Morgunblaðið - 23.06.1978, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. JÚNÍ 1978
45
Seinustu ár Viðreisnarstjórnar-
innar var þannig sá, sem þetta ritar,
sífellt að færast nær og nær stefnu
Sjálfstæðisflokksins og Bjarna Bene-
diktssonar. Þrátt fyrir það, að
aðalatvinnan væri sú, að koma út
málgagni, mjög andstæðu Bjarna
Benediktssyni og eiga samneyti með
mönnum, sem unnu að því að koma
honum frá völdum.
Við fráfall stórmennis
Þegar sú frétt barzt, að Bjarni
Benediktsson, kona hans og dóttur-
sonur hefðu farizt á Þingvöllum var
þjóðin harmi lostin. Einkennilegur
söknuður greip mig, sem stóð á
krossgötum. Maður, sem ég ekki
þekkti, nema í gegnum blöð og aðra
fjölmiðla, en hafði verið að nálgast
stefnu hans og flokk, var allt í einu
horfinn af vettvangi. Mér fannst
sjálfum, að ég hefði aðeins átt eftir
að taka lokaákvörðun, hvar ég ætlaði
að standa í stjórnmálum, en sú
ákvörðun er eðlilega oft auðveldari
ef foringjar flokka eru dæmigerðir
fyrir flokkinn og þau mál, sem þeir
bera fyrir brjósti, svo sem Bjarni
Benediktsson var málsvari frelsis og
sjálfstæðis, svo notuð séu tvö orð
yfir sama hugtak. Nú var hann
skyndilega horfinn af sjónarsviðinu.
— Hvað tæki við? — Hver kæmi í
staðinn? Ekki átti ég neitt svar.
Á útfarardegi Bjarna Benedikts-
sonar spyr ég vinnufélaga mína við
Skuggasund, hvort þeir ætli að fara
niður að Dómkirkju. Þeir gefa því
ekki mikinn gaum, finnst mér, svo ég
fer einn. Fólk, sem ekki hefur komizt
inn í kirkjuna stendur úti og hlýðir
á athöfnina. Ég stend á tröppum
Æskunnar, og þegar jarðneskar
leifar þessa stórmennis eru bornar
úr kirkju, finn ég aftur þennan
einkennilega söknuð, og ný tilfinning
fer um mig, — ég finn til öfundar,
— til vina hans, — þeir þekktu hann.
Athöfninni er lokið, það er bezt að
halda heim. Ég hefi ekki farið langt,
þegar byrjar að rigna. Heit og þung
rigning. Mér finnst sem einhver sé
að gráta. Og ég tek eftir því, að svona
rignir ekki oft í Reykjavík.
Ég fer út í Lækjargötuna og ætla
að taka vagninn sem kemur úr
Skerjafirði og gengur í Laugarásinn.
En hann kemur ekki. Svo ég hugsa
með mér, að það sé bezt að ganga
upp á Hverfisgötu gegnt húsi
Prentarafélagsins, þá hefi ég báða
vagnana í takinu, sem fara í
Laugarásinn. Ég tek eftir því, að
allir fánar, sem voru í hálfa stöng
eru nú komnir að húni. Þegar ég kem
að vagnskýlinu gegnt húsi okkar
prentaranna, tek ég eftir því, að
fáninn þar er enn í hálfa stöng. Ég
virði fyrir mér fánana í kring, hjá
Þjóðleikhúsinu og á danska sendi-
ráðinu, þá er búið að draga að húni,
— ég veit, að þáverandi formaður
prentarafélagsins, sem gegndi störf-
um í þágu prentaranna utan eigin
vinnutíma, er ekki enn kominn úr
vinnu eða hefir tafizt. Ég geng því
yfir götuna og inn í garðinn, leysi
flagglínuna og býzt til að draga
fánann að húni. En línan er föst. —
Sú hugsun flýgur um huga mér, að
hér sé einhver að tala við mig. — Ég
tek aftur mun fastar í flagglínuna,
en hún haggast ekki. Línan hefir
þrútnað svo í rigningunni, að hún
stendur föst í stangarhúninum. Ég
er að hugsa um að gefast upp, en
hætti við það. Sleppi fánalínunni, tek
hina og vef henni um hægri hendina
og leggzt af öllum þunga á línuna og
hún mjakast, og að lokum get ég
dregið fánann að húni. — Skyndilega
er allur efi af mér. Þetta litla verk,
hefur haft áhrif á mig. Ég geng frá
flagglínunni. Og yfir Hverfisgötuna
geng ég Sjálfstæðismaður.
„Sannleikurinn er sá herrar mínir,
að þar sem maður hefur einu sinni
tekið sér stöðu, annaðhvort vegna
þess, að hann telur það sjálfur vera
rétt, eða til að hlýða skipun, þar á
hann að minni hyggju að standa,
bjóða hættunni byrginn og setja
hvorki dauðann né neitt annað ofar
heiðri sínum". (Úr Varnarræðu
Sókratesar, í bók Gunnars Dal, bls.
110.)
Það var þetta, sem ég átti við,
þegar ég sagði að framan, að margt
væri líkt með falli stórmenna, fólk er
látið finna til teikna, sem það má
leggja út af eins og því er vit gefið
til.
Og í annan stað, ætli það séu
margir synir, sem þurfa að stugga
við ljósmyndurum, til að eiga stutta
stund með fjölskyldu sinni í einrúmi,
við hinztu kveðjustund? Ég hugsa
ekki.
Hver gefur okkur stórmennin?
Þegar reistur var minnisvarði um
Bjarna Benediktsson, konu hans og
dótturson að Þingvöllum, helgaði
herra Sigurbjörn Einarsson staðinn,
orðsnillingur og trúarleiðtogi, sem
ég hefi kallað hér i Morgunblaðinu
„Eldbiskup". Honum fórust m.a. svo
orð:
„Hér var Konungshús, svo kallað
eitt sinn. Það var reist á löngu liðnu
fagnaðarári, þegar heilsað var göf-
ugum höfðingja. En það, sem þjóðin
hyllti þá, vitandi vits og óvitandi, var
konungshugsjón frelsisins. Og sú
hugsjón rættist. Nú blaktir lýðveld-
isfáni á Lögbergi. Margir draumar
hafa rætzt. Það eigum vér Guði að
þakka. Hann hefur gefið oss menn,
karla og konur. Farsæld og mann-
dáð hefur hann gefið og vakið. Það
kom morgunn eftir hverja nótt...
...Vér minnumst á þessum
morgni þeirra þriggja, sem hér
mættu skapadómi og þjóðin tregar.
Héðan í frá er hér hvorki konungs-
hús né ráðherrabústaður, heldur
minningarmark um mikinn harm og
mikla þökk, helgaður reitur, sem
kynslóðir, aldir og óbornir, munu
ganga um í hljóðri lotningu.
Jafnan megum vér muna það, að
lífið er valt, lán og gengi brothætt
og stökkt. Því meir vegur vor ævi
stuttrar stundar, því meir er í húfi
um það, að manngildi sé metið í raun
á íslandi og að vér sjáum og metum
vora mestu menn, mcðan þeirra
nýtur við, og að vér heiðrum þá
fallna að verðleikum ... „Og megi
varðinn og nöfnin þrjú vekja til
hljóðrar bænar fyrir íslenzkri fram-
tíð og fyrir þeim, sem Guð vors
Fjáröflun
Hvítabandsins
Hvítabandíð mun á sunnudag, 25.
júní, efla til fjáröflunar með merkja-
sölu. í fréttabréfi frá dr. Tómasi
Helgasyni til Mbl. er m.a. vitnað til
orða Ólafíu Jóhannsdóttur stofnanda
Hvítabandsins á fundi kvenna um
háskólamálið fyrir rúmum 80 árum:
„Það er eftirtektarvert og lýsir
Þroska íslenzkra kvenna, að fyrsta
mál sem konur gengust fyrir lítur
ekki að sérréttindum beirra heldur
albjóðarheill..
i samræmi við þessi orð er því
eðlilegt að Hvítabandiö noti kosninga-
dag til alþingis til fjáröflunar.
Þó að meðlimum Hvítabandsins sé
ekki mikið um það gefið að baröar séu
bumbur og haft hátt um þau góðverk
sem þær vinna, er tilhlýðilegt að geta
þess, sem gott er og þakka fórnfúst
starf þeirra að ýmsum málum það,
sem af er öldinni. Þótt Hvítabandið sé
orðið rúmlega 80 ára gamalt, er
félagsskapurinn síungur og virkur og
meölimirnir fullir áhuga á aö láta gott
af sér leiða. í því skyni er safnaö fé
með merkjasölu, kaffi- og kökusölu og
með því að halda basar meö fatnaö
og hannyrðir, sem félagskonur hafa
unniö.
Árangursins af starfi Hvitabandsins
sér víða stað. Má þar sérstaklega
tilnefna sjúkrahús það er Hvítabandið
reisti á sínum tíma, en þar er nú hiuti
af geðdeild Borgarspítalans. Ennfrem-
ur má minna á að Hvítabandið í félagi
við aðra gaf Reykjavíkurborg með-
ferðarheimili fyrir taugaveikluð börn.
Auk þess hefur Hvítabandið styrkt
einstaklinga, sem átt hafa í ýmsum
örðugleikum, m.a. til náms og gefið
sjúklingum jólagjafir. Á s.l. ári gaf
Hvítabandið Kleppsspítala mjög veg-
lega gjöf, myndsegulbandstæki, sem
notuð eru þar við kennslu starfsfólks
og þjálfun sjúklinga.
Hvítabandið hefur frá upphafi byggt
á kristilegum grunni og hugsjónum um
mannkærleika og hófsemi. í samræmi
við það hefur félagsskapurinn lagt
áherzlu á að hjálpa bágstöddum, m.a.
þeim sem ratað hafa í vanda vegna
drykkjusýki eða annarrar nautnasýki.
Kjörorö Hvítabandsins er og hefur
verið „að hjálpa þar sem þörfin er
mest.“ Undir þetta kjörörð ættu allir
aö taka á kosningadaginn og sýna
þaö í verki með því að kaupa merki
Hvítabandsins.
Tómas Helgason,
prófessor dr. med.
Finnbjörn Hjartarson
lands felur stór og ábyrgðarmikil
hlutverk“.
„Ég mun því ekki, herrar mínir,
verja mál mitt til að bjarga mér, eins
og þið kynnuð að ætla, heldur til að
bjarga ykkur' frá að syndga gegn
Guðinum með því að dæma mig, sem
er gjöf HANS til ykkar". (Úr
Varnarræðu Sókratesar, bók G. Dal,
bls. 112).
í þessum tveim tilvitnunum er
enginn efi um það, hver það er sem
gefur okkur stórmennin. Og þær
falla saman, þó 2500 ár séu milli
mannanna, sem vitna um Almættið.
„Frelsið er dýrmæt gjöf“
Sá arfur, sem Bjarni Benediktsson
eftirlét þjóðinni, ætti, ef allt væri
með felldu, að vera hafinn yfir
pólitíska flokkadrætti. Og þáttur
þess arfs, er Almenna bókafélagið
gaf út í þrem bindum Lands og
lýðveldis, á erindi til þjóðarinnar. Og
lýðræðissinnar, sem taka virkan þátt
í pólitísku starfi, hvar í flokki sem
þeir standa, eiga þar sjóð, sem þeir
geta gengið í.
En á hinn bóginn, sem að þjóðinni
allri snýr, er hætta á, að bókaflokkur
sá, eða Land og lýðveldi, verði eins
og hver önnur bók í hillu, sem vill
gleymast ef ekkert er að gert. Þess
vegna þyrftu lýðræðissinnar, sem
hafa fengið það hlutverk að verja
frelsi og lýðræði þjóðarinnar, að
sameinast um að koma riti Bjarna
Benediktssonar á framfæri við
þjóðina í gegnum skólakerfið og
ríkisfjölmiðlana.
Því að sá arfur er of dýrmætur, og
sá þáttur, sem Bjarni Benediktsson
átti í framkvæmd og varðveizlu
lýðræðisins, er of stór og dýrmætur
til þess að Islendingar geti leitt þau
auðævi hjá sér, án þess að eiga á
hættu að glata öllu því, sem barizt
hefur verið fyrir frá fyrstu tíð
frelsisbaráttu þjóðarinnar.
Ef frelsið er dýrmæt gjöf, er sú
gjöf samofin þeim stórmennum, sem
koma frelsinu fram.
Mín kynslóð, — kynslóð
A’iðreisnarstjórnarinnar.
Margir þjóðkunnir menn hafa
látið í ljós þá skoðun, að tímabil
Viðreisnarstjórnarinnar sé mesta
framfaratímabil í sögu þjóðarinnar.
Um þetta tímabil ætti mín kynslóð
að vera nokkuð dómbær, vegna þess
að með því komumst við á legg í
atvinnulegu tilliti, eða gengum út í
lífið úr foreldrahúsum. Við höfum
því góðan samanburð við næstu
kynslóð-á undan, eða foreldra okkar.
Eftir langa baráttu við að heimta
frelsið úr höndum Dana, og á
árunum eftir stríð, vildi nokkur bið
verða á að frelsinu væri komið á. Því
að eftir vildu sitja ýmsar kvaðir og
höft, sem erfitt virtist vera að ryðja
úr vegi. Enda trúðu sumir íslending-
ar því, að hagkvæmt væri að halda
í einhvern hluta haftanna, en þau
sjónarmið voru , oft hreinir eigin-
hagsmunir fámennra klíkna.
Fátt gerðist í þessum malum fyrr
en Viðreisnarstjórnin tók við völd-
um, að forustumenn hennar, sem
hertir voru í frelsisbaráttunni,
ákváðu að gera frelsið virkt, svo
landsfólkinu gæfist kostur á að njóta
þess, Og sanna um leið yfirburði
frelsisins, til hagsældar og framfara.
Og þegar um þessa tíma er hugsað
í alvöru, er enginn vafi á því að tími
Viðreisnarinnar er mesta framfara-
tímabil í sögu þjóðarinnar. Og það
frelsi, sem þá varð virkt, er auðvitað
enn aðalhvati velmegunar á Islandi.
Það væri freistandi að gera
andstöðunni gegn stefnumótun Við-
reisnarinnar einhver skil, en það
verður að bíða. Eins því tímabili, eða
tíma vinstri stjórnarinnar síðustu,
sem kom öllu í kalda kol verðbólg-
unnar. En á þá óþjóðhollu starfsemi
ætti varla að þurfa að minna i bráð.
Þá var vegið að frelsinu. Ekki af
Dönum eða öðrum útlendingum,
heldur misvitrum stjórnmálamönn-
um og öflum, sem ætla að ganga að
frelsinu dauðu og ómerku.
Velmegunarvandi.
Enn sem fyrr, er Sjálfstæðisflokk-
urinn það afl, sem ber frelsið helzt
fyrir brjósti í pólitískri baráttu á
Islandi. Aðrir flokkar koma þar ekki
nærri með viðlíka krafti. Sjálf-
stæðisflokkurinn er það akkeri, sem
er tengt frelsi þjóðarinnar órjúfan-
legri keðju manna eins og Bjarna
Benediktssyni, eins mesta stórmenn-
is, sem þjóðin hefur eignast. Það er
því sárt að sjá ýmsa menn innan
flokksins, sem jafnvel ganga frá
verki, gefandi sér aðrar og þoku-
kenndar forsendur hagsældar og
framfara. En það er máske rangsnú-
inn velmegunarvandi, sem óþarft er
að fjalla um, svo smátt sem það er
í raun.
Á sömu sveif leggjast þeir menn
sem hafa gleymt því, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur aldrei verið í
meirihluta á Alþingi og að barátta
hans hefur oft á tíðum verið
varnarbaráttta.
Að lokum, tii minnar
kynslóðar.
I grein, mjög góðri, sem vinur og
samstarfsmaður Bjarna Benedikts-
' sonar, Jóhann Hafstein, ritar í
Andvara og hefur verið sérprentuð,
segir hann í upphafi frá foreldrum
Bjarna og systkinum og heimili
þeirra. Hann segir síðan: „Ekki kann
ég frá neinum stórmerkjum að
greina í sambandi við fæðingu
sveinsins, en þennan dag hófst
æviferill eins merkasta Islendings á
þessari öld“. Það var 30. apríl 1908.
I grein, sem biskupinn yfir Islandi
birtir í bók sinni Helgar og hátíðir,
og nefnir „Þetta hefur þú fengið að
sjá“, og er inngangur að fyrirbæn
vegna gossins í Vestmannaeyjum,
segir hann á einum stað: „Fjöll hafa
gosið til og frá í sögunni. Náttúru-
viðburðir hafa tvær hliðar, svo fremi
að þeir verði mannleg reynsla.
Annars vegar er viðburðurinn í
sjálfum sér. Hins vegar eru áhrifin,
sem hann hefur á þá, sem mæta
honum. Og þá á ég fyrst og fremst
við hin innri áhrif".
Það var á þann veg, sem ég vildi
meina, er ég sagði frá því að framan,
þegar ég stóð við félagsheimili okkar
prentaranna, reyndi að koma fánan-
um að hún, það litla verk vitjar oft
í hugann, t.d. er ég var að koma
þessari grein á blað, og hvatti mig
sífellt. Og hvötin að þessari grein er
kannski í upphafi þar, í því smá-
verki, sem ég vil mjög gjarnan gefa
minni kynslóð þátt í með mér, og
öllum sem vilja setja Island, frelsi
landsins og þjóðarinnar ofar öllu,
eins og Bjarni Benediktsson vann að
„Lýðveldi á íslandi".
Jóhann Hafstein segist ekki vita
af neinum teiknum í sambandi við
fæðingu Bjarna Benediktssonar, en
þá blasir fráfall hans við, sem er
stórmerki, og einnig hin smærri, eins
og því sem ég hefi sagt frá. Eða, eins
og Sigurbjörn Einarsson, biskup
segir á öðrum stað: „Guð vitjar vor
með mörgu móti. Vér erum alltaf að
þiggja úr hendi hans. Þiggja lífið og
allar lífsins gjafir. Hvað á ég að
gjalda?"
Standum langar mig til að yrkja,
en get ekki. Og þar sem ég hefi
vitnað í bækur ágætra höfunda, með
þakklæti til þeirra, læt ég ljóðskáld-
ið Kolbein Tumason yrkja í minn
stað.
Heyr, himna smiður,
hvers skáldið biður,
komi mjúk til mín
miskunnin þín.
Því heit ég á þig,
þú hefur skaptan mig,
ég er þrællinn þinn
þú ert Drottinn minn.
Guð, heit ég á þig
að græða mig,
minnst, mildingur, mín,
mest þurfum þín.
Ryð þú, röðla gramur,
ríklyndur og framur,
holds hverri sorg
úr hjartaborg.
Gæt, mildingur mín,
mest þurfum þín
helzt hverja stund
á hölda grund.
Set, meyjar mögur,
máls efni fögur,
öll er hjálp af þér,
í hjarta mér.
Nautakjöt
á gamla verðinu *
i miklu úrvali.
Kjúklingar 1590 kr. kílóið.
Unghænur 1090 kr. kílóið.
Allt dilkakjöt á gamla verðinu.
Vörðufell.
•\ vV
Þverbrekku 8, Kópavogi,
sími 42040 —44140.