Morgunblaðið - 20.12.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1978
49
„Loki er
minnguð
Guðbergur Bergssoni
FLATEYJAR-FREYR,
LJÓÐFÓRNIR
44. bls. Mál og menning, Rvk. ‘78.
Ljóð Guðbergs Bergssonar í
þessari bók eru sett fram sem
samtal skáldsins og Freys-styttu
nokkurrar, sem stendur í Flatey á
Breiðafirði. Sem að líkum lætur er
goðið heldur fátalað og er því að
mestu um eintal skáldsins að
Bðkmenntir
eftir
SVEINBJÖRN
I. BALDVINSSON
ræða. Guðbergur segir fremst í
bókinni að verk þetta sé saman
sett frjósemishuganum til heiðurs
og framgangs listinni.
Eintalsformið býður upp á
möguleika til að skrifa miklar
hugleiðingar og það er það sem
Guðbergur gerir. Hann hugleiðir
lífið og tilveruna, orðin og skáld-
skapinn, óvissuna og kenninguna.
Hugleiðingar hans eru oft sér-
kennilegar og sumar nokkuð tor-
skildar á köflum, en í þeim öllum
má greina þenkingar manns sem
liggur mikið á hjarta.
Það má hins vegar áreiðanlega
deila um hvað hinar ýmsu hug-
leiðingar eru snjallar, en allavega
eru þær forvitnilegar og oft
skemmtilegar:
Bilbós
saga
Bagga
sonar,
hobba
J.R.R. Tolkieni
HOBBIT
Þýð. Úlfur Ragnarsson og Karl
Agúst Clfsson
302 bls. Almenna bókafélagið,
Rvk. '78.
Ævintýrabækur Tolkiens hafa
lengi átt miklum vinsældum að
fagna erlendis og raunar einnig
hér á landi, en hérlendis hefur
lesendahópur Tolkiens hingað til
verið einskorðaður við þá sem vel
eru læsir á enska tungu. Margir
útlendir fræðimenn hafa ritað
heilmikið um verk þessi og eðli
þeirra og sýnist sitt hverjum, en
eru þó allir sammála um að hér
séu á ferðinni merkilegar bók-
menntir sem hafi þann kost til að
bera að vera þar að auki bráð-
skemmtilegar aflestrar fyrir fólk á
öllum aldri.
„Hobbit" er fyrsta bók Tolkiens
um samfélag dverga, hobba, álfa,
manna og fleiri þjóða sem í
fyrndinni byggðu heim þann sem
hann kallar „Middle-Earth“ eða
„Miðjörð". En enda þótt ævintýri
Tolkiens gerist á þessum fjarlæga
stað í tíma og rúmi, fjalla þau um
fyrirbæri sem allir kannast við úr
þessum hversdagsheimi sem við
hrærumst í; gæsku og grimmd,
ágirnd og hógværð, — í stuttu
máli: gott og illt. „Hobbit“ er mun
óhátíðlegri en hin mikla trílógía
„The Lord of the Rings" sem fylgdi
á eftir. „Hobbit" (sem kom fyrst út
1937) er fyrst og fremst skemmti-
legt ævintýri um merkilegt
ferðalag hobbans Bilbós Bagga-
sonar ásamt félögum sínum (tólf
dvergum og seiðkarli). Frásagnar-
aðferðin ber öll einkenni barna-
ævintýra, þannig rýfur sögumað-
urinn oft frásögniná og ávarpar
lesendurna og gefur jafnvel ábend-
ingar um einhvern spenning sem í
vændum er.
En þrátt fyrir það er þessi saga
ekkert frekar ætluð börnum en
fullorðnu fólki nema síður sé,
vegna þess að í eðli sínu er hún
annað og meira en venjulegt
ævintýri, hún er kannski frekar
annar raunveruleiki.
Ég las ævintýrið um Bilbó
Baggason hobba á ensku fyrir
nokkrum árum, mér til óblandinn-
ar ánægju og ég minnist þess að
mér þótti sem harla erfitt væri að
þýða þetta verk ef vel ætti að vera,
en jafnframt að það væri skaði ef
það yrði ekki gert. Nú hafa þeir
feðgar Ulfur Ragnarsson og Karl
Ágúst Ulfsson leyst þetta erfiða
verk af hendi og að mínum dómi
með ágætum. Eins og alltaf, þegar
um þýðingar er að ræða, má
eflaust hugsa sér að sitthvað hefði
mátt vera öðruvísi, þótt ég
treystist ekki til að benda á neitt
ákv. dæmi, en aðalatriðið er að nú
geta allir læsir íslendingar kynnst
hinum einstæða ævintýraheimi
Tolkiens og það er, að því er mér
finnst sannarlega ‘ þakkarvert.
Ævintýrið um hobbann hugdjarfa
á áreiðanlega eftir að njóta sömu
vinsælda hér og hvarvetna úti í
heimi.
Freyr
ÉK he( sagt í þínu nafni við hjón,
Notió aldrei maka yðar í þolfalli
UmKanKÍat aldrei konuna í þágufalli
lítið aldrei á böm yðar í eignarfaili
eða Ifkt ok afbrÍKðileKa sösn
Um frjósemina segir Guðbergur
margt, og m.a.:
Freyr
sú frjósemi er mest
sem fær að vaxa undir leiðsögn og frjáls
í álfu sálarinnar
og kemst aldrei undir bert loft tungu og
orða
Það er ljóðið
Guðbergur tignar ekki goðið
sem hann ræðir við heldur segir:
Freyr
Ég þarf ekki á öðru andlegu frjómagni að
halda en því
sem f sjáifum mér býr.
Þú ert einungis hjálparheila
annað ég og eintal mitt
Eitt ákveðið ljóðstef gengur í
gegnum verkið og birtist alltaf
annað veifið:
Njörður/ örð/ jörð/ er/ faðir/ Freys/ ey/
og/ Laufey/ en/ Loki/ er/ minn/ guð/
Freyr.
Þetta stef er óneitanlega dálítið
dularfullt í útliti, en mér virðist að
úr því megi lesa að skáldinu
finnist hann eiga meira sammerkt
með tækifærissinnanum Loka, en
hinum miklu goðum og ætli það
eigi ekki við um flest okkar hinna
líka; — ef við hugleiðum málið,
líkt og Guðbergur.
Mér þykir þessi bók allfrumleg
og athyglisverð, en ég efast hins
vegar um að hún stækki til muna
lesendahóp Guðbergs Bergssonar.
Þrjár vikur
fram yfir
Höfunduri Gunnel Beckman
býðingi Jóhanna Sveinsdóttir
Prentuni Offsettækni sf
Útgefandii Iðunn
Þetta er afbragðsbók fyir ungt
fólk og kemur þar margt til. Fyrst
það, að hún er líflega skrifuð, svo
að fáum mun leiðast í fylgd
höfundar. I annan stað kemur
efnið: Ung stúlka glímir við ótta
sinn um að hún sé þunguð.
Grimmileg orrusta á sér stað hið
innra með henni, til hverra ráða
hún geti gripið. Rétti hennar til
þess að njóta lífsins og skyldum
hennar til að taka afleiðingum
gerða sinna er att saman, og
átökin eru snögg og óvægin. Hún
leitar, hvar hjálpar er að vænta.
Hjá foreldrunum auðvitað segið
þið. Það hélt unga súlkan líka, en
komst að því, að þau voru
kjökrandi undan eigin „vandamál-
um“, þurftu hjálp eins og börn,
ekkert síður en börn. Stúlkan stóð
því ein, að vísu með hækju frá
föður, en samt ein. Svo er það, að
martröðin sleppir henni úr kló
sinni, og eftir liggur hún örmagna,
ný vera, fullþroska kona.
Þetta er efni sem ungu fólki
væri hollt að rýna í , glíma við og
hugsa í hörgul.
Sálarþekking höfundar er
frábær, það er eins og hún sé að
Bðkmenntir
eftir SIGURÐ HAUK
GUÐJÓNSSON
lýsa því sem hún nauðþekki.
Stundum fannst mér ég kannst við
heilu kaflana af samtölum mínum
við fólk, ungt fólk, sem líkt hefir
verið ástatt fyrir og söguhetjunni.
Þetta er því sönn lýsing, virkilega
vel gerð.
Þýðingin er góð, stíllinn fjör-
legur og orðin yfirleitt vel valin.
Prentun góð, um villur vart
getandi. Hafið þökk fyrir prýðis-
bók.
Saga til bragðbætis
Gunnar M. Magnúss.
ÞREPIN ÞRETTÁN
Minningar.
Setberg 1978.
Það er upphaf þessarar sögu að
1894 fluttust ung hjón af Suður-
nesjum vestur á firði. Leiðin lá frá
Garði til Flateyrar. Þessi ungu
hjón hétu Gunnvör Árnadóttir frá
Meiðastöðum og Magnús Isleifsson
frá Hlíð í Selvogi.
Sonur þessara hjóna, Gunnar M.
Magnúss, rifjar nú upp endur-
minningar sínar frá bernsku- og
æskuárum á Flateyri og Suðureyri
í bókinni Þrepin þrettán. Gunnar
er þjóðkunnur rithöfundur og mun
varla bregðast að út komi eftir
hann bók fyrir jólin. í Þrepunum
þrettán er eins og vænta mátti
sagt frá ýmsu sérkennilegu fólki,
háum og lágum á þeirrar tíðar
mælikvarða. Gunnar M. Magnúss.’
er enginn stílisti. En bók hans er
notalegt rabb svona eins og þegar
maður hittir góðan mann á
förnum vegi, ræðir við hann um
dag og veg og fær eina og eina
sögu til bragðbætis.
Norska æfintýrið á Sólbakka
Bókmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
segir frá Hans Ellefsen, hvalveiði-
manninum norska. Það var hann
sem gaf Hannesi Hafstein (eða
seldi fyrir fimm krónur til mála-
mynda) hús sitt á Flateyri. Húsið
var rifið til flutnings og byggt að
nýju við Tjörnina í Reykjavík. Það
nefnist nú Ráðherrabústaðurinn.
í kaflanum um Ellefsen er sagt
frá tilefni vísu Hannesar Hafstein:
Lífið er dýrt
dauðinn þess borgun.
Drekkum í kveld.
iðrumst á morgun.
Hannes Hafstein var staddur í
verslun Torfa Halldórssonar á
Flateyri. Þangað kom Friðbert
Guðmundsson, formaður og
hreppstjóri í Súgandafirði, til að
fá á kútinn. Torfa þótti nóg
komið, en Friðbert svaraði:
„Drekkum í dag, — iðrumst á
morgun". Að sögn Gunnars greip
Hannes setninguna á lofti og orti
vísuna sem var vitnað til.
Eins og jafnan í minningum er
meira um vert að lesa það sem
greinir frá innra lífi en hitt sem
lætur nægja að segja frá svo-
kölluðum „stóratburðum". Fyrir
vestan gerðist að vísu margt
þegar Gunnar M. Magnúss var
ungur og hann segir frá því. En
skemmtilegri eru lýsingarnar á
hugsunum barnsins og því
hvernig æskumaðurinn þroskast.
í kaflanum Bernskufjallið segir
frá fjallinu Þorfinni. Drengurinn
Á landamærum tveggja heima
Magnús Sveinsson frá Ilvítsstöð-
umí
KONAN VIÐ FOSSINN.
Æviþættir Jóns Daníelssonar
skipstjóra og samband hans við
huldukonuna er fylgt hefur hon-
um í lífi hans og starfi.
Útliti Hafsteinn Guðmundsson.
Bókaútgáfan Þjóðsaga 1978.
I formála ber útgefandinn Haf-
steinn Guðmundsson fram þá ósk
að Konan við fossinn verði til þess
að vekja „til umhugsunar og
eftirtektar á fyrirbærum, er ekki
eru skýranleg á stundinni". Hann
birtir einnig eftirfarandi spádóms-
orð: „Ráðningin er á næstu grös-
um“.
Barn að aldri kynntist Jón
Daníelsson huldukonunni Hug-
rúnu sem gerðist verndarengill
hans í lífinu. Jón varð snemma það
sem kallað er skyggn. Hann lék sér
við börn sem ekki voru af þessum
heimi og varð fyrir dulrænni
reynslu eins og títt er um íslend-
inga. Ævi Jóns sætir ekki veruleg-
um tíðindum að öðru leyti. Hann
elst upp í norðlenskri sveit, fer
ungur á sjó og gerist síðar
skipstjóri á eigin bátum. Hann
verður fyrir ýmsu mótlæti í lífinu
eins og fleiri, en stenst hverja
raun með hjálp Hugrúnar sem
alltaf er nálæg, ávarpar hann og
leiðbeinir honum.
Magnús Sveinsson frá Hvíts-
stöðum hefur skráð minningar
Jóns Daníelssonar. Hann kemst
þannig að orði í kaflanum Hug-
rúnar róður:
„Við lifum á landamærum
tveggja heima. Stundum er okkur
leyft að stíga skref til hálfs yfir
landamærin, inn á land framtíðar-
innar, þar sem öllum er búinn
staður og starf, þegar jarðvistinni
lýkur. Það er ekki hægt að
fjarlægjast þessi landamæri, því
að maður stendur alltaf við þau
frá vöggu til grafar. Stundum
heyrir maður raddir eins og úr
órafjarlægð, sem vísa til vegar eða
fræða mann um óorðna hluti."
Eftirtektarverðir eru kaflar eins
og Konan við fossinn, Síðasta ferð
Kóps og Sjúkrahúsvist í Landspít-
ala. I þessum köflum eins og
reyndar hvarvetna á blöðum bók-
arinnar eru vitnisburðir um hið
óskilvitlega. Vel tekst að lýsa því
sem margir sjómenn hafa fullyrt
að með þeim sé fylgst og þeir
aðvaraðir á hættustundum. Jón
Daníelsson efast aldrei um hand-
leiðslu Hugrúnar. Gegnum brim
og boða siglir hann eftir bláu ljósi
sem hún lýsir honum með og rödd
hennar yfirgnæfir storminn þegar
öll sund virðast lokuð.
Frá prentlistarlegu sjónarmiði
er Konan við fossinn hin eiguleg-
asta bók. Þar njótum við hand-
bragða Hafsteins Guömundssonar,
hins viðurkennda meistara í þeirri
grein sem hann hefur öðrum
fremur sannað að má kenna við
list.
Gunnar M. Magnúss
situr í fjörunni á Flateyri og er
að telja klettastallana í Þorfinni
hinum megin við fjörðinn:
„Fjallið var veggur. Handan
við þennan vegg var hræðilegt
gimald, svartamyrkur og kuldi.
Þegar komið var upp á fjalls-
brúnina, var hægt að setjast
klofvega á fjallið. En manni
verður ískalt á fætinum hinum
megin. Það má líka vara sig á að
skera sig ekki á þunnri fjallsegg-
inni — og ekki detta niður í
myrkrið og kuldann hinum meg-
in.“
Gunnár M. Magnúss lýsir því
þegar hann var látinn lesa úr
Vídalínspostillu, en ofbauð
málfar meistara Jóns, „forljótu
orðin" eins og andskoti, djöfull
og helvíti. En þótt Gunnar hikaði
sagði faðir hans honum að lesa
áfram og sleppa engu. Við
ferminguna er Gunnari
„uppálagt að læra um helvítis
kvalir og fordæmdar sálir í ystu
myrkrum" og skilja að hann væri
fæddur „með syndabyrði".
Gunnar lýkur frásögn sinni af
Þrepunum þrettán með eftirfar-
andi hugleiðingu sem margur
getur víst tekið undir:
„Er nokkur furða, þó að helftin
af lífi mínu hafi farið í það að
reyna að brjótast út úr þeim
viðjum, sem um mig voru
reyrðar á æskunnar vonardög-
um. Og svo er hamingjunni fyrir
þakkandi, að af þeim viöjum er
ekki meiri slitur eftir en svo, að
þræða mætti með þeim
nálarauga.