Morgunblaðið - 23.06.1978, Page 23

55
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. JÚNÍ 1978
afstaða „landnámslagsins" til
landnáms í Eyjum sem og annars
staðar þegar niðurstöður hennar
verða tilbúnar til birtingar.
Við rannsóknina í Eyjum sum-
arið 1977 voru tekin sýni sem
Margrét Hallsdóttir mun taka til
frjógreiningar og kemur þá vænt-
anlega í ljós hvaða áhrif búsetan
í Herjólfsdal hefur haft á gróður-
far þar. Eins og áður segir gæti
frjógreiningin kannski einnig
varpað frekara ljósi á búsetuna og
afstöðu hennar í tíma gagnvart
„landnámslaginu".
Áframhaldandi
rannsóknir
Sumurin 1971 og 1972 voru
húsaleifarnar í Herjólfsdal rann-
sakaðar til fullnustu að innan en
lítt að utan og er mikil þörf á því
að það verði gert, ekki síst með
tilliti til tímasetningar byggðar-
innar í Herjólfsdai.
Norðaustan við Herjólfsdals-
rústirnar, innar í Herjólfsdals-
kvosinni eru allmikil vatnsmann-
virki, sem einnig þyrfti að tíma-
setja. I því sambandi dygði senni-
lega að taka snið í þau til að reyna
að fá fram (efri) aldur þeirra.
Einnig eru sjáanlegar húsarúst-
ir suður af Herjólfsdalsrústunum
í s.k. Torfmýri (sjá Árb. fornl.fél.
1913 bls. 15—16 og 30 og Árb.
fornl. fél. 1925 bls. 19—21) sem
auk þess væri vert að taka snið í
til að tímasetja þær ef hægt er;
það ætti ekki að taka langan tíma
en gæfi í aðra hönd aldursafstöðu
gagnvart Herjólfsdalsrústunum.
Að ofangreindu er augljóst að
halda þurfti áfram fornleifarann-
sóknum í Herjólfsdal og tel ég að
hægt væri að Ijúka þeim á
næstkomandi sumri ef nægt fé og
mannskapur fæst til verksins.
Reykjavík, 15.01 1978.
Margrét Hermannsdóttir
fornleifafra-ðingu
Kiimnársvagen 9 Ki303222 46
Lund
Sverige.
Afgreiðsla
sjóðsstjórnar
Lítum aðeins á þá staðhæfingu
að umsóknin sjálf sé „ófullnægj-
andi“.
a) Eins og áður hefur komið
fram var undir 9. lið umsóknarinn-
ar beöið um nöfn þeirra, sem gætu
veitt frekari upplýsingar um
umsækjanda og sjálft verkefnið.
Aldrei var leitað til þeirra aðila
sem nefndir voru í umsókninni og
beðið skýringa á upplýsingum sem
taldar voru ófullnægjandi — hvað
þá að leitað væri umsagnar
viðkomandi um mikilvægi rann-
sóknarinnar.
Einungis var leitað umsagnar
þjóðminjavarðar, en umsögn hans
er full af dylgjum og rangfærslum
(og kem ég að því síðar).
Fullyrðingin um að umsóknin sé
ófullnægjandi hefur því ekki við
rök að styðjast.
b) Afgreiðsla sjóðsstjórnar á
umsókninni er þeim mun alvar-
legra mál, þegar það er haft í
huga, að uppgröfturinn snertir
ekki einungis Vestmannaeyja-
kaupstað og þá sem ráðgert var að
ynnu við rannsóknina í sumar. Að
taka umsóknina ekki til alvarlegr-
ar umfjöllunar lýsir megnustu
fyrirlitningu á öllum þeim aðilum,
sem leitað hefur verið til vegna
vísindalegrar sérþekkingar. Og
vísa ég í því sambandi til greinar-
gerðar minnar hér að framan.
c) Hér birti ég í heild umsögn
þá er sjóðsstjórn fór fram á að
þjóðminjavörður gæfi um
Herjólfsdalsrannsóknina:
„Umsókn nr. 17, Framhald
fornleifarannsóknar í Ilerjólfsdal
með tilliti til tímasetningar
byggðar þar, sem eftir C 14
aldursákv. virðist vera sú elzta
hér á iandi.
Upphaf fornleifarannsóknanna í
Herjólfsdal var að áeggjan
Rotarýklúbbs Vestmannaeyja og
sá Þjóðminjasafnið um að fá fólk
til verksins og var rannsóknin
unnin í nokkrum tengslum við
safnið þótt Vestmannaeyjabær
kostaði hana. Að því er ég taldi var
rannsókn á staðnum lokið, en eftir
er að vinna úrvinnsluverkið og
koma niðurstöðum á prent. Vera
má, að enn eigi eftir 'ið rannsaka
með greftri eitthvað i grennd við
rústirnar og gera fleiri kolefnis-
rannsóknir. Vil ég mæla með styrk
til þessa verkefnis. Fjárhæð sú,
sem nefnd er, er allhá, og mér er
ekki kunnugt um, hvernig hún er
útreiknuð."
Fyrirsögnin og umsögn þjóð-
minjavarðar bera með sér að
hvorki sjóðsstjórn né þjóðminja-
vörður hafi kynnt sér greinargerð
mína.
Umsögn þjóðminjavarðar ber þó
fyrst og fremst vitni um hug
þjóðminjavarðar til rannsóknar-
innar.
Þjóðminjavörður segir að Þjóð-
minjasafn hafi séð um að fá fólk
til fornleifarannsóknarinnar í
Herjólfsdal. Þetta er j-angt. Undir-
rituð sótti fast eftir að taka að sér
verkið ásamt öðrum aðila, og vissi
ég að Stefán heitinn Árnason
hafði í nafni Rótarýklúbbs Vest-
mannaeyja barist fyrir því um
árabil að hafnar yrðu fornleifa-
rannsóknir í Herjólfsdal. Þjóð-
minjavörður hafði milligöngu um
að rannsóknin hæfist. Vil ég að
gefnu tilefni einnig taka fram að
Þjóðminjasafn hefur aldrei tekið
þátt í sjálfri rannsókninni í
Herjólfsdal, en aftur á móti var
Gísli Gestsson fyrrv. safnvörður
ætíð innan handar um alla hjálp
og fyrirgreiðslu, og leitaði ég ætíð
til hans persónulega í því sam-
bandi. Þjóðminjavörður aftur á
móti hefur aldrei sýnt fornleifa-
rannsókninni í Herjólfsdal áhuga
nema síður sé.
Að því er varðar aðra málsgrein
í umsögn þjóðminjavarðar reynir
hann að draga í efa að nauðsyn sé
á áframhaldandi rannsóknum í
Herjólfsdal og lýsir því yfir að
„úrvinnsluverkið" sé óunnið. Þetta
eru hreinar dylgjur og ósannindi.
Unnið hefur verið hefur verið úr
uppgreftrinum jafnharðan, eftir
því sem rannsókninni hefur fleytt
fram. Rétt er að niðurstöður
Herjólfsdalsrannsóknarinnar eru
ekki komnai á prent og er þeirra
ekki að vænta fyrr en rannsókn-
inni er að fullu lokið. Aftur á móti
hef ég gert grein fyrir stöðu
rannsóknarinnar í dagblöðum
hverju sinni til handa Vestmanna-
eyingum og öðrum landsmönnum.
Næsta málsgrein (sú þriðja) í
umsögn þjóðminjavarðar virðist
bera vott um lítilsvirðingu á
Herjólfsdalsrannsókninni.
í lokin mælir hann þó með styrk
til „verkefnisins," en klikkir út
með því að draga í efa áætlaðan
heildarkostnað vegna rannsóknar-
innar (6 milljónir), án þess að hafa
hugmynd um hvernig hún er „út
reiknuð." Sá þjóðminjavörður ekki
ástæðu til að kynna sér innihald
umsóknar Vestmannaeyjakaup-
staðar? Þar er gerð grein fyrir
kostnaðaráætlun rannsóknarinn-
ar.
Þessi umsögn þjóðminjavarðar
er allrýr og innihaldið mestmegnis
dylgjur og ósannindi gagnvart
Vestmannaeyingum og mér.
Þjóðminjavörður virðist hvorki
hafa vit á né vilja stuðla að
vísindalegum rannsóknum í forn-
leifafræðum og kem ég að þvi
síðar.
d) í umsókn Vestmannaeyja-
kaupstaðar tel ég að það komi
nægilega fram í hvað áætlaður
kostnaður eigi að fara. Ef sjóðs-
stjórn var í einhverjum vafa um
það, var henni í lófa lagið að fara
fram á frekari upplýsingar hjá
bæjarstjóra Vestmannaeyja, Páli
Zóphóníassyni. Eins og fram hefur
komið var aldrei beðið um frekari
upplýsingar.
Það hefur komið í ljós að
meðlimir sjóðsstjórnar hafa senni-
lega aldrei kynnt sér innihald
greinargerðar minnar til hlít-
ar/eða þá ekki skilið innihald
hennar?
Eg vil mælast til þess við
sjóðsstjórn, að í framtíðinni verði
leitað umsagnar aðila hérlendis,
sem eitthvert vit hafa á fornleifa-
fræði sem fræðigrein. Eins og
sakir standa er aðeins um einn
aðila að ræða, sem samkvæmt
verkum sínum og menntun getur
tekið slíkt að sér, og er það dr.
Sveinbjörn Rafnsson.
Það liggur í augum uppi, að það
hlýtur að vera ábyrgðarhluti að
deila út tugum milljóna af al-
mannafé án þess að vera fær um
að vega og meta hvernig deila beri
út fénu á sanngjarnan hátt.
Getuleysi
þjóðminjavarðar
Undirrituð kom heim frá námi
fyrir rúmum tveimur árum og
hafði þá samband við þjóðminja-
vörð vegna vinnu. Tjáði hann mér
að safnið hefði ekkert fé á lausu
til rannsókna af neinu tagi. Síðan
þá hef ég ekki heyrt af vinnu úr
þeirri áttinni.
Aftur á móti hefur Þjóðminja-
safn stutt fjálglega „Þjóðhátta-
söfnun stúdenta" þrátt fyrir þá
staðreynd að flestir þeir er að
söfnuninni hafa staðið hafa enga
fræðilega kunnáttu til að bera.
Hér gildir enn sem fyrr í afstöðu
Þjóðminjasafns, að þeim mun
minni kunnátta því dyggari er
stuðningur þjóðminjavarðar.
Eins og fram hefur komið í
þessum skrifum hér hefur þjóð-
minjavörður beint sem óbeint
unnið gegn mér við fornleifarann-
sóknina í Herjólfsdal. Sömu sögu
er að segja um þátttöku mína og
annarra við könnun á byggðasögu
sveita sunnan Skarðsheiðar. Þar
hefur þjóðminjavörður hreinlega
reynt að hindra fjármögnun rann-
sóknarinnar sem og borið við
fjárskorti á sarria tíma og milljón-
um hefur verið ausið í „þjóðhátta-
söfnun stúdenta."
Það mætti geta þess hér að
„úrvinnsluverk" þjóðminjavarðar í
fornleifafræðum bera það með sér,
að hann þekkir ekki til frumvinnu-
bragða fornleifafræðinnar sem
vísindagreinar. Hér á ég fyrst og
fremst við hina s.k. stratígrafíu
(jarðlagafræði) sem virðist honum
óþekkt fyrirbæri. En stratígrafían
er ein megin forsenda þess að
hægt sé að túlka afrakstur upp-
graftar.
S.l. sumar lenti þjóðminjavörður
í ritdeilum við leikmanninn Sigurð
A. Magnússon (Dagbl. tbl.
157—165—180), þar sem hinn
síðarnefndi benti á að sumir
safngripa á Þjóðminjasafni lægju
undir skemmdum. Þjóðminjavörð-
ur gat ekki mætt gagnrýni Sigurð-
ar og svaraði með útúrsnúningum
einum saman.
Rétt er að ástandið innan veggja
Þjóðminjasafnsins er til skammar
og hefur m.a. komið fram í
blöðum, að munir sem gefnir hafa
verið til safnsins finnast ekki.
Fundir úr uppgreftri í Herjólfsdal
hafa ekki komið í leitirnar á
Þjóðminjasafni, en þangað var
þeim komið til geymslu.
Síðasta afrek
þjóðminjavarðar
Síðasta afrek þjóðminjavarðar
var að lýsa því yfir i sjónvarpi hér
á dögunum (12. júní s.l.) að hann
teldi enga ástæðu til að sinna
athyglisverðum beinafundi í Vest-
mannaeyjum. Hafði forsvarsmað-
ur Vestmannaeyinga haft sam-
band við Þjóðminjasafn og var
tjáð af safnverði að ekki væri hægt
að rannsaka þennan fund að svo
stöddu m.a. þar sem þjóðminja-
vörður væri erlendis. Vestmanna-
eyingar stöðvuðu allar fram-
kvæmdir á staðnum í heilan
sólarhring til að bíða umsagnar
þjóðminjavarðar, þar sem hann
var væntanlegur til landsins degi
seinna. Eins og fram kom í
áðurnefndri sjónvarpsyfirlýsingu
þá taldi þjóðminjavörður ekki
ástæðu til að kanna beinafundinn
að svo stöddu, en þeir á Þjóð-
minjasafni myndu athuga þetta
einhvern tíma seinna, þegar þeir
ættu næst leið til Eyja!
Ekki nóg með það heldur afsakaði
hann sig með því að Vestmannaey-
ingar teldu ekki heldur neina
ástæðu til að athuga beinafundinn
að svo stöddu. Til hvers stöðvuðu
þá Vestmannaeyingar allar fram-
kvæmdir í heilan sólarhring???
Það er ekki nóg með að þjóð-
minjavörður sinni ekki því sem
hann á að gera lögum samkvæmt,
heldur ber hann ósannindi upp á
áhugasamt og heiðarlegt fólk og-
það frammi fyrir alþjóð, án þess
að viðkomandi geti varið sig.
Afgreiðsla beinafundarins í
Vestmannaeyjum er ekkert eins-
dæmi á starfsferli þjóðminjavarð-
ar, því miður.
En þó er títtnefndur þjóðminja-
vörður með slíku áhuga leysi og
embættisafglöpum að forgera
vitneskju um menningararfleifð
þjóðarinnar, og er það öllu alvar-
legra. Ríkisvaldið ætti ekki að
sitja aðgerðarlaust undir slíku.
Nema núsitjandi ríkisvaldi sé
nákvæmlega sama, þrátt fyrir
gullfagrar yrirlýsingar um menn-
ingararfleifðina á tyllidögum.
Því miður erum við eitt Norður-
landanna í dag, sem sitjum uppi
með löngu úrelta þjóðminjalöggjöf
(þrátt fyrir endurskoðun hennar
1969). Stjórnvöldum á hinum
Norðurlöndunum hefur sem betur
I ramhald á bls. 63
Viðskiptatengsl cfld,
vinabönd styrkt
Setjast niður, slappa af og spjalla.
Skálafell er staðurinn.
Framreiðum fjölbreytta kalda
rétti. Auk þess glæsilegur
„Síldarkabarett“ í hádeginu.
Sannkallað lostæti á lágu verði.
Þægilegt umhverfi,
yndislegt útsýni.
9. hæð Hótel Esju