Morgunblaðið - 04.02.1978, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1978
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjómarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 1 700.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 90 kr. eintakið.
Stjómarandstaðan
hefur engin úrræði
Iþeim umræðum, sem fram
hafa farið undanfarna daga
um stöðu efnahagsmála og nauð-
syn aðgerða í þeim efnum hefur
berlega komið í ljðs, að stjórnar-
andstaðan hefur engin úrræði
fram að færa til iausnar þeim
vanda, sem við biasir. Hann er
fyrst og fremst tvíþættur. Annars
vegar hallarekstur undirstöðuat-
vinnuvega og hins vegar horfur á'
vaxandi verðbólgu. Þær aðgerðir,
sem ríkisstjórning hefur nú í
undirbúningi miða að þvf að tak-
ast á við þennan tvíþætta vanda.
Alþýðuflokkurinn hefur f raun
og veru ekkert fram að færa um
vanda atvinnuveganna og efna-
hagslffsins. Það kom berlega f
Ijós f umræðum formanna stjórn-
málaflokkanna f sjónvarpinu á
dögunum. Alþýðubandalagið hef-
ur gert sérstaka ályktun um nið-
urfærsluleiðina. I þeirri ályktun
vaða mótsagnir uppi eins og rakið
var f forystugrein Morgunblaðs-
ins f gær. Og athyglisvert er, að á
sama tfma og miðstjórn Alþýðu-
bandalagsins lýsir þvf yfir að
lækka eigi vexti á atvinnurekstri
skrifar einn helzti forystumaður
Alþýðubandalagsins um árabil,
Magnús Kjartansson, efsti maður
á framboðslista Alþýðubanda-
lagsins f Reykjavfk f síðustu
kosningum, blaðagrein, þar sem
hann lýsir yfir stuðningi við
stefnu rfkisstjórnarinnar f vaxta-
málum.
Annars er hringsnúningur Al-
þýðubandalagsins f vaxtamálum
kapftli út af fyrir sig. Magnús
Kjartansson styður vaxtastefnu
rfkisst jórnarinnar. Lúðvfk
Jósepsson vill lækka vexti. Mið-
stjórn Atþýðubandalagsins vill
lækka vexti á atvinnurekstri, sem
bendir til þess, að hún hafi engar
áhyggjur af háum vaxtagreiðsl-
um launþega. En haldi menn, að
þetta sé vfsbending um, að Al-
þýðubandalagið beri hag atvinnu-
veganna sérstaklega fyrír brjósti
er það misskilningur. 1 næsta orði
er hvatt til nýrrar stórfelldrar
skattheimtu af atvinnufyrirtækj-
um, sem rekin eru með stórfelld-
um halla og þessi skattheimta á
að vera brúttóskattur á tekjur!
Kveðja Alþýðubandalagsins til
verzlunarinnar er svo sú, að
lækka beri álagningu hennar
enda þótt hún sé nú talsvert lægri
en Lúðvfk Jósepsson taldi fært f
viðskiptaráðherratfð sinni. Þann-
ig er allur málflutningur stjórn-
arandstöðunnar mótsagnakennd-
ur. Vafalaust mun engin ánægja
rfkja með aðgerðir rfkisstjórnar-
innar, þegar þar að kemur. En
hitt er almenningi orðið alveg
ljóst, að rfkisstjórnin hefur
stefnu, sem hún er reiðubúin til
að fylgja fram en stjórnarand-
staðan er gersamlega úrræðalaus.
Greinargerð þing-
fararkaupsnefndar
ingfararkaupsnefnd hef-
ur sent frá sér greinargerð
um launamál alþingismanna, sem
mjög hafa verið gagnrýnd að und-
anförnu. Þessa viðleitni þingfar-
arkaupsnefndar til þess að gera
fólki grein fyrir viðhorfum í
launamálum þingmanna ber að
virða. Kjarninn f gagnrýni Morg-
unblaðsins á launakjör þing-
manna hefur ekki verið sá, að
þingmenn hafi of há laun, heldur
að laun þingmanna hafa á síðustu
12 mánuðum hækkað f samræmi
við hækkun þeirra launþegahópa,
sem mest hafa fengið á þessu
tfmabili. Morgunblaðið telur það
fyrir neðan virðingu þingmanna
að taka við launahækkunum, sem
eru langt umfram það, sem meg-
inþorri launþega hefur fengið.
Þingfararkaupsnefnd viðurkenn-
ir réttmæti þessarar gagnrýni,
þegar hún segir f greinargerð
sinni: ..þá er það að vísu rétt,
að enginn nefndarmanna mun
hafa athugað þá óþægilegu stað-
reynd, að hækkun launa þing-
manna milli ára væri þar með
orðin ein hin mesta.“
Þingfararkaupsnefnd segir það
rangt, að þingmenn ákvarði sjálf-
ir laun sfn og vfsar til lagasetn-
ingar f því sambandi. En hverjir
setja lögin? Auðvitað þingmenn
sjálfir. Það er þvf útúrsnúningur
af þeirra hálfu, þegar þeir halda
þvf fram, að þeir ákveði ekki
launakjör sfn sjálfir.
Stöðugur samanburður þingfar-
arkaupsnefndar við starfsmenn
rfkisins á ekki við. Tilvísun til
þess, að þingmenn fái enga yfir-
vinnu greidda er fáránleg. Eða
ætlast þeir kannski til sérstaks
vaktaálags fyrir maraþonræður?
En sú yfirlýsing þingfararkaups-
nefndar, að unnið sé að saman-
burði á kjörum þingmanna hér og
á öðrum Norðurlöndum er alvar-
leg. Ætla þingmenn nú að ganga
fram fyrir skjöldu og beita sam-
anburði við önnur lönd til þess að
réttlæta launakjör sfn? Alkunna
er, að fjölmargir starfshópar hafa
reynt að gera það en slíkum sam-
anburði hefur jafnan verið vísað
á bug. Nú virðist svo sem menn-
irnir, sem kjörnir hafa verið til
þess að hafa ábyrga forystu fyrir
málefnum þjóðarinnar, ætli að
hefja þátttöku f þessum leik. Hve-
nær verður stofnað verkaiýðsfé-
lag þingmanna?
Viðurkenning þingfararkaups-
nefndar á réttmæti þeirrar gagn-
rýni, sem beint hefur verið að
launaákvörðunum þingmanna, er
jákvæð. Nú á þingfararkaups-
nefnd næsta leik.
reyndar tók sjálfur fram áður
en sýning myndarinnar hófst.
Og f því Ijósi verður hún að
skoðast.
f
myndinni styðst Wenders
við sakamálasögu Patriciu
Highsmith, Ripley’s Game, en
Hitchcock tök einnig mið af
Highsmith í mynd sinni Strang-
ers on a Train. Ameriski vinur-
inn er heldur ekki ósvipuð að
inntaki og ýmsar myndir
Hitchcook, þar sem ósköp
venjulegt, og hversdagslegt
fólk flækist i net ófyrirleitinna
glæpamanna þar sem óttinn og
dauðinn bíða á næsta leiti.
Þannig er um glerskerann
Jónatan f Ameríska vininum.
Hann lifir kyrrlátu iifi með
konu og syni, og stundar vinnu
sína eftir mætti, þótt hann eigi
við illkynjaðan sjúkdóm að
stríða. Fyrir tilviljun kemst
hann í kynni við Ripley, banda-
rískan bófa sem iifir á þvi að
selja fölsuð listaverk á uppboði
í Þýzkalandi og er viðriðinn
mafiuforingja bæði vestan hafs
og f Frakklandi. Ripley bendir
á Jónatan þegar einn franski
„vinur” hans þarf á leigumorð-
ingja að halda en sá þarf að
vera gæddur þeim eiginleika að
enginn má hafa minnstu
ástæðu til að gruna hann um
ódæðisverkið. Jónatan er þann-
ig tilvalinn í þetta verkefni.
Með þvf að telja honum trú um
að sjúkdómurinn sé að leiða
hann til dauða og honum muni
ekki gefast betra tækifæri til að
tryggja afkomu fjölskyldu sinn-
ar að honum látnum, lætur
glerskerinn til leiðast.
Ekki er ástæða til að rekja
efnið frekar. Wenders er ekk-
ert að eyða filmu f að undir-
byggja átök undirheimaforingj-
anna til að framvinda sögunnar
komi kórrétt fyrir sjónir áhorf-
andans. Hann verður fljótlega
upptekinn af því að lýsa hinu
einkennilega sambandi sem
tekst millum þeirra Ripleys og
Jónatans. Það hefur líka verið
sagt að flestar myndir Wenders
fjalii á einhvern hátt um vinátt-
una — vináttu tveggja manna
og hvernig umhverfið og að-
stæður hjálpast að við að spilla
þessari vináttu. Og þannig er
það einnig í Ameriska vininum.
f
Ahorfendum er lfka frjálst
að lesa margt fleira út úr mynd-
inni — maður getur látið
ímyndunaraflið bregða á leik.
Dennis Hopper í hlutverki Ripl-
eys, eirm af andófsmönnum i
bandarískum kvikmynda- og
skemmtiiðnaði, er hér í hlut-
verki hins gjörspillta og úr-
kynjaða Amerfkumarins, sem
tælir Evrópumanninn til lags
við undirheimaöflin en sýnir
honum þó blíðuhót og veitir
honum vernd sína á úrslita-
stundu. Hvað er Wenders að
fara? Er þetta kannski táknræn
útlegging Wenders í utanríkis-
stefnu Bandarikjanna? Minnti
ekki súinahöllin hans Ripleys á
Hamborg, öll í óhirðu og niður-
niðslu, einhvern veginn á Hvita
húsið?
Ameriski vinurinn er óað-
finnanlega gerð á ytra borðinu
og þar hefur kvikmyndatöku-
maðurinn Robby Miiller unnið
sérstaklega gott verk. Sumar
lausnir Wenders eru líka bráð-
snjallar, eins og t.d. þegar hann
lætur áhorfandann fylgjast
með flótta Jónatans frá neðan-
jarðarlestinni á -sjónvarps-
skjánum, svo að maður fær á
tilfinninguna að fylgzt sé með
honum. Það kemur þó á daginn
að svo er ekki heldur hefur
Wenders á hagkvæman, ódýran
en áhrifamikinn hátt þjappað
flóttaatriðinu saman í örfáar
tökur. Það eru atriði og efnis-
meðferð eins og þau sem hér er
lýst sem gera Ameríska vininn
að Morðsögu á æðra sviði.
— bvs.
Morðsaga á
æðra sviði
K vikmyndahátíð hljóp far-
sællega af stokkunum með sýn-
ingu á síðustu mynd heiðusts-
gestsins — Ameriska vininum
eftir Win Wenders. Hann er
ásamt Herzog, Fassbinder og
hugsanlega Syberberg sá leik-
stjóri endurreisnarskeiðs
þýzkrar kvikmyndagerðar sem
hvað alþjóðlegasta viðurkenn-
ingu hefur hlotið og þannig
góður fulltrúi fyrir það raun-
verulega takmark sem forráða-
menn kvikmyndahátiðarinnar
hér hafa sett sér — þ.e. að hún
verði beint og óbeint til að
renna stoðum undir innlenda
kvikmyndagerð. Það er nefni-
lega ekki nema hálfur áratugur
siðan ungir þýzkir kvikmynda-
gerðarmenn stóðu í svipuðum
sporum og íslenzkir starfsbræð-
ur þeirra eða allt til þess að
stjórnvöld i heimalandinu
vöknuðu til vitundar um að það
væri menningarleg nauðsyn að
efla kvikmyndagerð innan-
lands. Slik viðhorf virðast nú
loks einnig vera að ná yfirhönd-
inni hér heima fyrir — a.m.k.
ef marka má ávörp mennta-
málaráðherra og annarra fram-
ámanna við opnun hátiðarinnar
sl. finimtudag.
V-þýzku kvikmyndagerðar-
mennirnir eru flestir sprottnir
úr sama jarðvegí. Þeir byrjuðu
flestir á gerð stuttra tilrauna-
mynda, framúrstefnumynda
getum við jafnv.ei sagt og hinar
viðameiri myndir þeirra — eft-
ir að þeim fór að gefast tæki-
færi til að fást við slíka kvik-
myndagerð — bera þessum
uppruna vitni. Þeir hafa einnig
lagt mikla rækt við hina fag-
legu eða stéttarlegu hlið kvik-
myndagerðarinnar, myndað
með sér samtök um gerð mynd-
anna og til að annarst dreifing-
una, svo að tryggt sé að höfund-
arrétturinn sé allur þeirra meg-
in. íslenzkir kvikmyndagerðar-
menn geta þvi af fáum meira
lært en Win Wanders og félög-
um' hans hjá Filmverlag der
Autoren, eins og þekktasta fyr-
fyrirtæki þeirra nefnist.
Ameríski vinurinn Hans
Wenders er ekki sérlega að-
gengileg mynd. Samt er hún
sögð aðgengilegasta og
skemmtilegasta mynd hans til
þessa án þess að undirritaður
geti frekar um það dæmt, þar
sem hann hefur ekki frekar en
flestir aðrir heimamenn átt
þess kost að sjá myndir Wand-
ers fyrr en nú. En það mátti
heyra það á sumum sýninga-
gesta að þeir voru ekki alveg
með á nótunum hvað höfundur-
inn væri að fara — Hvers vegna
var verið að drepa alla þessa
menn? spurðu sumir.
J ú, rétt er að Wenders
pælir ekki sérlega mikið i plott-
inu, svo að notuð sé töffaramál-
lýska. Hefðbundinn söguþráður
er ekki aðalatriðið og Ameriski
vinurinn er ekki heldur stæling
hans á dæmigerðri afþreyingar-
hrollvekju i anda Hitchocks, þó
svo að myndin sé til heiðurs
gamla hrollvekjumeistaranum f
Hollywood. Hún er „athuga-
sernd” Wenders við kvikmynd-
ir af þessum toga, sem hann
heimfærir upp á þýzkan veru-
leika okkar tíma, eins og hann
Bruno Ganz sem Jónatan glerskeri f Ameriska vininum