Morgunblaðið - 30.09.1978, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 1978
Samtal fulloröinna
og barna
Frá alda öðli höfum við fylgt
börnum okkar eftir fyrstu árin,
leyft þeim að vera með okkur,
deilt með þeim hlutskipti okkar
og tekið sameiginlegan þátt með
þeim í baráttu lífsins. Við ölum
börnin okkar upp bæði meðvitað
og ómeðvitað, og í flest.:m
tilvikum tekst það ágætlega. Þó
hefur það verið svo, að á ýmsum
tímum hafa mismunandi erfið-
leikar og vandi mætt fóiki við
ólíkar aðstæður og kringum-
stæður. Einstaklingar og þjóð-
félög eru ólík, menning, siðir og
reglur eru mismunandi hjá ólík-
um þjóðum, og menn leysa vanda
sinn á mismunandi hátt.
Flestir eru sammála um, að við
breyttar þjóðfélagsaðstæður
síðari tíma, með tæknivæðingu,
auknum kröfum á flestum
sviðum, mikilli streitu og kapp-
hlaupi eftir ýmsum gæðum
lífsins hafi vandi foreldra við
uppeldi barnanna vaxið nokkuð,
og heyrst hefur jafnvel, að ungt
fólk spyrji í alvöru: „Er nokkurt
vit í að fæða börn inn í þennan
vonda heim. þegar við höfum öll
ráð til þess að takmarka barn-
eignir eftir eigin hugviti og
þekkingu?”
Auðvitað er óþarfi að gera
vandamál úr öllu; Það er víst
nógu margt á okkar tímum, sem
kallað er vandamál. En því neita
þó fáir að ekki sé gott að ræða
málin, velta þeim fyrir sér frá
ýmsum hliðum, skiptast á
skoðunum og miðla af reynslu
sinni og þekkingu. Ekki er nokkur
vafi á því, að fjöldamargir
foreldrar búa yfir mikilli reynslu
og þekkingu, eftir margra ára
vinnu í leik og starfi með
börnum, sem þeir gætu miðlað af
til yngri kynslóðarinnar. Og
sjálfsagt yrðu margir fegnir að
heyra eitthvað frá þeim, sem
hafa e.t.v. lent í sama eða
svipuðum vanda og þeir sjálfir á
ýmsum sviðum.
Höfum viö tíma
til þess að tala
við börnin okkar?
Margir halda því fram, að
samskipti og samhjálp manna sé
nú minni en áður tíðkaðist. Hér
áður fyrr hittust menn og höfðu
gjarna tíma til þess að setjast
niður langa stund eða fara í
gönguferðir og ræða saman gang
lífsins og tilverunnar, taka upp
léttara hjal yfir kaffibolla eða
ræða alvöru lífsins og skiptast á
skoðunum og reynslu. Eg
minntist á það í fyrsta þætti, að
margir héidu því fram, að fólk
væri nú að mestu hætt að
heimsækja hvert annað, nema því
Er fólk
hættað
tala
saman?
væri boðið hátíðlega. Fólk er
hrætt við að trufla, hrætt við að
koma á óhentugum tíma, hrætt
við, að húsfreyjan „fái of háan
blóðþrýsting“ ef einhverjir
skyldu koma að óvörum og „engar
kökur til“! Nú eða þá að foreldrar
eru þreyttir eftir langan vinnu-
dag, vinna e.t,v. bæði úti fullan
dag eða rúmlega það, börnin í
gæslu á daginn og margt á eftir
að gera, þegar heim er komið.
Allt hefur verið „á fullu" eins og
sagt er, frá morgni til kvölds —
og þá er e.t.v. ekki nema von, að
fólk hugsi sig tvisvar sinnum um,
hvort það eigi að heimsækja
þreytt og uppgefið fólk!
í beinu framhaldi af þessum
vangaveltum væri því eðlilegt að
spyrja: Hvenær ræðum við við
börnin okkar? Hvenær fá þau
það málfarslega uppeldi, sem
þau þarfnast svo mjög og hver
veitir þeim það?
Það er ekki sama, hvernig það
er gert, og það er heldur ekki
sama hver gerir það eða undir
hvaða kringumstæðum það er
gert. Sjálfsagt þekkjum við flest
þessar setningar frá eigin
reynslu: „Æ, þegiðu nú, greyið
mitt. Ég vil fá frið!“ eða „Hættu
nú þessum eilífu spurningum
alltaf hreint, ég er að verða
vitlaus á þessu!“ eða „Elsku, besti
farðu nú út að leika þér, ég þoli
þetta ekki lengur!"
Það er oft erfitt fyrir börn á
unga aldri að skilja slík viðbrögð.
Þau vilja fá svör við spurningum
sínum og útskýringar á erfiðu
máli. Þau vilja og þarfnast
návistar okkar, og mest læra þau
af foreldrum sinum og sínum
nánustu. í tryggu og hlýju
umhverfi heimilisins, þar sem
þau gjörþekkja alla hluti og allt
fólkið.
Umhyggja fyrir
fóstrinu
Þegar fóstrið er aðeins 2—3ja
mánaða þroskast taihæfileikar
þei^ra í heilanum, og þegar
fóstrið hefur náð 5—6 mánaða
þroska, eru heyrnarlíffærin að
mestu fullþroskuð. I níunda
mánuði getur móðirin stundum
tekið eftir því, að barnið, sparkar
eða spriklar í maga hennar, ef
það heyrir skyndilega há’hljóð og
hvell.
Hæfileiki heilans til þess að
tileinka sér mál það sem getur
gert barninu kleift að tala, er eins
og eiginleiki tölvu tii þess að
tileinka sér upplýsingar,
meðhöndla þær, vinna úr þeim og
skila þeim síðan unnum til baka.
Lengi héldu menn, að börnin
lærðu aðeins að tala með því að
herma eftir því, sem fyrir þeim
var haft. En nú vita menn, að
börnin vinna úr öllu því, sem þau
heyra, og síðan tala þau. Smám
saman byggja þau upp sína eigin
„mál-stöð“, sem sífellt vex og
stækkar eftir því, sem þau fá
meira efni til þess að vinna úr. Og
allir þeir, sem umgangast börn og
ræða við þau, eru með í því að
leggja þeim til efni, og bera
þannig ábyrgð á málfarslegum
þroska þeirra.
Barnið verður þó fyrir mestum
áhrifum á heimili sínu. Þar eru
einhverjir, sem þykir vænt um
það og sem því þykir vænt um —
og það er óhætt að fullyrða, að
kærleikur á mikinn þátt í að vel
gangi. Barnið lærir ekki að tala,
ef enginn er til staðar, sem gefur
sig að því, lætur sér þykja vænt
um það, sýnir því umhyggju og
alúð. Ungbarn getur setið tímun-
um saman fyrir framan útvarp
eða sjónvarp og hlustað á góða
ísiensku og skemmtilegar um-
ræður — en það getur aldrei lært
að tala, ef það hefði aðeins hlut
fyrir framan sig eða kassa og
enga mannlega veru, sem talar
við það og tekur það að oér. Málið
er tæki, sem við notum meðal
annars til þess að komast í
samband og snertingu við aðra,
tilfinningalegt samband, sem
getur veitt okkur öryggi og hlýju,
sem gerir okkur færari að lifa
lífinu, sem oft getur verið flókið
og erfitt á margan hátt. í ysi og
erii hversdagslífsins megum við
því ekki gleyma því að umhyggja
og kærleikur veitir barninu
meira öryggi og hjálpar því
einnig t. þ. a. þroskast bæði
málfarslega og tilfinningalega.
Máliö er sérstætt
Málið skilur okkur frá öllum
öðrum lifandi verum t.d. Tungu-
málið er algjörlega sérstætt
innan sköpunarverks náttúrunn-
ar. Býflugur, höfrungar, einstaka
fuglategundir og fleiri dýr hafa
einhvers konar mál, eða merkja-
mál öllu heldur, til þess að
komast í samband hvert við
annað eða getað „talað“ hvert við
annað, en þau geta aldrei náð
þeim stórkostlega árangri, sem
við getum náð með okkar máli og
orðum.
En hvenær byrja börn að tala?
Hvenær myndast fyrstu orð og
hugsanir hjá börnum? Skilja
vöggubörn það, sem við segjum
eða skynja eins árs börn það,
sem við lesum fyrir þau t.d.?
Ætti fólk að tala meira barna-
mál við börn eða ættu foreldrar
að sleppa öllu barnamáli í
samskiptum sínum við börnin
sín?
Otal spurningum er enn ósvar-
að og vitanlega ógerlegt að gera
það í stuttu máli. Annað er líka
víst, að sumum spurningum
verður aldrei svarað og mörgum
spurningum verður unnt að svara
á ýmsa vegu. Einstaklingarnir
eru mismunandi. það sem á við
einn. á ekki við annan. Og aldrei
verður unnt að gcfa neina
einfalda lausn eða töfraformúlu
fyrir uppeldi og umgengni
okkar — fyrir tjáskiptum og
samskiptum okkar á milli. En í
þáttum þessum verður hins vegar
reynt að koma inn á hin ýmsu
mál, sem alltof sjaldan eru rædd,
og reynum við áframhaldandi að
ræða um, hversu mikilvægt það
er að foreldrar og fullorðnir ræði
við börnin sín, gefi þeim góðan
tíma og sýni þeim skilning, veiti
þeim umhyggju og alúð, einnig
með orðum sínum og tali.
Þ.G.
Þórir S. Guðbergsson félagsráð-
gjafi mun á næstunni skrifa
nokkrar greinar f Morgun-
blaðið, sem allar munu bera
fyrirsögninai Foreldrar — börn
— samfélag. Munu greinarnar
fjalla um mál, sem ætíð eru
ofarlega á baugi í samskiptum
fólks eins og almennan þroska
barna, heimili og skóla og
félagsleg vandamál.
Fyrsta grein Þóris birtist
síðasta laugardag en fjórar
fyrstu greinarnar munu fjalla
um „mál og þroska“ eins og
fyrirsagnirnar bera með sér.
Iðnaðar-
ráðherra
skipar
samstarfs-
nefnd um
iðnþróun
HJÖRLEIFUR Guttormsson
iðnaðarráðherra hefur skipað
samstarfsnefnd um iðnþróun á
íslandi og er henni ætlað að vera
ráðgefandi um mótun heildar-
stefnu í iðnaðarmálum og athuga
tillögur til eflingar fslenzkum
iðnaði.
Á fundi með fréttamönnum í
gær sagði iðnaðarráðherra að
hlutverk nefndarinnar ætti að
verai
1. Að vera iðnaðarráðherra til
raðgjafar um mótun heildarstefnu
í iðnaðarmálum og leggja fyrir
tillögur um það efni.
2. Að efla samstarf hinna ýmsu
aðila iðnaðarins um að fram-
kvæma þær aðgerðir sem sam-
staða næst um innan nefndarinnar
og á vettvangi ríkisstjórnar og
Alþingis.
3. Að gera tillögur til iðnaðar-
ráðherra um ráðstöfun jöfnunar-
gjalds af iðnaðarvörum skv. lögum
nr. 83 1978 vegna ársins 1979 og
svo sem síðar kann að verða
ákveðið í þágu iðnþróunaraðgerða
í samræmi við mótaða stefnu.
Jafnframt er nefndinni ætlað að
taka til athugunar tillögur þær
sem fram hafa komið um aðgerðir
til eflingar íslenzkum iðnaði og
móta úr þeim heildstæða tillögu
um stefnumótun í iðnaðarmálum
sem ríkisstjórnin geti lagt fyrir
Alþingi svo sem samstáða næst
um.
í nefndinni eiga sæti:
Vilhjálmur Lúðvíksson, fram-
kvæmdastjóri Rannsóknaráðs
ríkisins, formaður. Bjarni Einars-
son, framkvæmdastjóri Byggða-
deildar Framkvæmdastofnunar
ríkisins. Bragi Hannesson,
stjórnarformaður Iðntækni-
stofnunar íslands. Davíð Scheving
Thorsteinsson, formaður Félags
íslenskra iðnrekenda. Guðmundur
Þ. Jónsson, formaður Landssam-
bands iðnverkafólks. Hjörtur
Eiríksson, framkvæmdastjóri
Iðnaðardeildar SÍS. Pétur
Sæmundsen, stjórnarformaður
Útflutningsmiðstöðvar iðnaðarins.
Sigurður Magnússon, stjórnarfor-
maður Framleiðslusamvinnufélgs
iðnaðarmanna. Þórleifur Jónsson,
framkvæmdastjóri Landssam-
bands iðnaðarmanna.
Ritari nefndarinnar er Jafet S.
ÓlafsSon, fulltrúi í iðnaðarráðu-
neytinu.
Leiðrétting
í GREIN Marínós L. Stefánssonar
á bls. 12 í Mbl. í gær slæddist
meinleg villa neðarlega í 1. dálki.
Þar stóð: „Hann getur tekið
mikinn þátt í...“ en á auðvitað að
standa „Hann hefur tekið mikinn
þátt í...“ Þetta leiðréttist hér með
og er hlutaðeigandi beiðinn vel-
virðingar á þessu.