Morgunblaðið - 19.11.1978, Blaðsíða 30
62
MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1978
Númer 10
Madison
Meðal þeirra mörgu kosta sem
vænta má af velskipulöjíðu
Sambandsveldi er engin sem
fremur verðskuldar nákvæmari
tfreinargerð en hæfileiki þess til
að stöðva ofí hafa hemil á ofsa
flokkadrátta. Vinur alþýðu-
stjórna er aldrei eins usttandi
um eðli þeirra ok ör!ö(j o|í þegar
hann íhugar hversu þær
hneijyast til þessa lastar. Því
mun hann ekki láta hjá líða aö
lofa hverja þá skipan sem bætir
úr þessum lesti án þess að
fótumtroða lögmál sem honum
eru hjartfólfíin. Óstöðujíleikinn,
óréttlætið og ruglandinn sem
sprettur upp á þinf»um þjóðar-
innar, hafa í sannleika verið
banamein alþýðustjórna um
víða veröld, og eru enn frjósamt
umræðuefni óvina frelsisins, af
því draga þeir slóttufíustu rök
sín. Það væri sannarlega
ómöfjulegt að dást um of að
dýrmætum endurbótum
amerísku stjórnarskránna á
fornum og nýjum fyrirmyndum;
en það væri óverjandi hlut-
drægni að halda því fram að
þær hafi eytt þessari hættu eins
og vonast var til og vænst var
eftir.
íhuguiustu og heiðarlegustu
borgarar okkar, jafnt fylgis-
menn þjóðkirkju sem trúfrelsis,
jafnt formælendur einstaklings-
frelsis sem almenningsaðhalds,
kvarta alls staðar um að
stjórnir okkar séu of óstöðugar,
að almenningsheill gleymist í
átökum andstæðra flokka og að
mál séu of oft til lykta leidd,
ekki samkvæmt reglum rétt-
lætisins og með tilliti til rétt-
inda minnihlutans, heldur með
yfirgnæfandi afli hrokafulls
meirihluta í þágu eigin hags-
muna. Hversu heitt sem við
kunnum að vona að þessar
umkvartanir séu ástæðulausar
leyfa kunnar staðreyndir okkur
ekki að neita því að þær eru að
einhverju leyti á rökum reistar.
Ef við skoðum aðstæður okkar
grannt, munum við reyndar sjá
að stjórnsýslunni er ranglega
kennt um sum þeirra vand-
kvæða sem við eigum við að
stríða; en við munum jafnframt
sjá að ekki er hægt að rekja
mörg erfiðustu vandræði okkar
til annarra orsaka einvörðungu,
og þetta á einkum við um
ríkjandi og vaxandi vantraust á
opinberum aðgerðum og ugg um
rétt ’einstaklinga, sem berg-
málar frá einu horni álfunnar
til annars. Þetta hlýtur að
mestu ef ekki öllu le.vti að eiga
rætur sínar að rekja til þess
blæs óstöðugleika og óréttlætis
sem andi flokkadrátta hefur
varpað á opinberar stjórnir
okkar.
Með flokki á ég við hóp
borgara, hvort heldur er meiri-
hluta eða minnihluta heildar-
innar, sem skipa sér saman og
lúta einhverjum sameiginlegum
hvötum ástríðna eða hagsmuna
sem eru annað hvort andstæðar
rétti annarra borgara eða
varanlegum og sameiginlegum
hagsmunum samfélagsins.
Það eru tvær leiðir til að
lækna þau mein sem flokkar-
drættir geta valdið: önnur er að
eyða orsökunum, hin að hafa
hemil á afleiðingunum.
Það eru enn tvær leiðir til að
eyða orsökum flokkadrátta:
önnur er sú að afnema það frelsi
sem nauðsynlegt er til
myndunar flokka, hin er sú að
efla með öllum borgurum sömu
skoðanir, sömu ástríður og sömu
'nagsmuni.
Það er réttmæli að fyrri
lækningin sé verri en sjúk-
dómurinn. Frelsi er flokkum það
sem loft er eldi, næring sem
hann lifir ekki án. Það væri
engu viturlegra að afnema
frelsið, sem er nauðsynlegt öllu
stjórnmálalífi, vegna þess að
það nærir flokka, en að eyða
loftinu, sem er nauðsynlegt öllu
dýralífi, vegna þess að það elur
eyðingarafl eldsins.
Síðara úrræðið er eins ófram-
kvæmanlegt og hið fyrra en
óviturlegt. Meðan vit mannsins
er brigðult og hann er frjáls að
beita því munu ólíkar skoðanir
vera uppi. Meðan tengsli eru
milli vits hans og sjálfselsku,
munu skoðanir hans og ástríður
hafa gagnkvæm áhrif hvorar á
aðra, hinar síðari munu fylkjast
um hinar fyrri. Mismunandi
hæfileikar manna, en í þeim á
eignarrétturinn upptök sín, er
engu síðar óyfirstíganlegur
þröskuldur í vegi samræmingar
allra hagsmuna. Verndun þess-
ara hæfileika er fyrsta skylda
stjórna. Ólíkir og ójafnir hæfi-
leikar til eignaöflunar valda því
beint ólíkum eígnum bæði að
magni og gerð, og áhrif þeirra á
afstöðu og skoðanir eigendanna
leiða til þess að þjóðfélagið
greinist eftir hagsmunum og
flokkum.
Duldar orsakir flokkadrátta
standa því djúpum rótum í
mannlegu eðli, og áhrifa þeirra
verður alls staðar vart þótt í
mismunandi mæli sé eftir
skipan þjóðfélagsins. Ákafi í
skoðunum á trúmálum, stjórn-
málum og ýmsum málum
öðrum, hvort heldur þær lúta að
hugmyndum einum eða
framkvæmd; fylgi við ólíka
framafúsa leiðtoga, er sækjast
eftir forystu og völdum, eða við
aðra menn sem sakir örlaga
sinna hrífa fólk; allt þetta hefur
dregið mennina í flokka, kveikt
með þeim gagnkvæman fjand-
skap og hneigt þá miklu fremur
til að áreita og kúga hverjir
aðra en að vinna í eindrægni að
sameiginlegum hagsmunum.
Svo sterk er þessi tilhneiging
mannkyns til að stofna til
gagnkvæms fjandskapar að hafi
engin mikilsverð tilefni gefist til
deilna hafa hin léttvægustu og
fráleitustu ágreiningsefni nægt
til að vekja hvatir fjandskapar
og kveikja hin hörðustu átök. En
algengasta og stöðugasta örsök-
in hefur verið fjölbreytileg og
ójöfn dreifing eigna. Þeir sem
eiga eignir og hinir sem engar
eiga hafa ævinlega verið and-
stæðir hagsmunahópar í samfé-
laginu. Þeir sem eru lánadrottn-
ar og hinir sem skulda greinast
að á sama hátt. Hagsmunir
landeigenda, iðnrekenda, kaup-
manna, peningaeigenda og fjöldi
annarra minni hagsmuna vaxa
af eðlisnauðsyn með sérhverju
þróuðu þjóðfélagi og skipta
því í ólíkar stéttir, sem mótazt
af mismunandi afstöðu og skoð-
unum. Það er meginhlutverk
nútíma löggjafar að hafa stjórn
á þessum fjölbreytilegu og
andstæðu hagsmunum og það
veldur því að nauðsynlegar og
hversdagslegar aðgerðir stjórn-
arinnar draga dám af anda
flokka og flokkadrátta.
Engum manni leyfist að vera
dómari í eigin sök af því að
hagsmunir hans mundu áreið-
anlega halla dómi hans og að
öllum líkindum spilla heilindum
hans. Af sömu ástæðum, nei af
enn brýnni ástæðum, er hópur
manna óhæfur til að vera í senn
dómari í máli og aðili að máli.
En hvað er setning margra
mikilvægra laga annað en dóms-
ákvarðanir, sem fjalla að vísu
ekki um rétt einstakra manna
heldur lúta að rétti stórra hópa
borgara? Og hvað eru hinar
mismunandi fylkingar löggjafa
annað en formælendur fyrir og
aðilar að málunum sem þeir
James Madison
James Madison var fæddur í
Virginíu 1756 og var af breskum
ættum. Hann hlaut menntun
sína við the College of New
Jersey sem nú heitir Princeton-
háskóli og var brautskráður
þaðan 1771 en dvaidi þar enn um
eins árs skeið og sökkti sér niður
í guðfræði og lögfræði. Síðan
hélt hann heim til Virginiu og
lagði þar enn stund á laganám.
Árið 1776 sat Madison á
stjórnarskrárþingi Virginiu og
átti drjúgan þátt í samningu
stjórnarskrárinnar. Árið 1777
var hann kosinn á Ríkisþing
Virginiu en féll í kosningu ári
síöar. Orsökin fyrir falli hans
mun hafa verið sú að hann
neitaði að veita kjósendum í
kjördæmi sínu romm og púns á
kosningafundum eins og alsiða
var. Þrátt fyrir ófarir í kosning-
unni útnefndi Ríkisþingið hann
í ríkisráð Virgininu og þar átti
hann sæti þar til 1779 er hann
tók sæti á Meginlandsþinginu.
Madison var frá upphafi mjög
óánægður með Bandalags-
ákvæðin og var einn helsti
frumkvöðull þess að stjórnar-
skrárþingið var kallað saman til
að endurskoða þau. Þegar til
stjórnarskrárþingsins kom
reyndist Madison einna at-
kvæðamestur fulltrúi á þinginu.
Hann hafði reyndar áður en til
þingsins kom gert drög að
stjórnarskrá — svonefnda
Virginiu áætlun — sem urðu í
öllum meginatriðum grunnur-
inn að endanlegum tillögum
þingsins. Þótt einir tveir aðrir
fulltrúar á þinginu hafi greini-
lega sett mark sitt á þinghaldið
þykir framlag Madison's bera
svo af að hann er gjarnan
kallaður faðir stjórnarskrárinn-
ar.
Madison var kosinn á Banda-
ríkjaþing þegar er það tók til
starfa undir hinni nýju
stjórnarskrá og sat þar til 1797.
Þar á þinginu samdi hann og
bar fram níu af stjórnarskrár-
viðaukunum sem nú eru í gildi,
þ.e. kjarna mannréttinda-
ákvæða stjórnarskrárinnar.
Árin 1801—1809 var Madison
utanríkisráðherra í stjórn
Thomasar Jefferson forseta, en
var síðar kosinn forseti Banda-
ríkjanna 1808 og aftur 1812 og
gegndi því f' '">bætti frá
1809—1817. Þegar Madison
hvarf úr forsetaembætti hætti
hann nær öllum afskiptum af
stjórnmálum en vann að ýmsum
menningarmálum í heimaríki
sínu Virgininu. Reyndi hann
meðal annars að stuðla að
aukinni menntun og eins að því
að þrælahald yrði lagt niður.
Madison er talinn hafa skrif-
að tuttugu og sex af Greinum
Bandalagsmanna.
skera úr um? Eru lögð fram til
samþykktar lög um skuldir
einstaklinga? Aðilar þessa máls
eru lánadrottnar annars
vegar en skuldunautar hins
vegar. Réttlætið ætti að halda
jafnvægi milli þeirra. Þó eru
aðilar málsins sjálfir dómarar
og hljóta að vera það, og við
hljótum að vænta þess að
fjölmennari fylkingin eða með
öðrum orðum sterkari flokkur-
inn fari með sigur af hólmi. Á að
efla innlendan iðnað — og þá
hversu mikið — með því að
takmarka erlendan iðnað? eru
spurningar sem iðnrekendur
mundu svara á einn veg en
landeigendur á annan, og líklega
munu hvorugur horfa einungis
til réttlætis og almenningsheill-
ar. Niðurjöfnun eignaskatta af
öllu tagi virðist vera ákvörðun
þar sem viðhafa ætti ýtrustu
óhlutdrægni, þó er líklega engin
lagasetning sem gefur drottn-
andi flokki eins góð tækifæri og
freistar hans eins til að fótum-
troða reglur réttlætisins. Óhóf-
legar álögur á minni hópa er
sparnaður fyrir þá sjálfa.
Það stoðar ekki að segja að
Greinar Bandalagsmanna