Morgunblaðið - 23.06.1978, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. JÚNÍ 1978'
Finnbjörn Hjartarson prentari:
Vid
fráfall stórmennis
Fyrir tveim árum kom út bókin
Grískir heimspekingar eftir Gunnar
Dal, og er bók sú, einn ánægjulegasti
viðburður í bókaútgáfu síðari ára,
ásamt greinum og ræðum Bjarna
Benediktssonar, er AB gaf út. Þar er
ótrúlega víðfeðman fróðleik að finna.
Og ef menn kunna einhver skil á
manninum, sem þar heldur um
penna, eru bækurnar samþjappaður
fróðleikur manns, sem fór aðeins
með það, sem sannara reyndist. Og
treysta má í öllum tilvikum, að ekki
var farið með fleypur og rugl, þegar
vitnað var í stórmenni andans, hvort
sem þau voru íslenzk eða erlend.
Á þann hátt vinna þeir menn, sem
vilja vinna þjóð sinni gagn. Vinna að
frelsinu með sannleika. Vitandi það,
að frelsið er dýrmætast öllu fólki, og
það eitt getur komið fólki og þjóðum
úr örbirgð og fátækt.
En hvernig er slíkum mönnum
þökkuð forystan? Á þá er deilt,
ótæpilega, af alls kyns meðalmönn-
um, sem þykjast vera að vinna fyrir
fátækt fólk sérstaklega.
Sendimenn almættisins
í bókinni Grískir heimspekingar,
segir Gunnar Dal, að kristnir menn
hafi sótt rök fyrir tilgangi lífsins til
Sókratesar og Platons og þeir hafi
rennt stoðum rökfræðinnar að tilvist
Guðs, með viti sínu, ásamt ræktaðri
sannleiksþrá, sem nær lengra í
hugum þeirra en rökfræðin sjálf. Og
sannleikurinn verður aðeins skynj-
aður en ekki ræddur.
Sókrates og Platon eru taldir
mestu heimspekingar veraidar, og
vegna skoðana þeirra á Guðdómnum,
er dálítið einkennilegt hve hugmynd-
um þeirra er lítt haldið á lofti hér
á íslandi. Getur það verið vegna
þess, að annarleg sjónarmið ráði að
einhverju leyti í menntamálum
þjóðarinnar? Að menn, sem vilja
rækta annað en sannleika og fegurð
hafi komizt of nærri menningar- og
skólamálum þjóðarinnar? Það er oft
einkennilegt að lesa skólabækur á
Islandi. Sífellt er staglast á ártölum
og fæðingardögum manna, en minna
hirt um hvað þeir hafa sagt og
hugsað.
Kristinn maður, sem les um
hugmyndir Sókratesar á „hinu
Góða“, sér strax hve málflutningur
hans fellur að Biblíunni, og sagan,
sem Plato ritar eftir Sókratesi um
„Hellirinn" minnir á komu Krists til
jarðarinnar. Það munar minnstu, að
þá strax væri hægt að kalla Sókrates
spámann. En þegar menn lesa Plató
og Sókrates, og hafa mannkynssög-
una og Nýja testamentið til hiiðsjón-
ar, er ekki nokkuð leið önnur en að
sjá, að þeir voru ekki einungis
heimspekingar heldur engu að síður
sendimenn Guðs og spámenn. Mun-
urinn á þeim og spámönnúnum er
kannske aðeins sá, að þar var einum
kennt en öðrum bent. Því verður þó
að bæta við þetta, að Sókrates gerði
greinarmun á sér og spámönnum.
Hann segir t.d. í varnarræðu sinni:
„ ... þeir eru eins og sjáendur og
spámenn, sem flytja allan sinn
boðskap án þess að skilja merkingu
hans sjálfir". I sjálfu sér er það
auðvitað ekki bein neitun á, að til
væru spámenn, sem vissu hvað þeir
væru að tala um.
Það er kannske vegna þess, hve lítt
þeim er haldið á lofti hér á landi, að
til eru menn á íslandi, sem ekki þola
sannleikann, og vinna að því öllum
stundum, að ekki sé lögð nein rækt
við hann.
Flestir vita hvernig Sókrates lauk
lífi sínu. Hann var ofsóttur og
myrtur vegna skoðana sinna, og er
einn ótal píslarvotta, er orðið hafa
blindu ofstæki, illvilja og heimsku að
bráð.
Andstaðan gegn
Bjarna Benediktssyni
Því er þetta rifjað upp, um leið og
minnzt er eins mesta stórmennis,
sem ísland hefur alið, Bjarna
Benediktssonar, að margt er líkt með
falli stórmenna, og verð ég að biðja
lesendur að athuga, að með því á ég
við, auðvitað, margt annað, en
fráfall feirra, sem éÍcKf ér Tiáégt áð
líkja saman, eins og allir ættu að
vita.
Sá, sem þetta ritar, átti þess kost
að virða fyrir sér andstöðu gegn
Bjarna Benediktssyni frá öðrum
sjónarhóli en t.d. samherjar hans
nánir. Úr þeim jarðvegi, þar sem um
störf hans var máske enn verr talað,
en fram kom nokkurn tíma í ræðu
eða riti. Og um hörðustu andstæð-
inga hans er hægt að segja, að þeir
hafi ræktað með fólki hatur og
illvilja á Bjarna Benediktssyni. Ég
verð að taka því fram, að ekki vil ég
eigna mönnum, sem ég hefi unnið
með slíkt, en þegar ég tala um hatur
og illvilja, sem beint var að Bjarna
Benediktssyni, á ég við vinnubrögð
kommúnista. En hinu er ekki hægt
að þegja yfir, að ýmsir blindingjar
fylgdu fast á eftir. Og eitt lítið dæmi
get ég nefnt í því sambandi, en það
var, að ofanritaður fékk með semingi
birta grein, eftir mánaða strögl, í
öðru aðalstjórnarandstöðublaði við-
reisnarstjórnaráranna. Greininni
var aðallega fundið það til foráttu,
að í einni setningu var vikið lofsorði
á Bjarna Benediktsson. En þessi litla
setning er líklega sú eina, þar sem
vikið var góðu að Bjarna Benedikts-
syni í þvi blaði á 10 árum.
Annar skilningur
í inngangi að grein, sem Matthías
Johannessen skrifar í afmælisrit
Varðar, 50 ára, og er ástæða til að
benda fólki á þær greinar, segir
höfundur: „Hefur mér ávallt sérstak-
lega verið ofarlega í huga sú
umhyggja, sem hann bar fyrir þeim,
sem minna mega sín í þjóðfélaginu,
og átti hann í þeim efnum ekki sízt
sterkan bakhjarl, þar sem var
Sigríður Björnsdóttir, kona hans“.
Þegar þetta er lesið, sézt auðvitað,
að hér er lagður annar skilningur á
störf Bjarna Benediktssonar, en sá,
sem verkalýðs- og samvinnusósia-
listar lögðu á störf hans. Þeir hinir
sömu, sem þykjast alltaf vera að
vinna fyrir alþýðuna, en í þeirri
baráttu þeirra fer ósköp lítið fyrir
baráttu fyrir frelsi og lýðræði. Enda
kannske skiljanlegt. Þeir höfðu enga
menn til þeirrar baráttu, eða hvað?
Og ekki örlar á þeim skilningi hjá
vinstri mönnum, að frelsi sé ein-
hvers megnugt í efnahagsframsókn
þjóða. Nei, þeim er hampað sí og æ,
sem sprikla og gaspra í frelsinu, sem
aðrir hafa barizt fyrir, t.d. eins og
það sé stórafrek að hóa saman
nokkrum mönnum til að stofna
kaupfélagsholu. En hitt er aukaatr-
iði, frelsið sjálft.
Um frelsið og sannleikann hafði
Bjarni Benediktsson t.d. þetta að
segja við stofnun Almenna bókafé-
lagsins: „Kenning Ara fróða, sú, að
skylt sé að hafa það, er sannara
reynist, hefur frá öndverðu mótað
bókmenntir Islendinga, en þær hafa
ætíð verið uppistaðan í menningu
þjóðarinnar. Einkunnarorðin:
„Sannleikurinn mun gera yður
frjálsa", sem greypt voru í hornstein
Alþingishússins, eru og náskyld
kenningu Ara.
Enginn maður þekkir nú fremur
en þá, nema örlítið brot af sannleik-
anum. Þess vegna ríður á engu meira
en að allir hafi frelsi til að leita
sannleikans. Frelsið er vissulega
það frjómagn, sem þjóðlífið má sízt
án vera“. (Leturbr. mín).
Það vissi Bjarni Benediktsson, að
í frelsinu fólst og mesta hagsbót
fyrir fólkið í landinu. Og í baráttu
fyrir því var hann leiðandi foringi,
allt frá því fyrir og eftir lýðveldis-
tökuna 1944. Það er í frelsi, sem
menn hafa stofnað verkalýðsfélög og
samvinnufélög, og sagt hefur verið,
að ASÍ og SÍS væru þær súlur, sem
hæst bæri í baráttu alþýðufólks til
bættra lífskjara.
Ég minnist á það í framhjáhlaupi,
að vinstri menn virðast ekki gera sér
það ljóst, að einokun, sem stofnað er
til af innlendum aðilum, er ekki
nokkurn hlut betri en sú, sem komið
er á af erlendu valdi. En látum það
vera að sinni.
Sá áróður, að ýmsir forystumenn
Sjálfstæðisflokksins væru hand-
bendi erlends auðvalds, hefur risið
mishátt hjá andstæðingum flokks-
ins, og fór Bjarni Benediktsson ekki
varhluta af þeim áróðri, eins og allir
vita. Hann var kallaður öllum verstu
nöfnum, sem andstæðingar gátu sér
í munn tekið og eins og áður er sagt
ræktuðu, með landsfólki, hatur og
illvilja gegn honum.
Hverjir fylgja á
eftir Jóni Sigurðssyni?
Þá vaknar sú spurning, hefur
ísland engan stjórnmálamann alið,
sem verðskuldar viðurkenningu allr-
ar þjóðarinnar? Enginn, sem barizt
hefur fyrir frelsi og lýðræði, fyrst og
fremst, og látið aðra um smámálin?
Eigum við, frjálsir Islendingar, að
láta kommúnistum eftir að dæmá
hverjir eru beztu synir íslands? Þeir
hafa þegar stillt upp einum í
þingsölum.
En sagt var þó af þekktum manni,
þegar rætt var um Bjarna Bene-
diktsson á Alþingi, skömmu eftir að
vinstri stjórnin var komin á laggirn-
ar 1971, og gerður var samanburður
á honum og Bjarna Benediktssyni:
„Ég er ekki stórmenni“. Og lét með
þeim orðum álit sitt í ljós á Bjarna
Benediktssyni, sem því miður var
aldrei látið í ljós meðan hann var og
hét.
Fátækt
Sá, sem alizt hefur upp í fátækt á
íslandi og umgengizt hefur fátækt
fólk, hlýtur. að velta þeirri spurningu
fyrir sér, hvaðan fólki kom sá vilji
til sjálfstæðis, sem er svo sterkur, að
hann lét ekki blekkjast af fagurgala
kommúnista um „sósíalisma og
hagsæld", sem þeir boðuðu. Svo
fátækt fólk, að manni virtist því
mætti litlu varða, með hvaða hætti
stjórnað væri. Nú er fátt eftir af
slíku fólki. Frelsið hefur sannað gildi
sitt þar. Og þetta fátæka fólk hafði
því gert rétt, þegar það fylgdi
leiðtogum frelsisins í gegnum þykkt
og þunnt, þrátt fyrir harða andstöðu
°K dylgjur um, að það væri svo
fátækt, að það hefði hvorki getu né
vilja til annars en að lúta vilja
„auðvaldsins". Margt fátækt fólk á
Islandi virðist hafa ræktað með sér
sterka sjálfstæðisþrá, þannig að það
virðist fremur hafa skynjað feigð
kommúnismans, en að það gæti rætt
andúð sína á honum svo vit væri í.
Eða eins og Gunnar Gunnarsson
orðar það í Samtalsbók Matthíasar
Johannessen um stefnu kommúnista.
„Hún hefur dauðaún í för með sér“,
segir hann, „ekkert annað en dauð-
ann“.
En von fátæks fólks var, að írelsið
gæfi þeim farsæld, og að eftirkom-
endur þeirra nytu hennar. Þessi von
rættist. Og sá, sem átti einn stærsta
þátt í því, að þessi von varð að
veruleika var Bjarni Benediktsson.
Sú spurning hlýtur að vakna hjá
öllum þorra fólks, hve miklu meiri
hefði árangurinn ekki orðið, ef
mótstaðan gegn honum hefði ekki
verið svo hrikaleg, að ekki verður
nefnt annað en hatur gegn frelsinu.
Því hann var baráttumaður þess,
fyrst og fremst.
Þegar fátækt fólk flykktist til
Reykjavíkur eftir stríðið, var
Reykjavíkurborg vandi á höndum, að
koma þessu fólki fyrir. Voru þá
byggð bráðabirgðahúsnæði, eins og
t.d. Höfðaborgin. Þar man ég
bræður, sem nú eru vel efnaðir, og
hugsa eftirkomendum sínum eflaust
enn meiri og betri afkomu. Manni
sýndist, unglingi, að það fólk, sem í
Höfðaborginni byggi, ætti ekki
margra kosta völ. Sá þá ekki það,
sem hinir eldri höfðu í huga sér,
frelsið, og fylgdu þeim, sem bentu á
þá leið.
Sumar mæður kunna þá list, að
láta börn sín ekki verða vör við
fátækt, sem nístir þær oft sjálfar að
hjartarótum. Um það kann ég eina
sögu úr fátæktinni í Reykjavík eftir
stríðið.
Einu sinni var verksmiðja eða
húsgagnabólstrun til húsa við
Freyjugötu, þar sem nú er prent-
smiðjan Setberg. Sú húsgagnabólstr-
un auglýsti oft eftir hreinum tusk-
um, sem menn svo tættu í stopp í
húsgögn. Einhverju sinni, er óvenju
þröngt var í búi, kom móðir mín að
máli við lítinn son sinn, og sagði að
nú skyldu þau vinna sér inn dálitla
aura með því að safna tuskum og
selja. Jú, hann var til í það, og átti
svo að skipta auðnum. Sonurinn fékk
lánað sendiferðahjól, safnaði og seldi
síðan poka í bólstruninni og fékk
fyrir sjö krónur, sem hann fór með
til móður sinnar. Beið svo eftir
sínum hlut og horfði á móðurina
spyrjandi, en hún stendur með sjö
krónurnar og veltir þeim fyrir sér.
Hann er ekki lengur áhyggjulaus
unglingur. Hann horfir nýjum
augum á fátæka konu, sem ekki má
vamm sitt vita, hefur alltaf sagt
satt, aldrei svikið neinn. Sér sorg
hennar og fátækt, og finnur að hún
getur ekki gefið af aurunum, því þeir
eru aleiga hennar. Hann finnur, þó
ótrúlegt sé, í fyrsta skipti til
fátæktar. Hann sér þetta allt í
hendingu, reynir, hennar vegna, að
láta á engu bera og skokkar
áhyggjuleysislega á brott.
Þaðan í frá var fátæktinni gaumur
gefinn, enda fylginautur langa tíð og
bjó við húsdyr, eins og hjá ótalmörg-
um, í þá daga.
En þessi sama fátæka móðir, er
ein sú sjálfstæðasta kona, sem ég
hefi kynnzt, og hefur aldrei gefið
neinu öðru gaum en frelsi og
sjálfstæði þegar fjallað er um
pólitík.
Einn fátækan mann, sem kom frá
ísafirði, get ég nefnt, sem nú er að
koma á fót einni fullkomnustu
prentsmiðju í Reykjavík. Og er
leiðandi í þróun prentverks á Islandi,
sem snýr að hans grein innan
prentiðnaðarins. Sá maður hefur,
með atorku og dugnaði, unnið sig úr
fátækt til velmegunar.
Hóteleigandi og stórbóndi í
Reykjavík hefur sagt frá því í
dagblaði fyrir nokkrum árum,
hvernig fátæk móðir hans vann fyrir
skólagöngu hans með þvottum langt
fram á nætur. Hann hefur verið
áraraðir í forustu í sambandi við
veitinga- og hótelrekstur í Reykja-
vík.
Og eftir stríðið 1945 voru fátækar
fjölskyldur iðulega á götunni. Um
eina slíka getur að lesa í „Borgarlíf",
sögu Ingimars Erlendar Sigurðsson-
ar, sem þótti hvalreki, er hún kom
út 1964, þegar andstaðan gegn
Bjarna Benediktssyni var hvað
hörðust. Höfundur þeirrar bókar
lítur nú öðrum augum á baráttu
Bjarna Benediktssonar, og hefur
snúizt á hans band. Um það verður
varla deilt.
Svona sögur þekkja flestir Islend-
ingar, sem komnir eru á miðjan
aldur, og er óþarfi að rekja það
nánar.
Um þessa tíma, og um þessa
baráttu kemst Þorvarður Helgason
vel að orði í Stefni 3.-4. tbl. 1977.
Hann segir þar m.a.: „Þessi mál hafa
síðan breyzt. Það liggur í dag fyrir,
að lausnirnar sem menn gáfu sér þá,
eru gervilausnir og að þjóðfélags-
formið, sem þessi flokkur (þ.e.
Sjálfstæðisflokkurinn) var að berj-
ast fyrir er sennilega það sem við
höfum komizt næst raunverulegu
frelsi í pólitískri þróun Vestur-
landa“.
Það var fyrir þetta fólk, fátækt
fólk á íslandi, sem Bjarni Benedikts-
son barðizt. Hann vissi að í frelsinu
var fólgin mesta hagsældin. Bjarni
Benediktsson vildi, að allir hefðu
möguleika til að njóta hæfileika
sinna. Vissi, að ekkert þjóðfélag
fengi þrifizt, nema allir ættu sem
jafnastan kost, og að enginn gæti
sagt úr hvaða átt hæfileikar kæmu.
Að skipta um skoðun
Að framan sagði ég frá því, að
ofanritaður hefði í lítilli setningu
vikið góðu að Bjarna Benediktssyni,
í öðru aðalmálgagni stjórnarand-
stöðu Viðreisnarinnar, og hefði þurft
að standa í strögli til að fá
meinlausa grein um þenslu í banka-
kerfinu o.fl. birta, vegna þess. Þetta
var á árinu 1968. Þá hafði ofanritað-
ur unnið við þetta málgagn í mörg
ár.
Eins og gerist og géngur með unga
menn, koma þau atvik fyrir, að þeir
verða að endurskoða sífellt pólitíska
afstöðu sína, ef þeir eiga að geta
verið heiðarlegir gagnvart sjálfum
sér og öðrum. Og eiga óhræddir að
játa, að þeir hafi haft rangt fyrir sér,
ef jjeim finnst svo.
Illuti af minni kynslóð. sem er „kynslóð Viðreisnarstjórnarinnar." Nú er það hlutverk þessarar kynslóðar
að fíf’ktd méð hí)Ytiuni sínuhi trú á lahdið óg frt'Isíð, fiém héfini var gefið.