Morgunblaðið - 18.05.1978, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR, 18. MAÍ 1978
37
í kosningaslatínum 1908, en það
var ekki svo auðvelt. Hann
barðist i Strandasýslu við Guð-
jón á Ljúfustöðum, en ég var i
Reykjavík. Ég man hve ofsa-
glaður ég varð, er fréttin um
sigur Ara barst í Turninn. Hann
hafði unnið kosninguna með 13
atkvæða meirihluta, hlaut 99
atkvæði en Guðjón 86. Ég sá
þegar Ari kom ríðandi niður
Bankastræti úr sigurförinni.
Hann var eins og konungur,
mikill á hestbaki, fagur maður
og sterklegur, góðlegur og ljóm-
andi, með landvarnarmerkið í
húfunni...“
Hannes segir frá því, að
blaðastrákarnir hafi haft mikil
hlaup við að bera út blöð um
allan bæ, báru þau í þungum
tréstokk eða tréskrínu þegar
veður voru verst. Hann segir:
„Einar Gunnarsson, fann upp á
mörgu. Hann var hugmyndarík-
ur framkvæmdamaður, léttur í
tali og fjörmaður, en það var
frumbýlingsháttur á öllu i
Reykjavík. Eitt af því sem hann
réðist í, var að koma upp
sendisveinastöð í sambandi við
Turninn. Hann lét okkur strák-
ana annast ýmislegt fyrir fólk,
innheimtu reikninga og ýmis-
hann á góðgætið. Eitthvað mun
þá þegar hafa verið talað um
mataræði Þorsteins, því að allt
í einu tekur Einar tíu stórar
appelsínur, lætur þær á borðið
fvrir framan Þorstein og segir:
„Ég skal gera þér kost. Hér eru
tíu appelsínur. Ef þú etur þær
allar á 10 mínútum, þarftu
ekkert að borga, en ef þú getur
það ekki, þá borgarðu þær sem
þú getur etið.“ Þorsteinn leit á
appelsínurnar, strauk sér um
munninn með handarbakinu og
tók áskoruninni. Og frændi
minn hreinsaði sig af því. Hann
át allar appelsínurnar á tæpum
tíu mínútum. Mikið helvíti var
hann fljótur að skræla þær. Ég
held að hann hafi kyngt hálfri
í einu og ekkert tuggið.
Menn voru að flækjast í
Turninum, sumir fóru jafnvel
inn fyrir borð, og það voru alls
ekki síður heldri menn en hinir.
Ég man alltaf eftir því, hve
undrandi ég varð, þegar Éinar
bað mig um að hafa nánar
gætur á tveimur þekktum borg-
urum, því að þeir ættu það til að
hnupla. Þú getur alveg’ímyndað
þér hvort ég hafi svikist um
varðgæsluna gagnvart þeim.“
Þá segir Hannes frá auglýs-
ára, eða til 1917. Þegar á árinu
1916 upphefjast mikil bréfa-
skipti milli eigenda og bæjar-
stjórnar og jafnvel stjórnarráðs
um hvort eða hvar Turninn
megi standa. Bæjarstjórn vill
hann af Lækjartorgi, en eigend-
ur "reyna að malda í móinn.
Guðmundur Benjamínsson segir
í bréfi 16. júní 1916 að við liggi
atvinna sín og skilyrði hans
stóru fjölskyldu að lifa þolan-
legu lífi, enda sé Turninn og
sendisveinastöðin til mikilla
þæginda fyrir bæjarbúa og
aðkomumenn. Er beðið um að
Turninn fái að standa í 5 ár eða
þá meðan heimsstyrjöldin
stendur. En allt kemur fyrir
ekki, enda er veganefnd nú að
gera áætlanir um það hvernig
haga skuli Lækjartorgi. Einar
Gunnarsson sækir um að fá að
flytja Turninn á ýmsa staði,
m.a. á hafnaruppfyllinguna, en
hafnarnefnd neitar, eða í
Kirkjustræti í garð Halldórs
Daníelssonar. Byggingarnefnd
visar á Vitatorg til bráðabirgða,
og miklar bréfaskriftir verða
um það hvort Turninn fái að
vera á Arnarhóli, þar sem
stjórnarráðið hefur með hang-
andi hendi leigt honum lóð
Hér sést Söluturninn á Lækjartorgi á árinu 1912. Þá voru kíoskar víða á gatnamótum í Evrópulöndum.
legt annað gátum við. Verkstjóri
okkar var Júlíus Olafsson . . .
Það komu margir mektarmenn í
Turninn. Eitt sinn kom þangað
Júlíus Havsteen, amtmaður,
fyrrverandi konungskjörinn
þingmaður og hafði hann hlotið
flestar eða allar orður Dana-
veldis og franskar í tilbót. Hann
var nú orðinn aldraður maður
og að sjálfsögðu einn mesti
mektarbokkinn í landinu. Ég
var einn við afgreiðslustörf í
Turninum þennan dag.“ Síðan
segir Hannes frá því að Hav-
steen ætlaði að kaupa lampa-
hlífar og var ekki ánægður með
neitt af því sem hann sýndi
honum. Hann klöngraðist tvisv-
ar upp á loft, upp mjóan stiga
og dró fram það sem fannst. Én
amtmanni líkaði ekkert, var
úrillur, kvað Hannes latan og
óþjálan, sem hann taldi sig ekki
vera. Strunsaði amtmaður út og
kom aldrei aftur í Turninn. En
ekki klagaði hann Hannes fyrir
Einari.
• Át appelsínu
á minútu
Aðra sögu segir Hannes úr
Turninum: „Um þetta leyti var
Þorsteinn Björnsson úr Bæ upp
á sitt besta og þá þegar farið að
þykja gott að borða. Einu sinni
kom hann í Turninn og var
Einar þá viðstaddur. Viö vorum
nýbúnir á fá appelsínur og
spurði Þorsteinn hvað stykkið
kostaði, en appelsínurnar kost-
uðu 12 aura. Það fannst Þor-
steini of hátt verð og sagðist
ekki kaupa, en um leið mændi
ingunum, m.a. þessa sögu: „Þeg-
ar Alberti-hneykslið varð upp-
víst í Danmörku, en Alberti var
eins og kunnugt er Islandsráð-
herra, var límd upp geysistór
auglýsing. Fyrsta orðið var með
mjög smáu letri, en næstu
fjögur orð með stórkarlalegasta
letri sem hér hafði sést. Hún var
svohljóðandi: „Fvrrverandi
RÁÐHERRA ÍSLANDS í
TUGTHÚSINU". Þetta vakti
fyrst í stað gífurlega athygli, og
sagt var um eina dóttur Hann-
esar Hafstein, að hún hefði
hrópað upp yfir sig og sagt:
„Almáttugur. Það er búið að
setja hann pabba í tugthúsið.“
Var von að hún segði það,
telpukindin.“
Engu síður en nú hafa verið
ólæti unglinga, eins og frásögn
Hannesar ber með sér. „Einu
sinni þegar ég var í Turninum,
kvað við ógurleg sprenging. I
ljós kom að sprengga hafði verið
sett í gluggann á Islandsbanka,
Kolasundsmegin. Glugginn fór í
þúsund mola. Út úr þessu
varðmikið uppistand ... Þegar
ég hafði verið í Turninum í eitt
ár, var Einar orðinn eigandi
hans. Turninn var þá að ytra
útliti alveg eins og hann er nú,
nema hvað þá var afgreitt um
lúgu. Mér þótti gaman í Turnin-
um, en kaupið var ekki hátt og
ég var að verða maður."
• í Turninum
verði sendi-
sveinastöð o.fl.
Leyfi fyrir Turninum á þess-
um stað hafði verið veitt til 10
undir Turninn, en bæjarstjórn
vill ekki. Einar Gunnarsson
reynir meira að segja að bjóða
bæjarstjórninni Turninn til
leigulausrar íbúðar, meðan
heimsstyrjöldin stendur, handa
verkamanni eða öðrum húsnæð-
islausum, segir að niðri séu
tvöfaldir veggir og gasleiðsla í
honum og hlýrra en víða annars
staðar. En allt kemur fyrir ekki.
Loks er Einari leyft vorið 1918
að flytja Turninn á Arnarhóls-
lóðina á horninu milli Kalkofns-
vegar og Hverfisgötu með því
skilyrði að í turninum verði:
sendisveinastöð, aðgangur fyrir
almenning að talsíma og bæjar-
skrá, allt eftir gjaldskrá er
bæjarstjórn samþykkir, sala á
frímerkjum, bréfspjöldum, blöð-
um og tímaritum, aðgöngumið-
um að skemmtunum, farseðlum
og þess háttar, en engin önnur
sala eða verzlun. Verði skilyrð-
um ekki fullnægt, falli leyfið úr
gildi. Virðist Turninn hafa verið
fluttur sumarið eða haustið
1918, því 11. desember skrifar
lögreglustjórinn í Reykjavík
eigendum og kvartar yfir því að
eftir hafi staðið óbyrgð kjallara-
gryfja undan Turninum. Gryfja
þessi sé á miðju torginu á
almannafæri og til mikilla
óþæginda og hættu fyrir um-
ferðina.
• Sveinn á
Mælifellsá
fær turninn
Ekki var málið úr sögunni
fyrir það, því haustið 1919 segir
Framhald á bls. 53.
BLÖM
VIKUNNAR
UMSJÓN: ÁB.
Rós
— drottning blómanna
Að líkindum mun engin garð-
planta njóta jafn mikilla vin-
sælda og rósin. Um aldir hefur
hún verið dáð og oft verið nefnd
drottning blómanna. Ymsir
blómaunnendur sjá í rósinni
ímynd kærleika, sakleysis, feg-
urðar og friðar. Hin þekkta
Peace-rós — friðarrósin —
skreytti salarkynnin á stofn-
fundi Sameinuðu þjóðanna á
sínum tíma. Það eru fyrst og
fremst hin skrautlegu ofkrýndu
og blómstóru afbrigði rósa sem
margir garðeigendur hafa gam-
an af að reyna að rækta. Slík
afbrigði eru jafnan ágrædd á
villirós. Stórblómstrandi rósir
eru hákynbættir blendingar og
er langt í frá að þær geti talist
harðgerðar garðplöntur. Ef svo
sprettu hraða, blómgunargetu
og vetrarþolni. Hér skortir
kannanir á þessu sviði sem
innflytjendur rósa gætu síðan
byggt innkaup sín á, til meira
öryggis fyrir ræktendur.
Rósum verður skilyrðislaust
að velja skýldan og bjartan stað
þar sem þær fá notið sólar sem
best.
Rótarkerfi rósa er gisið en
rætur þeirra leita djúpt. Verður
því að vanda sérstaklega vel til
undirbúnings á jarðvegi, og
umfram allt þarf að koma i veg
fyrir að vatn geti safnast undir
beðinu. Ef gróðursetja á nokkr-
ar rósir er því best að grafa ca.
60 sm. djúpa gryfju og setja
dálítið af grófri möl á botn
hennar, sem síðan er losaður
væri, væru margir garðar hér á
landi þegar orðnir sannkallaðir
rósagarðar, því kynstrin öll hafa
verið sett niður af rósum á
hverju vori um langt skeið. En
margir hafa einmitt gaman af
að glíma við að rækta það sem
er vandmeðfarið og vangæft og
beri slíkt árangur — sem það
vissulega gerir hjá mörgum —
þá örvar það til dáða og smitar
út frá sér. Hvernig til tekst með
ræktun rósa veltur ekki aðeins
á því hvernig árar heldur fer
það einnig mikið eftir tegunda-
vali, stærðarvali og undirbún-
ingi og síðast en ekki síst hve
mikið ræktandinn leggur á sig
við að vernda þær fyrir um-
hleypingasamri vetrarveðráttu.
Viður umræddra rósa nær
aldrei að þroskast það vel að
plöntum sé borgið að vetri án
skýlingar, ef náttúran sjálf er
ekki það hliðholl að skýla með
snjóalögum. En það gerir hún
sumsstaðar og þar er ræktun
rósa jafnan öruggust.
Afbrigði stórblómstrandi rósa
eru óhemju mörg og árlega
bætist álitlegur fjöldi nýrra í
hópinn. I gróðrastöðvum hér á
landi er rósum ekki fjölgað, þess
í stað eru söluhæfar plöntur
fluttar inn frá útlöndum.
Verulegur munur getur verið
á afbrigðum bæði er varðar
þannig að mölin blandist vel
saman við jarðveginn. Síðan er
blandað nær W hl. af gömlum
áburði saman við uppmokstur-
inn, einnig ögn af áburðarkalki
eða krít sem getur verið til bóta.
Sömuleiðis getur reynst vel að
setja smávegis af vikri, einkum
ef jörð er leirborin. Stuðlar
vikurinn að greiðari loftrás.
Nokkuð af blöndunni er nú
mokað ofan í gryfjuna en síðan
eru rósirnar gróðursettar þann-
ig að ágræðslustaðurinn verði
minnst 5-8 sm. undir yfirborði
að gróðursetningu lokinni. En
ágræðslustaðurinn er efst á
rótarhálsinum þar sem greinar
kvíslast. Nauðsynlegt er að
gróðursetja nokkuð fast og
vökva vel áður en alveg er lokið
við að fylla með mold umhverfis
plönturnar. Væxtur stór-
blómstrandi rósa er breytilegur
og ræðst vaxtarrýmið nokkuð
með tilliti til þess.
Vissar tegundir villtra rósa
eru hér langtum ljúfari í ræktun
en mjög kynbættar rósir. Auk
þess mjög skemmtilegar í vexti
og blómgun. Má þar nefna
fjallarós, hjónarós, meyjarós,
ígulrós, einkum þó ýmsir blend-
ingar þeirrar síðasttöldu, t.d.
Hansa, Moja Hammarberg og
Grootendorst.
Ó.V.H.