Morgunblaðið - 18.05.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR, 18. MAÍ 1978
47
Jónas á leið úr AIÞingis-
húsinu í Iðnó Þar sem verið
er að asfa nýjasta verk hans.
Tómstundadútl með
fólkið og teoríuna
„Ekki af byssu, nei. En þarna
eru fleiri atriði en eitt sem
ætlast er til að áhorfendur skilji
með svipuðum hætti og skotið í
Skjaldhömrum. Þar eru að verki
öfl sem ýmist vegna miskunnar-
leysis eða tómlætis níðast á
saklausu fólki. Megintilgangur-
inn með Valmúanum er að sýna
varnarleysi vissra einstaklinga
gagnvart yfirgangi þeirra sem
völdin hafa og peningana og
hins vegar hvernig umkomu-
leysi þeirra verður að tóm-
staundadútli annarra pólitiskra
afla sem þykjast vera að leysa
mannleg vandamál með engu
nema teoríu."
Sviðsverk með söng
um stríðsárin
„Hvað er nýtt í deiglunni hjá
þér á ritvellinum?"
„Þegar ég var unglingur, það
ungur að ég var undir meiri
áhrifum frá dægurlögum heldur
en nú, reyndi ég að gera íslenzka
texta við ýmis þau lög, sem
vinsælust voru á stríðsárunum.
Þetta birtist hvergi og var aldrei
notað, en kom upp í hendurnar
á mér fyrir nokkru og síðan hef
ég unnið svolítið meira að því og
gæti vel hugsað mér ef tími
gæfist til að reyna að spinna út
frá þessum slagaratextum verk
fyrir svið. Ég hef aðeins haft
tíma í textana, en víst er að frá
þessu tímabili, „Árunum sem
aldrei gleymast", eins og Gunn-
ar M. Magnúss kallar þau,
liggur óþrjótandi efni fyrir
sviðsverk. Ef til þess kæmi
myndu vinnubrögð vera svipuð
og þegar ég samdi Þið munið
hann Jörund. Þá voru allir
söngtextarnir til áður en ég fór
að vinna leikritið sem slíkt og ég
held að tilurðar, innan gæsa-
lappa, margra atriða í Jörundi
hafi verið að leita í söngtextun-
um.“
„Einhver kynni að halda að
þar væri byrjað á öfugum
enda?“
„Þvert á móti, ég kom mér af
staö við að semja Þið munið
hann Jörund með því að byrja á
því sem auðveldast var, því að
einhverra hluta vegna finnst
mér miklu auðveldara að yrkja
í bundnu máli en óbyndnu,
einhverra hluta vegna segi ég og
er reyndar viss um að gáfaðir
gagnrýnendur myndu gefa þá
skýringu að minn bundni leir-
burður væri jafnvel enn meiri
leirburður en sá óbundni."
í leikhúshverfinu
I þessu kom Ragnar ljós-
myndari Morgunblaðsins aðvíf-
andi inn í samræðurnar með
myndavélina á lofti. Hann vildi
fá Jónas út í myndatöku og
Jónas sagði að það færi vel á
því, við værum í leikhúshverfinu
og um leið brosti hann í áttina
til Alþingishússins. Hann snak-
aði sér í skóna, brá sér í jakkann
og frakkann og stakk þrautgóð-
um sixpensara undir handlegg-
inn. Á leiðinni út röbbuðum við
um hljómplöturnar sem Jónas á
texta á, en þar er um að ræða
5 stórar plötur sem lög og ljóð
úr Jörundi voru á fyrstu stóru
plötunni, en áður höfðu lög og
ljóð þeirra Jóns Múla og Jónasar
úr Deleríum bubónis og Járn-
hausnum verið gefin út á litlum
plötum.
Það var rigningarsuddi úti, en
annað eins hafði Jónas séð á
Halamiðum og myndatakan
gekk því snarlega fyrir sig.
„Hvers eiga leik-
húsleikarar að gjalda"
Það var aftur orðið heimilis-
legt í fundarherberginu í Þórs-
hamri og ég tók upp þráðinn:
„Þú nefndir áðan að við værum
í leikhúshverfinu?"
„Mér finnst það satt að segja
dálítið einkennilegt að sú sam-
líking að Alþingi sé leikhús, en
sú samlíking er að sjálfsögðu
sett fram til að níða Alþingi,
skuli falla í svo góðan jarðveg
sem raun ber vitni hjá þjóð sem
lætur sér jafn annt um leikhús
og ber jafn mikla virðingu fyrir
því eins og íslendingar sannar-
lega gera. Ur því að það telst
niðrandi fyrir stjórnmálamenn
að þeir séu kallaðir leikarar þá
vil ég spyrja: Hvers eiga okkar
ágætu leikhúsleikarar að
gjalda?"
„Er þó ekki eitthvað sameig-
inlegt með þssu tvennu?"
„Það vofir sama hættan yfir
báðum. Báðir eru í sviðsljósinu
og verða að sæta að hálfu
almennings miskunnarlausari
gagnrýni en aðrir, eða með
öðrum orðum, báðum getur
orðið að falli þegar til lengdar
lætur að bjóða fólki of mikla
tilgerð.“
Tilgerðin í menningar
lífinu þjóðhættuleg
„Finnst þér mikil tilgerð í
íslenzkri pólitík?"
„Já, en hún er síður en svo
meiri heldur en á kúltúrsviðinu
svonefnda. Og verst er að
yfirborðsmennskan á menning-
arsviðinu er líkleg til að valda
miklu djúpstæðari skemmdum á
þjóðarkarakternum heldur en
yfirborðsmennskan í pólitík-
Glíma leikritahöfundarins
og stjórnmálamannsins
„Rekast þeir aldrei á, leikrita-
.skáldið og pólitikusinn í þér?“
„Jú, leikritahöfundurinn hef-
ur tilhneigingu til að telja eftir
þann tíma sem pólitíkusinn
gerir kröfu til og pólitíkusinn
hefur áhyggjur af því hvað
leikritaskáldið truflar hann oft
í baráttunni, með öðrum orðum,
eigingirni leikritahöfundarins
reynir oft á þolrifin í aumingja
pélitíkusinum."
„Hvorn kanntu betur við?“
„Þér dettur þó ekki í hug að
ég fari að svara svona spurningu
rétt fyrir kosningar."
Birgitte Hövring með þrjár af forlagsbókum sínum.
Ármann Kr. Einarsson:
ræddum hið mikilsverða hlutverk
sem það gegndi og ætti eftir að
rækja í framtíðinni. Áður en ég
kvaddi skrifaði ég undir útgáfu-
samning að bók minni „Víkinga-
ferð til Surtseyjar". „Niður um
strompinn" hafði hlotið hinar
ágætustu viðtökur í Danmörku og
var nær uppseld.
Undir kvöld f.vlgdu Birgitte og
Þorsteinn okkur hjónunum aftur á
brautarstöðina. Leið okkar lá í
gegnum eins konar undraland. Við
þræddum slóð í ótal krákustígum,
leiðin lá yfir mjóa trébrú á
jarðfalli og síðan í gegnum þéttan
skógarlund. Það var ofurlítið
bryjað að húma. Við Birgitte
gengum samhliða og röbbuðum um
daginn og veginn. Allt í einu segi
ég:
Veistu hvað, Birgitte! Ég væri
hálfsmeykur að ganga í gegnum
þennan rökkvaða skóg, ef þú værir
ekki við hlið mér.
Birgitte brosti sínu hlýja, fall-
ega brosi og svaraði: Kæri Ár-
mann, þú talar í ævintýrum.
í sömu andrá var líkt og brugðið
töfrasprota. Sólin braust fram
undan skýjaþykkni og geislar
hennar spunnu gullþræði í grænni
hörpu skógarins.
I minningu
Birgitte Hövring
Nýlega barst hingað frá Dan-
mörku sú harmafregn að Birgitte
Hövring væri dáin. Ymsir munu
spyrja: Hver var Birgitte Hövr-
ing? Þó eru þeir fleiri sem ekki
þurfa að spyrja. Á síðustu árum
bar nafn hennar oft á góma í
íslenskum fjölmiðlum. Hún stofn-
aði, ásamt Þorsteini Stefánssyni
rithöfundi, útgáfufyrirtækið
„Birgitte Hövrings Biblióteksfor-
lag“, sem eingöngu helgaði sig
útgáfu íslenskra bókmennta. Þótt
forlagið hafi aðeins starfað í 3—4
ár hefur það þegar gefið út meira
en tug íslenskra bóka og fleiri
bækur voru í undirbúningi. Mér er
kunnugt um fimm eða sex höf-
unda, sem forlagið hefur gefið út
og má t.d. nefna Ólaf Jóhann
Sigurðsson og Þorstein Stefáns-
son.
Ekki þarf aö fara mörgum
orðum um þá gamalkunnu stað-
reynd, hve íslenskir rithöfundar,
sem skrifa á máli er nær engir í
heiminum skilja, eiga erfitt með
að finna þýðendur og fá bækur
sínar gefnar út erlendis. Það voru
þess vegna mikil tíðindi er forlag
var stofnað í Danmörku beinlínis
í þeim tilgangi að gefa út ísl.
bókmenntir. Óhætt er að taka svo
djúpt í árinni að þessi framtak-
semi mun vera einsdæmi.
Þessi atburður vakti líka verð-
skuldaða athygli hér heima. Al-
þingi Islendinga veitti forlaginu
nokkurn fjárhagslegan styrk og
Norræna þýðingarmiðstöðin hljóp
einnig undir bagga. Þessar styrk-
veitingar voru Birgitte Hövring
mikil uppörvun og hvatning og
réðu ef til vill úrslitum að
forlaginu tókst að koma undir sig
fótunum og starfa af þeim
myndarbrag, sem raun varð á.
Sjálf mun Birgitte ekki hafa verið
fjáð. En hún átti í ríkum mæli
mikla starfsorku, sterkan vilja og
skipulagsgáfu, og síðast en ekki
síst þann hugsjónaeld, sem öllum
hindrunum ryður úr vegi.
Birgitte Hövring var bókasafns-
fræðingur að mennt og vann hún
fullt starf í bókasafnsmiðstöðinni
á Helsingjaeyri sem stjórnandi
barnabókadeildarinnar. Það var
fyrst á síðastliðnu hausti eftir að
hún veiktist að hún lét af störfum.
En hvað með hið mikla og
vandasama starf, stofnun og
rekstur útgáfufyrirtækis? Það er
skemmst frá að segja að það var
allt unnið í hjáverkum. Dægra-
styttingu og hvíldartíma var
hiklaust fórnaö, nótt lögð með
degi.
Ég kynntist Birgitte fyrst fyrir
um það bil þremur árum er hún
skrifaði mér og bað um leyfi að
mega þýða á dönsku og gefa út bók
mína „Niður um strompinn". Síðan
þýddi hún sjálf bókina, en íslensku
hafði hún lært, þótt hún talaði
ekki málið. Annars var Þorsteinn
Stefánsson rithöfundur aðalþýð-
andi forlagsins. Hann er mikill
tungumálamaður, jafnvígur á mál-
in þrjú: íslensku, dönsku og ensku.
I ágústmánuði síðast liðið sumar
var ég og kona mín á ferðalagi í
Danmörku. Við fengum boð frá
Birgitte og Þorsteini að borða með
þeim miðdegisverð á heimili þeirra
úti í Humlebæk. Tiltekin dag
tókum við hjónin lest á Hoved-
banegárden og keyrðum í gegnum
iðjagræn engi, skógarlundi og lítil
vinaleg þorp uns numið var staðar
í Humlebæk eftir rúmlega hálfrar
stunda akstur. Birgitte og Þor-
steinn biðu á brautarstöðinni og
tóku á móti okkur hjónunum og
fögnuðu af innileik. Heimili þeirra
var í nýlegu fjölbýlishúsi, sem stóð
í dálítilli húsaþyrpingu um það bil
stundarfjórðungs gang frá
brautarstöðinni. Innan lítillar
stundar sátum við í smekklegri
stofu í snotri'íbúð á þriðju hæð.
Það sem fyrst vakti athygli mína
er inn var komið var stór sýn-
ingarskápur með öllum útgáfubók-
um forlagsins. Þetta heimili bar
sameiginlegu áhugamáli húsbænd-
anna fagurt vitni. Alls staðar
skipuðu bækur öndvegi og veggir
frá gólfi til lofts í skrifstofu
Þorsteins voru þaktir bókum í
fallegu bandi. Birgitte tjáði mér
brosandi, að stofan væri jafnframt
kontór framkvæmdastjóra og
gjaldkera útgáfufyrirtækisins.
Brátt var sest að veisluborði og
hinum ljúffengu krásum gerð góð
skil. Skrafað var og skeggrætt um
alla heima og geima. Meðal annars
sögðu gestgjafarnir okkar frá því,
er þau heimsóttu ísland fyrir
nokkrum árum og gengu yfir
öræfin og báru fimmtíu punda
bakpoka á bakinu. Islenskt veður-
far er óstöðugt. Þótt lagt væri upp
úr áningarstað í glaða sólskini var
kannski innan stundar komið
hífandi rok og grenjandi slagveð-
ur.
Þegar rigningin lamdi mig í
andlitið og ég þurfti að strita
hálfbogin á móti storminum með
þungan bakpoka, þá skemmti ég
mér best, sagði Birgitte og hló.
Þannig var eðli og skapgerð
konunnar, sem tekið hafði órjúf-
andi ástfóstri við landið hrjóstr-
uga og hrikafagra nyrst í Norður-
höfum.
Lengi dags dvöldum við hjónin
í góðu yfirlæti á heimili Birgitte
og Þorsteins. Við ræddum margt
um ísl. bókmenntir og kynningu
þeirra erlendis. Við glöddumst yfir
vexti og viðgangi forlagsins og
Skömmu síðar kvöddum við
hjónin með kærleikum gestgjafa
okkar á brautarstöðinni. Dagurinn
varð okkur ógleymanlegur. Þetta
var í fyrsta skipti sem ég hitti
Birgitte Hövring, en ekki grunaði
mig þá að það yrði jafnframt í
síðasta skiptið. En eitt var mér
ljóst: Ég hafði kynnst mikilhæfri
konu, gædda hugsjónaeldi og
persónutöfrum í óvenju ríkum
mæli.
Aðeins rúmum hálfum mánuði
áður en Birgitte andaðist fékk ég
bréf frá henni. Helsjúk svo hún
getur vart stýrt penna er hún enn
með hugann við bókaútgáfuna og
hún ráðgerir að koma til Islands
næsta sumar. Hún segist þrá að fá
enn einu sinni að sjá litina í
náttúrunni — birtuna — hrikaleg
fjöllin og auðn öræfanna. Á milli
línanna má lesa að hún efast um
að þessi ferð verði nokkru sinni
farin. Að síðustu bætir hún við:
„Forventningens glæde er ogsá
dejlig!"
Nú hefur þessi dóttir danskra
akra . og blómgvaðra beykiskóga
lagt upp í ferðina, sem öllum er
fyrirbúin til landsins handan við
móðuna miklu. Kannski henni hafi
orðið að ósk sinni og séð bjarma
fyrir birtu jökuls á fjallstindum
eldfjallaeyju „fjarst í eilífðar
útsæ“.
Rigmor Birgitte Hövring eins og
hún hét fullu nafni var fædd 26.
maí 1930 á Suður-Jótlandi. Hún
andaðist í Kaupmannahöfn 29.
mars síðast liðinn, og var því 47
ára er hún lést.
Við hjónin sendum Þorsteini
Stefánssyni okkar innilegustu
samúðarkveðjur í hans sáru sorg.
Það er huggun hamri gegn að
minning góðrar og göfugrar konu
vermir hjartað.
Ég vil að lokum þakka Birgitte
Hövring fyrir hið ómetanlega
starf, sem hún vann ásamt Þor-
steini Stefánssyni á sviði þýðinga
íslenskra bóka og útgáfu þeirra í
Danmörku. Ég veit að ég mæli þar
fyrir munn allra velunnara ís-
lenskra bókmennta.
Nú er skarð fyrir skildi. En
merkið stendur þótt maðurinn
falli. Þótt Birgitte Hövring sé
horfin sjónum lifir nafn hennar.
Starfið sem hún hóf er sem lýsandi
kyndill er vísar veginn. Fyrsti
áfanginn er ruddur. Plógurinn
bíður nýrra stórhuga hugsjóna-
manna.
Blessuð sé minning Birgitte
Hövring.
Armann Ki;. Einarsson.