Morgunblaðið - 22.10.1978, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 1978
Landgræðslustarfið hefur horið mjög góðan árangur. þótt enn sé löng leið ófarin.
Gróðurnýting
-Gróðurvernd
Hve mikíö
má beita?
Allir þeir rannsóknaþættir, sem
ákvörðun og útreikningur á beitar-
þoli byggist á, eru mælanlegir, og
með hverju ári hefur verið aflað
nánari og víðtækari upplýsinga
um hvern þeirra. Einn er þó sá
þáttur, sem ekki hefur verið
kannaður hér á landi fyrr en með
hinum víðtæku beitartilraunum
Rannsóknastofnunarinnar, sem
hófust fyrir 4 árum, en það er,
hversu mikið af árlegri uppskeru
má fjarlægja með beit án þess að
gróðri hnigni. Til þessa hefur verið
stuðst við reglu, sem mjög víða er
notuð erlendis, en hún er sú, að að
loknum beitartíma skuli óbitinn
a.m.k. helmingur af vexti bestu
beitarplantnanna til þess að þær
hverfi ekki úr gróðurlendinu.
Þetta táknar, að enn meira stend-
ur óbitið af hinum lélegri. Þessi
regla hefur verið notuð við óábor-
inn úthaga í þeim löndum sem
fremst standa í nýtingu hans.
Jafnvel við betri gróðurskilyrði en
eru hér á landi hefur ekki þótt á
því stætt að ganga nær gróðrinum
en þetta. Öðru rnáli gegnir um
áborið land og þar má að sjálf-
sögðu ganga nær gróðrinum en þar
sem hann þarf að standa á eigin
fótum, ef svo mætti að orði
komast. Nú er gróður á Islandi
óvíða í jafnvægi við ríkjandi
gróðurskilyrði og rýrari en efni
standa til m.a. vegna langvarandi
beitar, versnandi veðráttu og
náttúruhamfara. Slík svæði þarf
að beita enn minna á meðan
gróðurinn er að ná sér að nýju.
Beitargildi
úthagans
Gæði eða beitarþol gróðurlenda
er að sjálfsögðu afar breytilegt
eftir landshlutum, afréttum, jörð-
um, o.s.frv. Á bestu afréttum
landsins nægir t.d. um 1 ha gróins
lands til að framfleyta einni lambá
yfir sumartímann, eins og t.d. víða
í Fjörðum, en á lélegustu afréttun-
um þarf allt upp í 6—7 ha gróins
lands, eins og t.d á afrétti
Rangæinga. Beitartilraunirnar,
sem nú hafa staðið í fjögur til
fimm ár fara nú að leiða í ljós,
hversu nálægt sanni ákvörðun
okkar á beitarþoli er. En sem
dæmi má nefna niðurstöður frá
einni tilrauninni, sem gerð er á
Auðkúluheiði í Austur-Húna-
vatnssýslu. Ákvörðun okkar á
beitarþoli heiðarinnar, sem byggð-
ist á gróðurkortagerð og öðrum
þeim rannsóknum, sem að framan
er lýst, leiddu í ljós, að landið
myndi í meðalárferði vera hóflega
beitt ef hver lambær hefði um 2,5
ha gróins lands til umráða, og er
gróður Auðkúluheiðar dæmigerð-
ur fyrir mjög víðáttumikil svæði á
hálendi landsins. Nú benda
fjögurra ára niðurstöður tilraun-
arinnstr hins vegar til þess að við
höfum ofmetið beitarþolið, ef
eitthvað er, og ærin þurfi enn
meira land, ef vel á að vera.
Hálendið er sannarlega ekki leng-
ur það gósenland, sem menn hafa
talið það vera.
Ástand og
nýting gróðurs
í umræðum um þá gróðurbreyt-
ingu, sem orðið hefur við 1100 ára
búsetu í landinu kemur mönnum
yfirleitt fyrst í hug beint tap á
gróðurlendi og eyðing skóganna.
En í kjölfar gróðureyðingarinn-
ar hefur fylgt önnur breyting, sem
lætur minna yfir sér á yfirborðinu,
og menn gefa ekki gaum að nema
sérstaklega sé að gáð, en það er
rýrnun á gæðum og framleiðslu
þeirra gróðurlenda, sem eftir
standa. Rannsóknir okkar hafa
leitt í ljós að þessi rýrnun er
langtum alvarlegri og afdrifarík-
ari en menn hafa almennt gert sér
grein fyrir. Þetta hefur verið reynt
að sýna fram á með samanburði á
samskonar gróðurlendum, sem
verið hafa ofnýtt, hóflega nýtt eða
jafnvel friðuð um langt skeið. Þær
niðurstöður verða ekki raktar hér,
en sem dæmi má nefna að
meðaluppskera skóglendis er fjór-
um sinnum meiri en meðalupp-
skera allra annarra gróðurlenda
landsins, og beitargildi botn-
gróðurs skóglendanna er allt að
því fimm sinnum meiri en úthag-
ans, bæði vegna meiri uppskeru og
betri beitarplantna.
Uppskera skóglendis hér er
minni en skóg- og kjarrlendis
tempraða beltisins, enda er ástand
skógarleifa okkar ekki sem best.
Aðeins lítill hluti þeirra er friðað-
ur, og nærri '4 hluti þeirra er
talinn liggja undir skemmdum
vegna beitar skv. úttekt Skógrækt-
ar ríkisins. En það kemur einnig í
ljós, að uppskera úthaga hér er
mun minni en meðaluppskera á
hálendis- og freðmýrarsvæðum
jarðar, sem búa þó að jafnaði við
verri gróðurfarsleg skilyrði en hér
gerast. Hér er því ekki allt með
felldu, en af uppskeru friðaðra
svæða má ráða, að raunveruleg
framleiðslugeta úthagans er langt-
um meiri. Ástæðan fyrir þessu
lága bgitargildi úthagans er fyrst
og fremst sú að gróður landsins er
ekki lengur í jafnvægi við ríkjandi
gróðurskilyrði nema á takmörkuð-
um svæðum, þar sem hann hefur
verið hóflega nýttur eða jafnvel
friðaður um langt skeið. Þessi
svæði sýna okkur hvernig hinn
raunverulegi gróður landsins ætti
að vera. Á láglendi, neðan 3—400
metra hæðar yfir sjó, ættu enn
sem fyrr að vera grósku- og
víðáttumikil kjarr- og skóglendi og
gróska hins trjálausa úthaga á
hálendi og viðar ætti að vera
miklu meiri en nú er. I stað þess
horfumst við nú í augu við þá
staðreynd, að í miklum hluta
landsins eru landgæði og beitarþol
orðin langtum minni en efni
standa til og víða, einkum á
hálendi, er ástand gróðurs svo
slæmt, að hann þolir ekki áföll t.d.
af völdum versnandi veðráttu.
Léleg beitilönd
gefa litlar afurðir
Öllum ætti að vera ljóst, að
lélegur úthagi gefur litlar afurðir
og góð vetrarfóðrun kemur ekki í
stað góðra haga. Afurðir sauðfjár í
sauðfjárræktarhéruðunum á
S-Grænlandi er ágætt dæmi um
gildi góðra sumarhaga fyrir afurð-
ir sauðfjárins. Á tilraunastöðinni
þar er vetrarfóðraða á a.m.k.
jafnhár og hér og þar er lömbum
slátrað á svipuðum aldri og hér er
gert. í S-Gærnlandi er íslenskt fé
sem var flutt til Grænlands um
1920. Helsti munurinn á aðstöðu
fjárins hér á landi og í Grænlandi
er, að þar eru gróðurlendin að
mestu leyti óspillt, fjölbreytt að
plöntutegundum og uppskerumik-
il. Á tilraunastöðinni er meðalfall-
þungi lamba 18 til 22 kg, en er að
meðaltali fyrir ísland allt um 14
til 15 kg ár eftir ár. Á Grænlandi
hefur þó ekki verið unnið að
búfjárkynbótum að neinu ráði.
Þetta gefur til kynna hve geysileg
áhrif gæði sumarhagans hafa á,
afkomu bænda. Þótt undarlegt
megi virðast hefur þetta atriði
gleymst nær alveg í þeim umræð-
um, sem fram hafa farið hér á
landi uandanfarið um framleiðslu-
og markaðsmál landbúnaðarins.
Endurheímt landgæöa
Eins og áður er getið, ráða
íslendingar yfir meiri þekkingu á
gróðurfari og beitarþoli lands síns
en flestar aðrar þjóðir og í stað
þess að deila eiga menn nú að taka
höndum saman um að hagnýta
þessa þekkingu á sem bestan hátt,
eins og verið er að gera til að
vernda og auka fiskistofna við
strendur landsins. Við getum beitt
svipuðum aðferðum og þar er gert:
Aukið sóknina þar sem nægileg
landgæði og landrými er fyrir
hendi, dregið úr henni um stund,
þar sem þess gerist þörf og jafnvel
friðað svæði, þar sem ástand er
verst, þar til þau hafa náð sér að
nýju. Þanni væri bæði verið að.
hagræða landnýtingunni í sam-
ræmi við landgæði og stuðla að
auknum landgæðum og betri
afkomu.
Um mörg ár hefur verið unnið
Landið innan girðingar á Hallormsstað hefur fimm sinnum hærra beitargildi en landið utan.