Morgunblaðið - 01.04.1978, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1978
Minning:
Katrín María
Magnúsdóttir
frá Böðvarsdal
Þann 17. þ.m. andaðist í Borgar-
spítalanum í Reykjavík Katrín
María Magnúsdóttir frá Böðvars-
dal í Vopnafirði, rúmlega áttatíu
og tveggja ára að aldri.
Hún var ein af þeim kyrrlátu í
landinu, sem skilað hafa þjóð sinni
miklu og farsælu ævistarfi, unnu
af kærleiksrikri hollustu og trú-
mennsku, sem er undirstaða far-
sældar og hamingju hvers þjóðfé-
lags.
Hún var heilsteyptur og gull-
traustur persónuleiki, sem mikill-
ávinningur var að kynnast og gott
er og ljúft að minnast við leiðar-
lok.
Katrín María var fædd þ. 13.
október 1895 í Böðvarsdal, dóttir
hjónanna Magnúsar Hannessonar,
Magnússonar Hannessonar, bónda
þar og konu hans Elísabetar Ólsen
frá Klakksvík i Færeyjum.
Foreldrar hennar fluttu frá
Böðvarsdal til kauptúnsins í
Vopnafirði og naut hún kennslu í
skólanum þar á barns- og
unglingsárum. Sóknarprestur
hennar var sr. Sigurður P. Sívert-
sen, síðar prófessor við guðfræði-
deild Háskóla Islands. Minnist
hún uppfræðslu hans með mikilli
virðingu og aðdáun.
Þann 14. september 1913 giftist
hún Ingólfi Kristjánssyni,
Sigurðssonar bónda á Grímsstöð-
um á Hólsfjöllum. Þeir Gríms-
staðamenn eiga ættir að rekja til
sterkra stofna í Suður-Þingeyjar-
sýslu þ.á m. Skútustaðaættar.
Búskap sinn byrjuðu þau á Gríms-
stöðum og bjuggu þar samtals í 13
ár, en á Víðirhóli, kirkjustað
Hólsfjalla, samtals í 24 ár, alls 37
ár þar í sveit.
Landskunn er gestrisni og fyrir-
greiðsla þeirra Grímsstaðamanna
við gest og ganganda. Byggðin þar
var og er eins konar vin í
eyðimörk, milli Norður- og
Austurlands. Sr. Páll Þorleifsson
prestur á Skinnastað lýsir þessari
háfjallab.vggð vel í ágætri grein í
Árbók Þingeyinga 1965, er ber
heitið „Grímsstaðir á Fjöllum".
Mér er það í barnsminni hvað
við í lágsveitum Norðursýslu litum
upp til Fjöllunga. Þótt vetrarveðr-
in væru þar hörðust og frost-
hörkurnar mestar á byggðu bóli í
landinu, var þar búsæld, féð vænt,
vetrarbeit góð og kjarnmikil. Eh
það þurfti þrek og dugmikla
karlmennsku og árvekni að halda
fé til beitar á þessum slóðum.
Á fyrstu búskaparárum þeirra
Katrínar og Ingólfs kom hvert
harðindaárið af öðru, 1914, 1916,
1918, frosta- og ísaveturinn mikli,
og 1920. Þetta voru erfið ár, eins
og allar aðstæður voru þá, og það
geta þeir einir fyllilega skilið, sem
tekið hafa þátt í þeirri baráttu og
lifað því lífi, sem þjóðin mátti þá
búa við.
Katrín og Ingólfur eignuðust
alls fimmtán börn. Þau eru hér
talin í aldursröð:
Kristjana Hrefna, gift Sigfúsi
Pálma Jónassyni frá Helgastöðum
í Reykjadal, bónda í Pálmholti, nú
á Akureyri.
Hörður, drukknaði 1932, sextán
ára.
Sigurður, bóndi á Smjörhóli í
Öxarfirði, dáinn 1954, kvæntur
Svövu Óladóttur.
Baldur, menntaskólakennari í
Reykjavík, kvæntur Elísabetu
Bahr frá Pommern í Þýzkalandi,
dáin 1965; seinni kona hans er
Kristín H. Pétursdóttir bókavörð-
ur.
Ragna Ásdís, gift Guðjóni
Kristni Eymundssyni rafvirkja í
Reykjavík.
Magnús, varð úti milli Víðirhóls
og Fagradals, sextán ára gamall.
Stefán Arnbjörn, verkstjóri á
Akureyri, kvæntur Auði Guðjóns-
dóttur.
Þórunn Elísabet, hjúkrunar-
kona, gift Arnari Jónssyni mat-
reiðslumanni Reykjavík.
Jóhanna Kristveig Johannessen,
gift Matthíasi Jóhannessen rit-
stjóra og skáldi.
Kristján Hörður, tannlæknir í
Reykjavík, kvæntur Þorbjörgu
Jónsdóttur frá Akureyri.
Hanna Sæfríður, gift Braga
Axelssyni bónda í Ási Kelduhverfi,
nú á Akureyri.
Karolína Guðný, gift Steingrími
Sigvaldasyni vélstjóra í Reykjavík.
Birna Svava, gift Aðalsteini
Vestmann málarameistara á
Akureyri.
Páll, starfsmaður Orkustofnun-
ar, kvæntur Guðrúnu Margréti
Sveinsdóttur kennara frá Akra-
nesi. Hún dáin 1971.
Magnús, deildarstjóri í Sam-
vinnubankanum á Egilsstöðum
(Samvinnutryggingar), kvæntur
Helgu Maríu Aðalsteinsdóttur.
Barnabörn Katrínar og Ingólfs
eru nú 53, og barnabarnabörnin
eru orðin mörg. Þessi stóri,
glæsilegi hópur frá Víðirhóli ber
foreldrum og heimili sínu fagurt
vitni um manndóm, gáfur og
mannkosti alla.
Árið 1950 fiuttu Katrín og
Ingólfur frá Víðirhóli að Kaup-
angsbakka í Eyjafirði. Ingólfur
andaðist 9. janúar 1954, á sex-
tugasta og fimmta aldursári.
Vorið 1954 flutti Katrín til
Akureyrar. Þrjú yngstu börnin
voru þá á aldrinum 13—16 ára. Á
Akureyri áttu þau heima til 1962
að yngstu synir hennar, Páll og
Magnús, höfðu lokið stúdentsprófi
frá menntaskólanum þar. Fluttu
þau þá til Reykjavíkur og hélt hún
heimili fyrir þessa syni sína, þar
til þeir stofnuðu sín eigin heimili.
Eftir það hélt hún heimili fyrir
sig, síðustu árin í Heiðargerði 72.
Þangað var gott að koma, þar
mætti vinum og vandamönnum
mikil gestrisni og látlaus alúð, þar
ríkti kyrrð og friður. Framundir
áttrætt vann Katrín fullan starfs-
dag á saumastofu og segja má að
henni hafi vart fallið starf úr
höndum ævina út.
í desember sl. kenndi hún
sjúkleika og var um hálfs mán-
aðartíma á Borgarspítalanum.
Náði sér þó furðu vel. Þann 17.
febrúar varð hún aftur að fara á
Borgarspítalann og lézt þar þann
17. marz.
Þar lauk langri og verkmikilli
starfsævi merkrar og þrekmikillar
heiðurskonu. sem hélt reisn sinni
og sjálfsvirðingu til hinztu stund-
ar.
Katrín var ágætu atgervi búin,
prýðilega greind og skaphöfn
hennar vel gerð, traust og hóf-
stillt. Hún var fríð sýnum og yfir
persónu hennar og framkomu var
látlaus reisn.
Hluti af ríkri sjálfsvirðingu
hennar var að vera sjálfbjarga,
vera fremur veitandi en þiggjandi.
En ástúð og umhyggja barna
hennar, tengdabarna, barnabarna,
frænda og vina var henni kærkom-
in og dýrmæt á sama hátt og
sólskinið er öllu lífi. Eftir að Páll
sonur hennar missti konu sína
1971 frá ungri dóttur, studdu
móðir og sonur hvort annað og átti
litla sonardóttirin hlýtt og ástúð-
legt athvarf hjá ömmu sinni,
þegar þess þurfti með, þeim
báðum til yndis.
Hún var ekki orðmörg um sig og
sína, viðhafði ekki hégómlegt né
marklaust tal. Það fannst giöggt á
að hún var traustur vinur vina
sinna og hafði sínar skoðanir á
mönnum og þeim málefnum, sem
hún lét sig varða.
Kynni okkar hófust er sonur
hennar, Magnús, kvæntist dóttur
ókkar hjónanna, Helgu Maríu.
Sameiginleg ást til litilla barna-
barna gerðu þessi kynni hugljúf og
einlæg.
Katrín María Magnúsdóttir var
mikil hamingjukona og bar þar
margt til. Að henni stóð frænd-
garður mikill óg góðum kostum
búinn, þar sem var Böðvarsdals-
fólk og varla mun hlutur móður-
ættar hennar standa þar að baki,
svo vaskir og traustir, sem frænd-
ur okkar Færeyingar eru og þá
ekki sízt þeir Klakksvíkingar.
Hún gafst ung vel gerðum
afbragðsmanni, Ingólfi Kristjáns-
syni. Þau eignuðust, eins og áður
segir, fimmtán mjög vel gefin og
dugleg börn, sem ávaxtað hafa
trúlega ættararf sinn við hin ýmsu
störf í þjóðfélaginu, því og sjálfum
sér til heilla.
Þau háðu sína lífsbaráttu við
mikla örðugleika og kröpp kjör
þeirra tíma, en báru sigur af hólmi
með mikilli sæmd og skiluðu þjóð
sinni óvenju glæsilegum sigur-
launum þeirrar baráttu, sem felst
í vel gerðum og starfhæfum
þjóðfélagsþegnum, afkomendum
þeirra.
Þau hjónin urðu fyrir miklum og
sárum harmi við missi tveggja
ungra sona sinna, en fórust af
slysförum með nokkurra ára
millibili. Á sama ári, 1954, varð
Katrín að sjá á bak ástríkum
eiginmanni sínum, er andaðist 64
ára að aldri, og syni sínum Sigurði,
er andaðist 37 ára, frá konu og
fjórum ungum börnum.
Við þá atburði var máske ekki
minnst um verð sú hamingja
þeirra hjónanna og síðar Katrínar
að hafa það þrek, þá skaphöfn og
sjálfsstjórn og það trúartraust,
sem til þess þarf að bera slíkar
byrgðar án þess að bugast.
Við fráfall Katrínar M. Magnús-
dóttur hvarflar hugurinn til
bernsku- og æskustöðva þeirra
hjónanna, Vopnafjarðar og Hóls-
fjalla, þar sem þau háðu sína
megin lífsbaráttu. Þetta eru fagr-
ar og svipmiklar sveitir. Þótt
veður geti þar verið válynd, þá
bera þær í skauti sínu, í ríkum
mæli, andstæðurnar, búsæld mikla
og máttuga töfra í vetrar- og
sumardýrð. Og eitt er víst, að
enginn býr ósnortinn í faðmi
þeirrar töfraveraldar, að hann fái
ekki þar af nokkurt svipmót,
heiðríkju hugans, birtu og yl, sem
til hjartans nær.
Á áttræðisafmæli Katrínar 13.
október 1975, hédlu börn hennar
og tengdabörn henni samsæti, auk
þeirra mættu þar barnabörn,
barnabarnabörn, frændur og vinir.
I samkvæminu ávarpaði hana
tengdasonur hennar, Matthías
Johannessen skáld, þar sem hann
minntist tengdaforeldra sinna á
fagran og hófstilltan hátt. Ávarp
þetta yljaði áheyrendum um
hjartarætur og bar því ljóst vitni,
hve hún var vel virt og elskuð af
sínum nánustu.
Eitt það dýrmætasta, sem lífið
veitir er kynning við traust og gott
samferðafólk. Við það stendur
hver og einn í ómældri þakkar-
skuld. Við hjónin þökkum Katrínu
Maríu Magnúsdóttur heilsteypta
vináttu hennar og dýrmæt kynni.
Það er ósk okkar að manndómur
og mannkostir Katrínar og Ingólfs
megi í ríkum mæli verða ættar-
fylgja niðja þeirra, þeim sjálfum
til sæmdar og hamingju og ís-
lenzkri þjóð til blessunar.
29/3 1978.
Aðalsteinn Eiríksson.
Katrín M. Magnúsdóttir var
fædd og uppalin í Böðvarsdal í
Vopnafirði og talaði stundum um
náttúrufegurðina þar eystra. Eg sá
það gladdi hana, hvað mér þótti
Vopnafjörður fallegur við fyrstu
sýn, enda er hann æfintýraheimur
á fögrum sumardegi og blasir við
af Burstarfelli eins og ójarðnesk
undraveröld, sem gleymist ekki
frekar en óvænt dularfull reynsla.
Ugga Greipssyni þótti Smjör-
vatnsheiðin að vísu engin æfin-
týraheimur, þegar hann var á leið
í Vesturárdalinn. En í Fjallkirkj-
unni segir: „Götur stefna í ýmsar
áttir, mikils væntandi, margs
spyrjandi, margt vitandi."
Til Vopnafjarðar áttu margir
erindi, ekki sízt útlendingar.
Þangað komu margir færeyskir
sjómenn og Elísabet Olsen, móðir
Katrínar, sem hafði lært bakara-
iðn heima í Færeyjum, réðst í
bakarí á Kolbeinstanga, eins og
Vopnafjörður var þá nefndur. Hún
var ættuð úr Klakksvík. í Vopna-
firði kynntist hún bóndasyninum í
Böðvarsdal, Magnúsi Hannessyni,
og reistu þau bú í föðurgarði hans,
eins og Aðalsteinn Eiríksson getur
um hér að framan. Baldur Ingólfs-
son, sonur Katrínar, hefur tekið
saman niðjatal Böðvarsdalsættar
og er það mikill bálkur.
Katrín fluttist með foreldrum
sínum út á Tanga, eins og hún
komst að orði, en þar á Vopnafirði
gerðist Magnús utanbúðarmaður,
en Elísabet Olsen varð eftirsótt
nærkona. Um svipað leyti hléypti
Katrín heimdraganum og réðst
kaupakona að Grímsstöðum. Á
Hólsfjöllum kynntist hún Ingólfi
Kristjánssyni, sem hún giftist
síðar. Kristján faðir hans rak
stórbú á Grímsstöðum og var í
hópi fjárríkustu bænda landsins.
Þau Aldís Einarsdóttir, fyrri kona
hans, bjuggu fyrst í Víðikeri í
Bárðardal og þar var Ingólfur
fæddur. Síðar gat Kristján valið
um góða jörð í Mývatnssveit eða j
fjallajörðina Grímsstaði og valdi
hann hina síðarnefndu vegna þess
að hann taldi hana betri fjárjörð.
Hann húsaði vel bæ sinn á
Hólsfjöllum og sótti timbur í hann
til Vopnafjarðar, en þangað er yfir
mikla fjallvegi að fara, eíns og
kunnugt er.
Katrín var ung þegar hún
kom fyrst í Grímsstaði. Göturnar,
sem lágu frá Vopnafirði, freistuðu
hennar, enda hafði hún hlotið
æfintýraþrá í arf frá móður sinni.
Enda þótt hún ætti eftir að ala
aldur sinn að mestu í einni
afskekktustu fjallasveit landsins
fylgdi henni alltaf einhver and-
blær þeirrar forvitni og menntun-
arþrár, sem einkennir heimsborg-
arann.
Katrín dáðist að kjarki móður
sinnar, færeyskum gerðarþokka og
líknandi höndum, enda sótti hún
til hennar margt það bezta í fari
sínu., Elísabet var eftirsótt yfir-
setukona og hjúkraði mörgum, en
það féll einnig í hlut Katrínar,
þegar hún var orðin eftirminnileg
húsfreyja á Víðirhóli á Fjöllum.
Þá hjúkraði hún mönnum og
dýrum og sat oft yfir sængurkon-
um eins og móðir hennar.
Katrín var afar hænd að föður
sínum og þau lík um margt. Hún
erfði í ríkum mæli það létta skap,
sem honum var gefið, en þó
einkum sönggleði hans og naut sín
vel í Víðirhólskirkju. Hún lærði
gítarleik í Reykjavík, en þó sagði
hún síðar, að hún hefði helzt af
öllu viljað læra orgelleik og verða
kirkjuorganisti, en í þá daga urðu
menn að sníða sér stakk eftir vexti
og láta sér lynda það, sem ástæður
leyfðu.
Katrín var viðloðandi á Gríms-
stöðum, þar til hún fór til
Reykjavíkur 17 ára gömul. Hún
bar mikla virðingu fyrir Kristjáni
bónda, sem varð síðar tengdafaðir
hennar, enda var hann óvenjuleg-
ur maður á margan hátt, harðdug-
legur og útsjónarsamur, áræðinn
og athafnasamur, en þó einkum
hlýr maður í viðmóti. Fjalla-Bensi
átti t.a.m. athvarf hjá honum, en
Katrín mundi vel, eftir honum og
gaf mér góðan efnivið í grein um
hann og Aðventu og var hún birt
hér í blaðinu við andlát Gunnars
Gunnarssonar. En ekki var við það
komandi, að hún léti nafns síns
getið og lýsir það henni vel — og
þeim Ingólfi báðum og börnum
þeirra. I Fjallræðunni segir um þá,
sem hógværir eru, að þeir muni
landið erfa.
Katrín dvaldist á annað ár í
Reykjavík og undi vel hag sínum.
Hún lærði karlmannnafatasaum
hjá Árna og Bjarna og hefði kosið
að vera lengur í Reykjavík, enda
átti margmenni vel við hana og
þær götur heilluðu, sem hægt var
að segja um, að væru margt
vitandi. En svo fór, að allar götur,
sem við Katrínu M. Magnúsdóttur
blöstu, lágu norður — og heim. Á
Grímsstöðum höfðu þau Ingólfur
fellt hugi saman og nú skrifaði
hann henni bréf, bað hana koma
norður og giftast sér. Útþráin vék
fyrir þeirri ást, sem átti eftir að
duga báðum alla tíð og fæða af sér
stóran barnahóp, þegar tímar liðu.
Þegar Katrín var 18 ára, var hún
komin norður á Hólsfjöll og þau
Ingólfur gift.
Einn þeirra eðliskosta, sem
Katrín hlaut frá móður sinni, var
dulræn skynjun og berdreymi ög
hafa börn hennar sum erft þessa
hæfileika í ríkum mæli, en þó
flíkað þeim lítt. Erla skáldkona
hefur skrifað athyglisverðar frá-
sagnir um dulræna hæfileika
Elísabetar Olsen og drög að
mannlýsingu hennar. Vísa ég til
þess.
Nokkrum dögum áður en Stefán,
bróðir Katrínar, drukknaði á Leifi
heppna í Halaveðrinu dreymdi
hana, að hún sæi hann í þröngum
firði, sem hún þekkti ekki, og var
hann girtur æðiháum, snarbrött-
um og nöktum fjöllum og líktust
þau einna helzt því umhverfi, sem
minnti hana á frásagnir af Vest-
fjörðum. I draumnum kemur
Stefán upp úr sjönum, syndir að
landi, gengur til Þórunnar Gísla-
dóttur og drengjanna þeirra,
Garðars og Geirs, kyssir þau öll,
gengur síðan aftur í hafið — og
hverfur. Þá þurfti ekki að spyrja
að leikslokum.
Þegar Katrín var 16 ára
dreymdi hana draum, sem vert er
að geta. Henni þótti sem tré mikið
yxi af barmi hennar og á því
fimmtán greinar. Hún sagði
vinnukonu draum þenna og réð
hún hann svo, að Katrín ætti eftir
að eignast 15 börn. Það sagði hún,
að sér þætti ósennilegt, þó að hún
vildi gjarna eignast nokkur börn.
En allt fór þetta eftir. Þau Katrín
og Ingólfur eignuðust þennan
stóra barnahóp og er nú mikill
skógur af þeim sterka stofni.
Þau Katrín og Ingólfur misstu
tvo drengi, Hörð og Magnús, af
hörmulegum slysförum á Hóls-
fjöllum og Efra-Fjalli, þar sem
Hörður drukknaði, en Magnús
varð úti í aftakaveðri. Þá voru
tvær fagrar greinar af höggnar, en
hin þriðja þegar Sigurður, sonur
þeirra, lézt á sóttarsæng langt um
aldur fram.
Allir urðu þeir foreldrum sínum
og systkinum mikill harmdauði og
sárin eftir þá greru aldrei. Held
ég, að Katrínu hafi fallið svo nær
missirinn að hún hafi ekki litið
fjallbláa öræfabyggðina sömu
augum eftir það. Helzt kaus hún
að tala ekki um harma sína. Á
öræfum íslands er þögnin jafn-
gildi margra orða.
En hið mikla tré stóð af sér
þessa sviptibylji eins og önnur
áhlaup; þögult og æðrulaust svign-
aði það og brotnaði ekki fyrr en í
bylnum stóra síðast.
Það var Katrínu ævinlega metn-
aðarmál að börnin færu úr hreiðr-
inu, lærðu vængtökin og gjörðu
eitthvað úr sér, eins og hún komst
að orði. Um þetta voru þau
Ingólfur sammála, þó að hann
hefði kosið að stækka búið og fá
til liðs við sig ungar, óþreyttar
hendur. Hann var hrekklaus mað-
ur með öllu og átti svo fágæta
kosti hlýju, óáreitni og góðvildar,
að mér þótti hann stundum af
öðrum heimi.
Það er í guðspjöllunum, sem
slíkur maður á rætur.
Ég er þakklátur fyrir að hafa