gifturikt starf.
Meðan Guðmundur starfaði
sem sjálfboðaliði að þeirri hug-
sjón sinni, að bjarga þeim sem í
hyldýpið voru að hrekjast, er
óhætt að fullyrða, að hann lagði
fram alla sína krafta og spurði
ekki um daglaun að kveldi — og
gerir enn —. Hann hefur jafnvel
ofboðið heilsu sinni í þágu hinna
hrjáðu og umkomulausU — því
heill gegnur hann alls ekki til
skógar.
Ekki get ég lokið þessu spjalli
minu um vin minri svo, að ég geti
þess ekki, að hann hefur ekki
verið við eina fjölina felldur i
lífinu. Meðal annars hefur tónlist-
in átt rikan þátt í hugskoti hans,
og hann lagt fram drjúgan skerf
til mótunar nokkurra íslenzkra
karla- og kvennakóra. Tónlistinni
ann hann ekki miður en hjálpar-
starfinu — að leysa menn úr viðj-
um Bakkusar.
Guðmundi, eiginkonu hans og
fjölskyldu árna ég og mitt skyldu-
lið allrar blessunar í bráð og
lengd, og væntum þess að hann
megi verða allra karla elztur. —
Við þökkum samfylgdina.
Agúst Guðmundsson.
Tíminn líður undurhratt — og
við líðum með. — Hvað annað?
Guðmundur er fæddur Reykvík-
ingur, 16. ágúst var hann borinn í
þennan heim. Foreldrar hans,
Jóhann Þórðarson og Sigriður
Guðmundsdóttir hófu búskap í
Reykjavík 1903. Guðmundur
missti móður sina 11 ára gamall.
Snemma fór hann að gegna ýms-
um störfum. Hann sá borgina
stækka og óx með henni. Árið
1928 hóf hann blikksmiði og lauk
prófi 1931. Meistararéttindi hlaut
hann í þeirri grein 1944. Hann var
starfsmaður Nýju blikksmíðjunn-
ar fram til ársins 1947 og verk-
stjóri þar sex ár. Þá hvarf hann til
starfa sem verkstjóri hjá Vél-
smiðjunni Héðni og starfaði þar
til 1954. Guðmundur er hneigður
fyrir félagsstörf og hefur þá
lyndiseinkunn, sem mönnum fell-
ur vel, létta lund og skopskyn, en
þó ríka ábyrgðarkennd, ef með
þarf. Hann var einn af stofnend-
um Félags blikksmiða og oft full-
trúi þess á þingum Alþýðusam-
bandsins. Hann skipaði sæti í full-
trúaráði verkalýðsfélaga í Reykja-
vík 1935—44.
Eins og i ævintýrum ber stund-
um svo við, að menn standa sem á
krossgötum. Guðmundur átti þátt
i stofnun AA-samtakanna 1954 og
Bláa bandsins 1955. Aðalstarfið i
samtökunum hvíldi um árabil á
herðum Jónasar Guðmundssonar
og Guðmundar Jóhannssonar. Nú
er Jónas fallinn frá, en Guðmund-
ur helgar samtökunum alla krafta
sína. Vinnan er sú sama, þótt hið
opinbera hafi tekið við þeirri
starfsemi, er AA-menn hófu af
mikilli bjartsýni og brýnni þörf.
Veikindi hafa stundum gengið
svo nærri Guðmundi, að honum
hefur vart verið hugað lif. En
aftur hefur hann risið á fætur og
ótrauður hafið störf á ný. Guð-
mundur hlaut fyrst sína bind-
indisskirn i Góðtemplararegl-
unni. Hann skilur manna bezt, að
hnútukast í hennar garð þjónar
engum tilgangi. Það ætlar sér
enginn að verða ofdrykkjumaður.
En svo mun alltaf verða, þegar
ríkisstjórnir líta á áfengis- og
tóbaksverzlun ríkisins sem hag-
stjórnartæki til þess að halda
rikisskútunni á floti. Margir
hljóta að falla fyrir borð. Er ekki
eftirsjá i fækkandi áhöfn? Erum
við í raun og veru á réttri leið i
áfengismálum, þegar við þurfum
að grípa til þess ráðs að stofna
unglingadeild ofdrykkjumanna
frá 16 til 20 ára? Hve langt er þess
þá að biða, að stofna verður sér-
deild fyrir ofdrykkjubörn frá 10
til 15 ára? Það skyldi því enginn
lá okkur, þótt að við óskum þess
af heilum hug, að AA-menn þurfi
ekki að stofna slíka deild. Venju-
lega er sú fróma ósk látin í ljós að
félagsskapur blómgist og dafni.
Við berum hana ekki fram og við
biðjum þá, sem þessar linur
kunna að lesa, að hugleiða i
fyllstu alvöru hvers vegna.
Betur en öll mærð og lof túlkar
að okkar dómi eftirfarandi kvæði
Daviðs Stefánssonar allar þær
hugrenningar, sem vakna, þegar
við íhugum athafnir og störf Guð-
mundar Jóhannssonar um árarað-
ir.
Við leitum leitum, en finnum fátt,
sem fögnuð veitir,
bölinu breytir
og boðar sátt.
En hver, semJgöfugur gáfum beitir
til góðs fyrir stórt og smátt,
trevstir annarra mátt og megin
og mest sinn eiginn.
örvar og hugsar hátt.
gengur á undan, varðar veginn
og vísar — í rétta átt.
Þung er þeim gangan, sem öllum ann,
en engir skilja ..
Sá veit sinn vilja,
sem veginn fann.
Margur reynir þann harm að hylja,
sem heimurinn söng í bann.
Eitt er að sýnast, annað að vera.
Eitt er að tala. hitt að gera
afrek, sem annar vann.
Til Golgataklettsins varð Kristur að bera
sinn kross — fyrir sannleikann.
Af mannablóði er moldin rauð.
Þeir máttugu dafna
og silfri safna,
en sálin er snauð.
Gef okkur vit til að velja og hafna.
Veit okkur daglegt brauð.
Lát hendurnar ryðja helga vegi.
Lát hugann stefna mót sól og degi.
sem boða andlegan auð.
Sálin er glötuð, þó guil hún eigi,
ef guðsþrá hennar er dauð.
Dey jendur biðja, draumlvndir spá,
og dæmdir skrifa ...
Að leita er að lifa
og Ijósið þrá.
Blómafléttum tekst hergið að klifa,
uns hrúninni hæstu þær ná.
Ef útlagar himins, ættir jarðar.
óska þess heitast, sem mestu varðar.
mun framtíðin frelsaþá.
Allir, sem þola þrautir harðar.
þeir — munu drottin sjá.
Síðasta erindið má enginn
skilja svo, að við óskum ekki Guð-
mundi langra lífdaga. Við viljum
njóta návistar hans við spilaborð-
ið. Við biðum eftir því, eins og
laxveiðimaðurinn eftir þeim
stóra, að vinna alslemm i grandi í
tvöfaldri áhættu. Við öskum konu
þinni, Gislínu Þórðardóttar, (sem
kennir sig við fóstra sinn), til
hamingju með daginn, svo og
börnum og barnabörnum. Þau
hjónin sáu á bak eldri syni sinum
fyrir ekki alls löngu. En minning-
in lifir um góðan dreng, sem átti
eins og mörg mannabörn við ýmsa
erfiðleika að striða. — Lóu, en svo
leyfum við okkur, að nefna konu
Guðmundar, þökkum við fyrir
alúð og gestrisni. Hún leiðir okk-
ur alltaf í freistni með gómsætum
kökum, svo að kjörþyngd er í
hættu og velmegunarvömbin fer
stækkandi.
Við vildum gjarnan geta sæmt
Guðmund riddarakrossi fyrir vel
unnin störf á sviði félagsmála.
Eitt sinn gaf Bláa bandið út 4 tbl.
af Bláu stjörnunni. Þótt sú
stjarna hafi sigið i sæ af blaða-
himninum er Guðmundur fyrir
löngu orðinn sjákfkjörinn
stjörnuriddari, sem berst ódeigur
og hugprúðar gegn einum skæð-
asta óvini mannkyns, Bakkusi.
Við, sem viljum styðja hann, sitj-
um á brokkgengum bykkjum rétt
eins og Don Quixote á Rosinante
forðum, þegar hann barðist við
vindmyllurnar. En hverjir hafa
ráð á að sitja stjörnufáka I þrot-
lausri og vonlitilli baráttu:
F.H. spilafélaga
Ólafur F. Hjartar.
150 manns
áNorður-
kolluráð-
stefnunni
Norðurkolluráðstefnan
var sett kl. 9.00 í gærmorg-
un í Norræna húsinu að
viðstöddum um 150 manns.
í upphafi ávarpaði Hjálm-
ar Ólafsson, formaður Nor-
ræna félagsins á íslandi,
fundinn, en síðan flutti
Matthías Á Mathíesen f jár-
málaráðherra kveðjur frá
íslenzku ríkisstjórninni.
Að því loknu söng Guðrún
Tómasdóttir við undirleik
Ólafs Vignis Albertssonar
íslenzk alþýðulög.
Erik Sönderholm, fram-
kvæmdastjóri Norræna hússins,
flutti erindi um starfsemi húss-
ins, Bert Levin ráðuneytisstjóri i
menntamálaráðuneytinu i Svi-
þjóð fjallaði um norrænt menn-
ingarsamstarf og Ragnar La-
sinantti, landshöfðingi i Norrbott-
en i Finnlandi, ræddi um sam-
vinnu Norðurkolluhtutanna. Að
þvi loknu flutti Asko Oinas lands-
höfðingi kveðjur frá Finnlandi og
Ole Avarsmark flutti kveðjur frá
Noregi. Þá var snæddur hádegis-
verður að Hótel Garði, og að hon-
um loknum flutti prófessor Sig-
urður Líndal erindi, sem hann
nefndi, „Islands historia och kul-
tur av igaar og idag,“ og Olafur
Daviðsson hagfræðingur ræddi
um aðalþætti islenzks atvinnulifs.
Norðurkolluráðstefnunni verð-
ur fram haldið í dag og kl. 9 fyrir
hádegi, en þá flytur Guðlaugur
Þorvaldsson háskólarektor erindi.
Síðan ræðir Sigurður Guðmunds-
son, framkvæmdastjóri Hús-
næðismálastofnunarinnar, um
strjálbýlisvandamálið á tslandi,
Lars Backlund fjallar um sama
vandamál og svar við þvi i Noregi,
Svíþjóð og Finnlandi. Asko Oinas
fjallar um lappahéruðin, og Odd
Melö ræðir um Norður-
Noregsáætlunina. Prófessor
Markku Mannerkoski ræðir um
samvinnu háskólanna á Norður-
löndum, Bengt Andersson, um
menningarlegt samstarf, Gunnar
Wennström fjallar um hvernig
Norðurlönd geti tryggt velferðar-
þjóðfélagið. Kvikmyndin Hvers-
vegna köllum við Island Island
verður síðan sýnd síðdegis.
Hugðnæm
Hólahátíð
að vanda
Bæ, Höfðaströnd. 15. ágúsl.
I DASAMLEGU veðri, eins og
hefur verið að undanförnu i
Skagafirði, var Hólahátíð haldin
sunnudaginn 14. þ.m. 9 hempu-
klæddir prestar gengu skrúð-
göngu í dómkirkjuna undir hrynj-
andi orgelspili Guðmundar Gils-
sonar orgelleikara. Athöfnin fór
fram eftir áður auglýstri dagskrá,
en þó vakti athygli hinn aldni
kirkjuhöfðingi, séra Friðrik R.
Friðriksson á Húsavík, en hann
hélt stólræðu með miklum ágæt-
um. Sérstakan svip setti þó á há-
tiðina nemendakór Snæbjargar
Snæbjarnardóttur og var það sér-
stakur viðburður að hlusta á slik-
an söng. A samkomu í kirkjunni
eftir guðsþjónustu fiutti ávarp
séra Arni Sigurðsson formaður
Hólafélags, Sigurjón Jóhannesson
skólastjóri flutti einnig athyglis-
vert erindi og að lokum flutti séra
Gunnar próastur Gislason loka-
orð. Yfirleitt var hátíð þessi eins
og að venju mjög hugðnæm.
Ágætar veitingar voru seldar
heima i skólahúsinu.
— Björn