Morgunblaðið - 04.12.1977, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1977
17
Af þessu leiðir m.a., að sárafáir þingmennteljal”“tað vandamál Sftisu- DO'
Iþurfa að bera fyrir brjósti hag þeirra, sem framfaeri s þjóðr"-'-- 11
Ihafa af iðnaði. Aftur á móti er talið sjálfs;
Imilljörðum í að gefa útlendingum ú
larafurðir. Þannig birtist hin"
Isjónarmið og vaxtar->-
|gjarnan fyr'

. "8

,nSaT
\850
bm
ób
Vtvr- -
*******
Sja‘; . -■ amtið iðnaðarir
Nú þegar Island er orðið hluti
torgi og iðnaðurinn á fyrir hön<
en nokkru sinni fyrr, verður að ,
pólitfk í atvinnulífinu.
Sú stefna er löngu orðin tíma
á sig óbrenglaða mynd, þannij
mannafli, fjármagn og orka n
m^stfííZl vaJ"
\n«aT
li
játandi svar við slíkri
„ stttð" -- --^gtiTÍnn til lýðhylli í prófkjörum
1«®” —SlVerns og þau eru rekin í dag. Ég blekki engan
visvitandi og lýsi þvi yfir að ég er reiðubúinn til slfkrar
" "m eins og ég tel mig skyldan til nú þegar,
)rstaða- :
iíosning í prófkjöri?
sjaifs tæðism íí « « o
aasrs*-* Ulhmanna s
set®
-rríPð'lfr'é
| frekast leyfa. '"••"^'""•aoaKosning
Vegna mannfæðar ör rfki o. Ust^lLT, skfpan fnwiíS»?
staklingarnir bregðast, brestur , Reykiavfk■tæðlsflokl<sins f
stæði ríkisins. Og stjórnendur rikism? veíroaváð •*. AJhfngjs.
þess, að löggjöfin veiti svigrúm einstaklingunum ! i — hafa vit >
inu.
ITlsvlrle....
Sr^aSa Úir9.-°20gÍnonj
öðrum ástædaumerða_í.°Jf_al,a<,ir af
"pólitískt magasár, þv'
hafa aldrei rætst
■lst til efp-
kilsver-'
ItUf
ln framavonir
ásamt
'óð-
PróSl’nokklheld- v
stæifra» 1 dog
Ur OSX . hríðjudagsntbrgni. K* ^ H
» p*9E"SSreW.-D\EFfir!,áSfcSm að ^ . ^ m
ins og nýleg skýrsla Þjóðhagsstofnuna' •íSl° "
rsök hi^-^sljemu afkomu er sú, að af *" .
nir ^Já/fc/ * "ndan hinum mi e<t’
u, -^ÍUþjn > .aV
I áO'Tij^.
I innflutniitg „
Ihér á landi. En þvi mtou.' _
I ekki séð ástæðu til þess, að þessi uT*
Igrein nyti sama réttar að því leýti eins og
| drykkjaiðnaður.
Það er spurt um viðhorf mitt til starfa Alþingis.
I og minnst er á hér að framan, þá tel ég, að stj
I menn veigri sér oft við að ráðast
| andi vandamál á svið
;«)• í
V.O* v .A°
> vN.Tv' < malaflokkar sem
^ 0<\>eru ásamt listsköp-
,. ^vegi stödd.
„-vj' ðe,ÖVt'«g. aldraðrá og öryrkja og
■ -íh,
■ yu Wv..« -.ju.«nc7wr—
eíkilegur vandi blasir við í efnahags-
'Uiogum tíma f að ræða mál eins
.uð eða ekki. Slfkt er viðkvæmt
.v. smekksatriði. Frumvörp eru
iin f ráðuneytum af embættis-
■afa litla aðstöðu til að semja
p, það er þá helzt eitthvað eins
;isstjórn tök við völdum var henni
if þjóðinni til að ráðast gegn dýrtíð
,astnjúti>a '■>' j/v'" -vipað

þingmanna og hafði hafið umræð-
ur um efnahagsmál á þingi þjóð-
arinnar á æðra stig, ekki nægi-
legu atkvæðamagni til þess að
hljóta öruggt sæti á framboðslista
Sjálfstæðisflokksins fyrir kosn-
ingarnar vorið 1971. Sú niður-
staða var fyrst og fremst áfall
fyrir Sjálfstæðisflokkinn og Al-
þingi. Sú þróun sem þannig hafði
örlað á, helt áfram fyrir borgar-
stjórnarkosningarnar 1974, én i
prófkjöri sjálfstæðismanna nú og
raunar má segja einnig í prófkjöri
Alþýðuflokksins í Reykjavík fyrir
nokkrum vikum, komust hinar
amerísku baráttuaðferðir á nýtt
og fullkomnara stig. Raunar má
segja eftir þá reynslu, sem fengizt
hefur í þessum prófkjörum, að til
séu formúlur um það, hvernig
tryggja eigi mönnum kosningu til
þings í prófkjörum.
Sú ameriska tækni, sem hér er
gerð að umtalsefni byggist á
ýmsu. Miklu skiptir, að frambjóð-
andinn hafi hlotið almenna kynn-
ingu — sé þekktur meðal almenn-
ings. Það er gert með tvennum
hætti, annars vegar að frambjóð-
andinn hafi haft möguleika.á því
‘að koma fram í sjónvarpi i nokkur
misseri og verða með þeim hætti
þekkt nafn eða þekkt andlit og
hins vegar, að frambjóðandinn
hafi um nokkurt skeið skrifað
reglulega greinar í blöð, þannig
að nafn hans og andlit komi al-
menningi kunnuglega fyrir sjón-
ir. Slík kynning hefur reynzt
nokkrum frambjóðendum á þessu
hausti mjög gagnleg og er hún
kannski mest áberandi i prófkjör-
um þeim, sem Alþýðuflokkurinn
hefur efnt til og má þar nefna
árangur Vilmundar Gylfasonar í
Reykjavík, Eiðs Guðnasonar í
Vesturlandskjördæmi og Arna
Gunnarssonar á Norðurlandi
eystra. Þótt það hafi ekki dugað
hinum siðarnefnda til sigurs, þá
nægði það honum til mun meiri
og betri árangurs en fyrirfram
hefði mátt ætla, þar sem um utan-
héraðsmann var að tefla.
Slík kynning er ekki eina leiðin
til þess að tryggja mönnum kosn-
ingu í prófkjöri. Hin leiðin er sú
að setja upp fullkomna og vel
smurða kosningavél. Slík kosn-
ingavél þarf að hafa yfir að ráða
föstum starfsmanni í nokkrar vik-
ur, sem að sjálfsögðu kostar pen-
inga, enda eru orðnir til atvinnu-
menn á þessu sviði eins og í
Bandaríkjunum, nauðsynlegum
gögnum, m.ö.o. kjörskrár, helzt
kjörskrár sem eru merktar, þann-
ig að kosningavélin geti áttað sig
á því, hverjir eru stuðningsmenn
viðkomandi flokks, aðgang að
nokkrum tugum símalína til þess
aó nota í hringingar, stórum hóp
sjálfboðaliða til þess að stunda
hringingarnar ásamt margs konar
annarri starfsemi, útgáfustarf-
semi og fundarhöldum. Þá er það
nauðsynlegur þáttur í starfi slikr-
ar kosningavélar, að viðkomandi
frambjóðandi leiti hófanna um
stuðning hjá ýmsum hagsmuna-
hópum, sem telja sér nauðsynlegt
að eiga greiðan aðgang að Al-
þingi. Þeir hagsmunahópar, sem
styðja einn og sama frambjóðand-
ann, þurfa ekkert að eiga sam-
eiginlegt annað én bara það. 1
sumum tilvikum er það blanda af
þessum tveimur leiðum, sem
hefur dugað mönnum til sigurs í
prófkosningum, í öðrum tilfellum
annað hvort.
Sú þróun, sem hér hefur verið
gerð að umtalsefni náði slíku há-
marki í prófkjöri sjálfstæðis-
manna í Reykjavík á dögunum og
prófkjöri Alþýðuflokksins fyrir
nokkrum vikum og skilaði slikum
árangri — er m.a. skýringin á því,
að menn á borð við Pétur Sigurðs-
son og Guðmund H. Garðarsson
hlutu ekki betri kosningu, þar
sem þeir settu ekki upp svo full-
komnar kosningavélar heldur
unnu að prófkjörinu með gamal-
dags aðferðum — að óhætt er aö
fullyrða, að óbreyttum aðstæðum,
að engum heilvita manni dettur í
hug í framtiðinni að taka þátt í
prófkjöri án þess að setja upp
slíka „kosningavél“. Þá vakna
margar spurningar, en fyrst og
fremst ein.
Hvað kostar
þetta og hvaðan
kemur
fjármagnið?
Sú staðreynd blasir við, að
„kosningavél" af því tagi, sem hér
hefur verið lýst, kostar stórfé og
það er engum vafa bundið, að
margir af þeim frambjóðendum,
sem þátt tóku t.d. í prófkjörum
Alþýðuflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík vörðu til
kosningabaráttu sinnar veruleg-
um fjármunum, t.a.m. í auglýsing-
ar. Nú má út af fyrir sig segja sem
svo: hvað er óeðlilegt við það? í
kosningum til þings og sveitar-
stjórna eyða stjórnmálaflokkarn-
ir verulegum fjármunum og
hvers vegna skyldu þeir einstakl-
ingar, sem leggja út í prófkosn-
ingar ekki með sama hætti hafa
rétt til þess að eyða í það þeim
fjármunum sem þeir hafa yfir að
ráða? Það er í sjálfu sér hægt að
færa rök fyrir þvi sjónarmiði, en
engu að síður er það staðreynd, að
þá fer leikurinn að verða býsna
ójafn. Sumir hafa yfir peningum
að ráða og aðrir ekki. Hvaðan
koma peningarnir til þeirra, sem
hafa úr verulegum fjármunum að
spila í prófkjöri? Kóma þeir úr
þeirra eigin vasa eða fjölmargra
stuðningsmanna eða einstakra
fjársterkra aðila? Það er alveg
ljóst, að margir þeir, sem gjarnan
vilja taka þátt í prófkjöri, hafa
ekki aðgang að þeim peningum,
sem til þess þarf að reka „kosn-
ingavél" á borð við þá, sem hér
hefur verið gerð að umtalsefni. I
prófkosningum Alþýðuflokksins
og Sjálfstæðisflokksins bar nokk-
uó á stórum auglýsingum í dag-
blöðunum frá einstökum fram-
bjóðendum, sem kosta stórfé. Hér
er í rauninni um svo alvarlegt mál
að ræða, þegar peningar eru farn-
ir að skipta verulegu máli við að
tryggja mönnum sæti á framboðs-
listum flokka, að við hljótum að
staldra vió og spyrja; hvert stefn-
ir? Þeir stjórnmálaflokkar, sem
fyrir prófkjprum standa hljóta að
taka þessi mál til mjög gagngerr-
ar umræðu og íhuga, hvort ein-
hver leið sé til út úr því öngþveiti,
sem prófkjörin stefna í. Og full
ástæða er til að hvetja þá fram-
bjóðendur í prófkjörum. t.d.
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins, sem augljóslega höfðu
mest umsvif í prófkjörsbarátt-
unni, að þeir geri almenningi skil-
merkilega grein fyrir því, hvaó
kosningabarátta þeirra kostaði og
hvaðan peningarnir eru komnir,
sem notaðir voru tjl þess að
standa straum af þeim kostnaði.
Það er sjálfsögð krafa almennings
i landinu, að þessar upplýsingar
liggi fyrir. Ur því allt skal vera
opið á annað borð, hví þá ekki
fjármálin líka?
Á að hætta
prófkjörum eða
setja leikreglur?
Það er skoðun Morgunblaðsins,
að það sé íslenzku lýðræði ekki til
framdráttar, að amerískar
aðferðir ryðji sér til rúms i stjórn-
málabaráttu á íslandi, að ein-
staklingar setji upp kosninga-
kerfi til þess að ná kjöri til Al-
þingis, að fjármunir skipti máli
um það, hvort menn hafa mögu-
leika til að ná kosningu í próf-
kjöri og að Alþingi fyllist af
mönnum sem valdir eru með
þeim hætti til þingframboðs. Að
þeirri niðurstöðu fenginni er
sjálfsagt að varpa þeirri
spurningu fram, hvort fella eigi
prófkjör niður. Hægt er að færa
mörg sterk rök fyrir því. En vissu-
lega væri þaó uppgjöf frammi fyr-
ir vinnubrögðum, sem ættu að
vera öllum almenningi ógeðfelld.
Prófkjör eru í eðli sínu lýðræðis-
leg leið til vals frambjóóenda.
Þess vegna vill Morgunblaðió
ekki mæla með þvi, að þau
verði felld niður. En sú spurn-
ing er knýjandi fyrir stjórn-
málaflokkana — og þá sérstak-
lega Sjálfstæðisflokkinn og Al-
þýðuflokkinn, sem standa fyrst og
fremst frammi fyrir þeim vanda,
sem prófkjörin hafa skapað, —
hvort unnt sé að setja einhverjar
leikreglur um það, hvernig próf-
kjörsbaráttu skuli hagaö. Grund-
vallaratriði í prófkjörsbaráttu er
t.d.. hvort menn hafa aðgang að
kjörskrá eða ekki. í prófkjöri
sjálfstæðismanna á dögunum
höfðu sumir frambjóðendurnir
komizt yfir merktar kjörskrár, en
aðrir ekki og skapaði það auðvitað
misrétti. Á þá að dreifa út kjör-
skrám til allra frambjóðenda og
þar með trúnaðarskjölum við-
komandi flokks? Þetta er spurn-
ing, sem Sjálfstæðisflokkur og Al-
þýðuflokkur standa frammi fyrir
og verða að taka afstöðu til. Eiga
flokkarnir að leggja frambjóðend-
um til vissa lágmarksfjárhæð og
setja reglur um það, að bannað sé
að eyóa meiri fjármunum en
þeim, sem flokkarnir leggja
hverjum og einum frambjóðanda
til? Á að setja ákveðnar reglur
um blaðaútgáfu, fundahöld,
starfsmannahald, hringingar
o.s.frv.? Og jafnvel þótt slikar
reglur yrðu settar er nokkur von
tii þess að við þær yrði staðið?
Þetta eru knýjandi og áleitnar
spurningar. Menn verða að
horfast í augu við þá staðreynd,
að prófkjörin eru komin á það
stig, að þau eru að gerbreyta
mynd íslenzkra stjórnmála. Að
sjálfsögðu hafa menn mismun-
andi smekk fyrir þeim vinnu-
brögðum, sem beitt eru í stjórn-
málabaráttu. En að dómi Morgun-
blaðsins eru prófkjörin að leiða
stjórnmálabaráttuna út á ógeð-
felldar brautir. Þau eru að leiðast
út í þann farveg að flokkarnir
sitja uppi með framboðslista sem
eru sízt af öllu spegilmynd þess
þjóðfélags, sem við búum í. Próf-
kjör sjálfstæðismanna í Reykja-
vik er ekki eina dæmið um þetta
heldur einnig prófkjör sama
flokks í Vesturlandskjördæmi.
Akurnesingar raóa sér í sæti frá
2—5 með þeirri afleiðingu, að
fjölmörg byggðarlög í Vestur-
landskjördæmi eiga engan full-
trúa ofarlega á listanum. Ástæðan
fyrir þessari niðurstöðu er vafa-
laust sú, að Akranes er fjölmenn-
asta byggðarlagið og Akurnesing-
ar kjósa Akurnesinga. En er þessi
listi spegilmynd þess samfélags,
sem byggt hefur verið upp á Vest-
urlandi? Auðvitað ekki. Prófkjör-
in eru á góðri leið með að kalla
yfir okkur yfirborðsmennsku og
auglýsingamoldviðri fjölmiðla í
stjórnmálastarfsemi, sem þjónar
engum þjóðarhagsmunum að
ryðji sér til rúms hér. Þau stuðla
að því að skipan þjóðþingsins
verður úr tengslum við þjóðlífið
og æ fleiri telja það fyrir neðan
sína virðingu að taka þátt i þeim
leik, sem framboð í prófkjöri kall-
ar á. Og að lokum: þegar afleiðing
prófkjöra i skipan þingsins er
komin fram af fullum þunga eftir
svö sem einn og hálfan áratug er
hægt að spyrja hvort þeir sem í
krafti auglýsingamennsku og elt-
ingaleiks við þrýstihópa hafa
komizt á Alþingi eru yfirleitt hæf-
ir til að stjórna landi. Annars má
skjóta því hér inn, að þótt hávað-
inn og yfirborðsmennskan sé orð-
in ærandi hefur það ekki alls stað-
ar áhrif. Liklega hefur enginn
stjórnmálamaður um langt skeið
orðið fyrir jafn harkalegum árás-
um og Ólafur Jóhannesson, dóms-
málaráðherra. Samt sem áður
hlaut hann 95% atkvæða i próf-
kjöri í kjördæmi sinu og heíur
gauragangurinn því ekki haft
mikil áhrif þar. En líklega hefði
útkoman orðið önnur í þéttbýlinu
á suðvesturhorninu og segir það
sina sögu um þá breytingu, sem er
að verða á því samfélagi.
Það væri illa farið, ef virkir
meðlimir stjórnmálaflokkanna
leiddu hjá sér að ræða um próf-
kjörin, kosti þeirra og galla í ljósi
þeirrar þróunar, sem orðin er og
fyrirsjáanlega verður á næstu
árum og áratugum, ef enginn
spyrnir við fótum. Það er beinlín-
is skylda þeirra stjórnmálaflokka,
sem haft hafa forystu um þessa
nýjung i íslenzkri stjórnmálabar-
áttu, sem vissulega hefur verið
jákvæð fram til þessa en er nú
komin inn á þær brautir, að
spurningar hljóta að jvakna um
gildi þeirra að efna til víðtækra
umræðna um þann farveg, sem
prófkjörin eru komin í og íhuga
fyrir næstu prófkjör, hvort ein-
hverjar leiðir eru til þess að halda
hinum neikvæðu hliðum niðri en
undirstrika hinar jákvæðu, en sú
þeirra er að sjálfsögðu mikil-
vægust, að fólkið fær tækifæri að
segja álit sitt á uppstillingu flokk-
anna. Sjálfstæðismenn í Reykja-
vík standa nú þegar frammi fyrir
þessum spurningum, þar sem þeir
efna til annars prófkjörs nú í vet-
ur vegna borgarstjórnarkosninga
og væri þá ekki úr vegi að um-
ræður fari fram um það, hvort
hægt sé að draga úr helztu göllum
prófkjörsins, eins og þeir hafa
komið fram nú. Ellegar standa
menn frammi fyrir því, að jafn
margar kosningarvélar fara í
gang og prófkjörsframbjóðendur
eru. Og hvað segja menn um, ef
fjárframlög verða þingmannsefn-
um freisting, sem þeir telja sig
ekki hafa efni á að standast?