Morgunblaðið - 13.05.1978, Blaðsíða 22

54
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MAÍ 1978
Dr. Jón Gislason:
Satt að segja þykir mér, og
sjálfsagt fleirum, ágætismannin-
um Hákoni Bjarnasyni, fv. skóg-
ræktarstjóra, dóttursyni Jóns
Ólafssonar, skálds og ritstjóra, illa
í ætt skotið að því leyti, að hann
skuli ganga fram fyrir skjöldu til
að halda uppi vörnum fyrir dönsku
sem skyldugrein í íslenzkum skól-
um. (Sbr. Mbl. 4. maí þ.á.) Ef afi
hans, sem á sínum tíma varð
landflótta vegna árekstra við hið
danska vald á Islandi, hefði nú
getað lesið grein þessa ágæta
dóttursonar síns, þætti mér ekki
ólíklegt, að honum hefði orðið á að
taka sér í munn hin fleygu orð
Caesars: „Og þú líka, barnið mitt,
Brútus!“
Eða hefur Hákon Bjarnason
vegna langrar námsdvalar í Dan-
mörku og margvíslegra samskipta
við Dani siðan samsamað sig svo
dönákum hugsunarhætti, að hon-
um finnist ekkert við það að
athuga, að börn og unglingar í
íslenzkum skólum skuli enn, sextíu
árum eftir að vér urðum fullvalda
þjóð, skylduð til að nema dönsku
og verja til þess miklum tíma?
Danir og aðrar Norðurlandaþjóðir
hafa enga námsgrein á stundaskrá
sinna skóla, sem gæti talizt
samsvara dönsku í íslenzkum
skólum. Samt eru þeir sífellt að
kvarta undan því, að þeir hafi ekki
rúm á stundaskrám sinna skóla
fyrir ýmsar þýðingarmiklar grein-
ar. Hvað mættum við þá segja,
sem enn erum að burðast með
þessa miklu dönskukennslu auk
alls annars?
Tvennt er það í grein Hákonar
Bjarnasonar, sem ég vil andmæla
eindregið: Af orðum hans mætti
ráða, að ég væri haldinn Dana-
hatri og að í grein minni gætti
nokkurs hroka. Satt að segja varð
ég t.a.m. í Menntaskólanum, þegai
ég var þar nemandi, varla var við
þann hugsunarhátt, sem kallast
gæti Danahatur, hvorki meðal
kennara né bekkjarsystkina
minna. Aðeiris einn piltur í
bekknum var stundum að hnýta í
Dani og taldi þeim flest til foráttu.
íslenzkukennaranum okkar,
Jakobi Jóhannessyni Smára, leidd-
ist greinilega þetta stagl, sem
nálgaðist þráhyggju. Sagði hann
einu sinni í tíma við þennan ágæta
bekkjarbróður okkar: „Ekki kæmi
mér á óvart, þó að það ætti fyrir
yður að liggja að giftast danskri
konu og setjast að í Danmörku." —
Reyndist Smári sannspár, því að
hvort tveggja rættist.
Hvað sjálfan mig snertir, hefur
mér aldrei til hugar komið að gera
Dani, þá, er nú lifa, ábyrga fyrir
syndum feðra sinna. Var raunar
lögð á það áherzla í grein minni
(sbr. Mbl. 29. apríl þ.á.), að Danir
væru gagnmerk þjóð fyrir margra
hluta sakir. En þegar Hákon
kemur að því, með hve virðulegum
hætti Danir kvöddu oss íslendinga
1918, þykir mér kasta tólfunum.
Er engu líkara en að hann sé
þeirrar skoðunar, að Danir hafi þá
komið sjálfkrafa af eintómri rausn
og göfuglyndi. Er Hákon búinn að
gleyma sjálfstæðisbaráttu íslend-
inga alla 19. öldina, bæði afa síns
og allra annarra, er stóðu þar í
broddi fylkingar? Sannleikurinn
er sá, að Danir gátu ekki breytt
öðruvísi en þeir gerðu 1918. I lok
fyrri heimsstyrjaldar var sjálfs-
ákvörðunarréttur þjóða viður-
kenndur a.m.k. í orði. Samkvæmt
þeirri grundvallarreglu gerðu
Danir kröfu til að fá aftur
Suður-Jótland. Hvernig gátu þeir
eftir það neitað Islendingum um
fullt sjálfstæði?
Hvað snertir þau merkisrit og
aðrar framfarir sem Hákon
minntist á frá lokum 18. aldar, þá
ber að hafa í huga, að frumkvæðið
áttu Islendingar sjálfir, t.a.m. Jón
Eiríksson, Skúli Magnússon,
Magnús Stephensen o.fl. I ævisögu
Jóns eftir Svein Pálsson segir
orðrétt, bls. 73: „Hvör sá sem
athugar ennar dönsku stjórnar og
ýmissra útlendra mannvina marg-
földu tilraunir, uppákostnað og
gjafir til viðreisnar öllu því, er
þeinkzt gat landinu nytsamt, allt
frá 1770 til nálægra tíma, víst
framm undir aldamótin, og þarhjá
veit, að flest það hefir annaðhvört
gengið gegnum Érichsens hendr,
eðr er afleiðing af hans dugnaði,
þeim mun ekki virðast ofhermt,
þótt sagt væri: að Konferenzráð
Érichsen, með verkum sínum og
eptirdæmi, hafi meiru afkastað,
landi þessu til sóma og uppkomu,
enn fleirstir landar hans á fornum
öldum og nýum.“ Á bls. 74 í sama
riti segir líka orðrétt: „Hans
ráðum og dugnaði er það víst að
nokkru, ef ei miklu leyti að þakka,
að þá útgeingu á prent flest þau
lærðu verk, sem enn eru og jafnan
munu verða landinu til sóma. Sem
dæmi þaruppá, og án tillits til
eiginlegra fornfræða, má nefna
Íslandíi víðfrægu kyrkjusögu,
hvörrar útgáfu hann studdi marg-
víslega, — Egg. Olafssonar og B.
Pálssonar ferðabók, hvörja hann,
ásamt Schjönning, hefir leiðrétt í
málfæri og efnisins niðurraðan; Ó.
Ólavii reisubók, hvörja hann prýdt
hefir með svo lærðum og efnis-
drjúgum formála, að hann kalla
má kjarna í þessari bók, öllum
ómissandi, er þekkja vilja íslands
ástand á þeirri seinustu öld.“ Og
ennfremur á bls. 75: „Rit þess
íslenzka Lærdómslistafélags, af
hvörjum 7 bindi útgeingu, áðr
hann viðskildi, og ei enn hafa
jafníngja, hvað hið hreina og
óþvingaða málfæri snertir."
Þegar Danakonungur, Kristján
III. boðaði íslendingum siðabót
eða eins og séra Einar Sigurðsson
í Eydölum kemst svo snilldarlega
að orði í Ævisöguflokki sínum (18.
erindi): „herra Christian/ herskip
sendi/ tvö á Eyjafjörð/ með trú
hreina", átti íslenzk tunga og
menning í fyrsta skipti frá upphafi
landnáms verulega í vök að
verjast. Hinn nýi siður var boðað-
ur í fyrstu á máli, sem var e.k.
hrærigrautur úr þýzku og dönsku.
Var það fyst og fremst útgáfu-
starfsemi Guðbrands biskups Þor-
lákssonar að þakka og málvöndun-
arstefnu hans, að tókst að afstýra
þeim háska, sem tungunni var þá
búinn. Er þetta allt kunnara en frá
þurfi að segja.
Aðra heiðarlega tilraun gerðu
Danir til að ganga af íslenzku
dauðri, á 18. öld, með húsagatil-
skipuninni 3. júní 1746, þar sem
mönnum var hótað gapastokki, ef
þeir læsu sögur eða iðkuðu dans og
vikivaka. Auðvitað héldu íslend-
ingar áfram að lesa sögurnar, en
vikivökum og dansi að þjóðlegum
sið hefur þessi tilskípan riðið að
fullu.
Jón Thoroddsen hefur sýnt oss í
„Pilti og stúlku“, hvernig komið
var fyrir íslenzkunni í Reykjavík í
byrjun 19. aldar. En þegar neyðin
er stærst er hjálpin næst. Svein-
björn Egilsson, Fjölnismenn o.fl.,
o.fl. lögðu grundvöll að endurreisn
tungupnár. ' Er . þessi ’ saga svo
alkunn, að þarflaust er að rekja
hana nánar. Þó verður ekki á hana
minnzt, svo að ekki sé getið hins
ágæta, danska vísindamanns,
Rasmusar Kristjáns Rasks, aðal-
hvatamanns að stofnun Bók-
menntafélagsins. Að tilhlutan þess
félags kom út bókin „Lestrarkver
handa heldri manna börnum",
o.s.frv., Kh. 1830, eftir R. Kr. Rask.
Hann lagði einnig drög að
íslenzkri málfræði með
„Vejledning til det islandske eller
gamle nordiske Sprog", Kh. 1811,
og fleiri ritum. Þess ber vissulega
að geta, sem vel er gert.
En nú er bezt að snúa sér að
hinu atriðinu, hrokanum. Hvar
Hákon Bjarnason sér örla á hroka
þú líka
Fyrír íbúðina og
sumarbústaðinn:
paneli og góifborð
í miklu úrvali - mjög hagstætt verö.
Þar sem fagmennirnir versla er þér óhætt.
BYGGINGAVÖRUVERSLUN KÓPAVOGS SF. SÍMI41000
BYKO
w
í .grein minni, er mér ráðgáta. Að
íslendingar gætu ekki gert frænd-
um sínum á Norðurlöndum betri
greiða en að styrkja árlega nokkra
efnilega, unga menn þaðan til að
nema íslenzku á Islandi, var sagt
í fullri hreinskilni. Sá, sem þetta
ritar, getur ekki talizt víðlesinn í
dönskum bókmenntum. Samt hef-
ur hann ekki getað komizt hjá að
taka eftir því að þeir höfundar, er
Danir telja sjálfir fremsta, beita í
ríkari mæli en aðrir orðum og
orðatiltækjum af norrænum upp-
runa. Þar kvikar greinilega undir
hin samnorræna tunga, sem enn
lifir hér á hjara veraldar.
Hákon Bjarnason hefur manna
bezt lýst því, að eydd skóglendi
geta, ef svo mætti að orði komast,
risið upp frá dauðum, ef landið er
friðað. Birkisprotar leynast í
jarðveginum og fara að rísa úr
rotinu, þegar þeir fá frið til. Eins
er með dönsku og raunar hin
Norðurlandamálin einnig. Islenzk
tunga mundi orka frjóvgandi á
þau, ef góðir höfundar hefðu
tækifæri til að kynnast henni náið.
En hv'að snertir dönsku sem
skyldugrein í íslenzkum skólum,
þá tel ég að röksemdir Hákonar
Bjarnasonar nægi ekki til að
réttlæta hið mikla rúm, sem hún
tekur nú í stundaskrám íslenzkra
skóla. Er jafnvel vafasamt, hvort
staða dönsku á Islandi breyttist
verulega, þótt hún yrði valgrein.
Þá stunduðu dönskunám aðeins
þeir, sem verulegan áhuga hefðu.
Norræna félagið á íslandi mundi
sjálfsagt í ríkum mæli beita sér
fyrir námskeiðum bæði í dönsku
og öðrum Norðurlandamálum og
lektorsstöður í þeim málum yrðu
eftir sem áður við Háskóla Islands.
Eitt er það þó, sem ég harma ef
danska yrði ekki lengur skyldu-
grein: að missa eitthvað af hinum
ágætu dönskukennurum, sem
starfað hafa bæði við skóla minn
og aðra. En úr því að Danir þurftu
sextíu ár til að uppgötva hina
miklu dönskukennslu á Islandi,
mun Islendingum ekki veita af
skemmri tíma en hundrað og
tuttugu árum til að sannfærast
um, að hún er ekki óumflýjanleg
nauðsyn. Okkar ágætu dönsku-
kennarar munu því engu þurfa að
kvíða fyrst um sinn og ég því ekki
heldur að missa þá. Skal svo
útrætt látið um þetta mál af minni
hálfu að sinni, hvað sem á dynur.
Jón Gíslason.
Farfuglar
hefja
starfsárið
á skóg-
ræktarferð
FARFUGLAR hefja 35. starfsár
sitt nú um hvítasunnuna með
skógræktarferð í Þórsmörk. Er
þetta 26. hvítasunnuhelgin sem
Farfuglar fara til að hlúa að
gróðri þar og planta trjám. segir
í frétt frá Bandalagi íslenzkra
farfugla.
Að venju verður tjaldað í
Sleppugili, en það er sá hluti
Þórsmerkur, sem Skógrækt ríkis-
ins hefur falið félaginu til umsjón-
ar og gróðurverndar.
I sumar verða 6 farfuglaheimili
starfandi, í Reykjavík, á Akureyri,
í Berunesi, í Fljótshlíð, á Seyðis-
firði og í Vestmannaeyjum. Að-
sókn að þessum heimilum hefur
farið stöðugt vaxandi og er þar
einkum áberandi hversu íslend-
ingar eru farnir í auknum mæli að
nýta þau. Þá fer það ört vaxandi
að íslendingar notfæri sér far-
fuglaheimili erlendis, en íslenzka
farfuglaskírteinið veitir aðgangs-
réttindi öllum farfuglaheimilum
innan vébanda Alþjóðasambands
farfuglaheimila. í sambandinu eru
um 50 þjóðir í öllum heimsálfum
og farfuglaheimilin um 6000 tals-
Ml