Morgunblaðið - 11.01.1979, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 1979
Friðrik Sophusson, alþm;
Stefna Sjálfstæðis-
flokksins í vaxtamálum
Undanfarna daga hafa birzt í
dagblöðum fréttir af ágreiningi
milli Seðlabanka og ríkisstjórnar
um vaxtakjör og sparifjár og
útlána. Öllu hljóðlátar rann í
gegnum kerfið verðtrygging
afurðaiána atvinnuveganna
(gengistrygging) og eru þó þessi
mál af sama meiði. Lánakjör í
landinu hafa í vetur verið í
sviðsljósinu, enda eru ávöxtunar-
kjör lánsfjár hagstjórnartæki,
sem hefur stórkostleg áhrif á
efnahagsstarfsemina í landinu.
Beinar eða
óbeinar aðgerðir
Jafnvægi á fjármagnsmarkaðn-
um er mikilvæg forsenda þess að í
landinu sé stöðugur gjaldmiðill.
Að sjálfsögðu kemur þar fleira til,
en ekki verður farið út í það að
rekja þá þætti hér, þótt þeir séu
engu síður veigamiklir í barátt-
unni gegn verðbólgunni.
Til að ná jafnvæginu á peninga-
markaðnum má nota beinar að-
ferðir, svo sem útlánahömlur og
skömmtunarkerfi, sem íslendingar
þekkja í raun og virðast njóta
talsverðra vinsælda, ef marka má
afstöðu Alþýðubandalags og
Framsóknarflokks. Slíkar aðgerðir
gefa pólitískum útlánastjórnum
tækifæri til að gera upp á milli
lánþega án þess að taka tillit til
arðsemi. Sömu afstöðu hafa áður-
nefndir flokkar til verðlagsmála,
þótt fjölmörg rök hnígi í þá átt, að
beint verðlagseftirlit haldi verð-
laginu háu.
Frjálshyggjumenn, sem vilja
dreifa hagvaldinu, benda á' aðra
leið, óbeinar aðgerðir, þar sem
samkeppnismarkaðurinn er látinn
ráða verðinu á vöru, þjónustu og á
fjármagni. Sjálfstæðisflokkurinn
styður því verðlagseftirlit neyt-
enda sjálfra, sem með innkaupum
sínum velja hagkvæmasta vöru-
verðiö. Á sama hátt styður Sjálf-
stæðisflokkurinn markaðsvaxta-
stefnu, sem leiðir til jafnvægis án
skömmtunar og stýrir fjármagni í
arðsama farvegi.
Á þessari grundvallarstefnu
sjálfstæðismanna eru þó undan-
tekningar, einkum þegar sam-
keppni er ekki fyrir hendi eða
viðurkennd félagsleg viðhorf (t.d. í
húsnæðismálum) koma til skjal-
anna.
Umræður um
vaxtamál á þingi
Vaxtamálin voru rædd ítarlega
á Alþingi í vetur og í þeim
umræðum kom glögglega í ljós,
hve ósættanleg viðhorf stjórnar-
flokkanna eru innbyrðis í þessu
máli. Vilmundur Gylfason og
nokkrir Alþýðuflokksmenn lögðu
fram frumvarp um vísitöluvexti
(raunvexti) og Lúðvík Jósepsson
flutti fjórar ræður til að andmæla
frumvarpinu. Frumvarp
Vilmundar er ósveigjanlegt og
gallað eins og síðar verður vikið
að, þótt meginstefnan sé góð og
lýsi skilningi flutningsmanns á
nauðsyn óbeinna aðgerða, beitingu
vaxtakjara, í baráttunni gegn
verðbólgunni. Lúðvík var hins
vegar fulltrúi hins afturhaldssama
miðstýringarhóps, sem kýs beinu
aðgerðirnar, skömmtun og höft.
I fjárhags- og viðskiptanefnd
neðri deildar Alþingis gerðu sjálf-
stæðismenn nauðsynlegar breyt-
ingar á frumvarpi Vilmundar. Nú
reynir á Alþýðuflokkinn, hvort
hann er tilbúinn til samstarfs um
þetta mál eða hvort hann kýs
fremur faðmlög við þá flokka, sem
hafa hvað eftir annað á undan-
förnum mánuðum barið hann til
hlýðni eins og baldinn hund.
Þessari grein er ætlað að varpa
ljósi á þau atriði, sem skipta máli í
þessum efnum. I Vísisgrein
skömmu fyrir jól greip Vilmundur
í það hálmstrá að réttlæta stuðn-
ing sinn við ríkisstjórnina með því
að ekki sé talandi við Sjálfstæðis-
flokkinn, þar sem hann hafi enga
vaxtastefnu. Lesendur geta sjálfir
dæmt um það eftir lestur þessarar
greinar hvort svo sé, en undir-
ritaður nennir hins vegar ekki að
eiga orðastað við Vilmund um
uppáhaldsumræðuefni hans, sem
kom fram í nefndri grein. Um-
ræður um kálgarða og kálhausa
verða því að bíða betri tíma.
Tillaga Vilmundar
og viðbrögð
sjálfstæðismanna
Tillaga Vilmundar er á þá leið,
að Seðlabankanum, sem nú fer
með formlegt vaxtaákvörðunar-
vald, sé skylt að ákvarða vaxtakjör
banka og sparisjóða í samræmi við
verðbólgukjör á hverjum tíma og
endurskoðist þannig á þriggja
mánaða fresti. Ekkert er tekið
fram um það, hvort þetta eigi að
gilda um öll inn- og útlán banka og
sparisjóða.
í umræðunum um frumvarpið
lýstu talsmenn Framsóknarflokks
og Alþýðubandalagsins sig and-
víga frumvarpinu, en þeir tveir
sjálfstæðismenn, sem ræddu
málið, kváðust styðja meginstefn-
una, þótt þeir teldu frumvarpið
gallað að gerð. Sá, sem þetta ritar,
sagði m.a. orðrétt í umræðunum:
„En ég vil segja það út af því, að
þetta frv. er komið fram, að ég
fagna því og styð meginstefnuna,
sem kemur fram í frv. og byggir á
raunvaxtarsjónarmiðinu. Við
verðum að hafa það í huga, að
raunvaxtasjónarmiðið er sett fram
(og raunvextir) til þess að ná
jafnvægi á fjármagnsmarkaðnum
og hjálpa til að ná verðbólgunni
niður, þegar til lengri tíma er litið.
Það sem hins vegar birtist strax
eða tiltölulega fljótlega, þegar til
slíkra ráðstafana er gripið, er það,
að fjármagnið leitar í arðsamari
farvegi heldur en. það gerir í
núverandi kerfi og til viðbótar, að
gera má ráð fyrir því, að almennur
frjáls sparnaður landsmanna auk-
ist að ráði.“
Og síðar í ræðunni orðrétt:
„Þetta vekur þá spurningu,
hvort ákvörðunarvaldið í þessum
málum eigi yfir höfuð að vera hjá
Seðlabanka Islands. Mér er að
sjálfsögðu ljóst, að það gerist
víðast hvar, að slíkt ákvörðunar-
vald sé hjá Seðlabönkum ríkja. En
það kemur fyllilega til greina að
mínu viti að taka þetta
ákvörðunarvald af Seðlabankanun,
sem þýðir það, að bankar og
sparisjóðir, en 13. gr. Seðlabanka-
laganna virðist vísa fyrst og
fremst til vaxtakjara þeirra,
mundu sjálfir hafa tækifæri til
þess að mynda sér sína vaxta-
stefnu. Það þýðir, að vextirnir
yrðu markaðsvextir á hverjum
tíma. Þessa skoðun mína byggi ég
reyndar á sömu rökum og fram
komu hjá hv. 1. flm. frv.
(Vilmundur — innskot), en þau
eru, að Seðlabankastjórnin og
ríkisstj., þ.e.a.s. hið pólitíska vald,
hafi ekki reynst vandanum vaxið í
þessum efnum. Markaðsvextir
þurfa ekki alltaf að fylgja verð-
bólgunni. Þeir geta verið lægri og
þeir geta verið hærri, allt eftir því
hvernig jafnvægið er á lána-
markaðinum hverju sinni. Og í
sambandi við þetta er það líka
íhugunarefni, hvort ekki er kom-
inn tími til þess að ógilda
verðtryggingarlögin frá 1966 að
meira eða minna leyti. Þá á ég
sérstaklega við það, að hægt sé að
verðtryggja lán á milli ein-
staklinga, ekki síst þegar þau lán
eru tryggð t.d. með fasteignum. Og
þá kemur enn fremur til greina og
það er nú nánast formlegt atriði,
að fella úr gildi okurlögin nema
þann þátt þeirra, sem lýsir sér í 7.
gr. og er nánast samningaréttar-
legs eðlis. Það er misneytingar-
grein okurlaganna.“
(Umræður í N.d. 1978).
Geir Hallgrímsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, sagði í þess-
um umræðum orðrétt:
„Ég vil í upphafi máls míns lýsa
fylgi mínu við þann megintilgang
sem ég tel felast í frv. því til 1. um
breyt. á 1. um Seðlabanka íslands
sem nú er til umr. Ég hlýt þó að
taka það fram, að ég kysi heldur
að í stað þess að talað væri um
vaxtakjör í 1. gr. væri talað um
ávöxtunarkjör. Eins og vextir hafa
verið skilgreindir, eru þeir endur-
gjald til þess, sem sparar, fyrir að
fresta eyðslu tekna sinna um
tiltekinn tíma og þá gengið út frá
því að höfuðstóll skuldarinnar
verði endurgreiddur með sama
verðmæti og hann var í þegar
lánið var veitt, en auk þess komi
endurgjald fyrir lánið, vextir, sem
þá yrðu vitanlega mjög lágir,
2—4% eða eitthvað þar um bil.
Auðvitað er leið i þessu efni að fela
inni í vaxtakjörum einnig verð-
tryggingu og tala um vexti í þeim
skilningi. En ég tel að aðalatriðið
sé að þess sé gætt, að þeir, sem
inna það þjóðnýta hlutverk af
hendi að leggja til hliðar nokkuð
af tekjum sínum, fái þann hluta
endurgreiddan, þegar þeir þurfa á
að halda, með fullu verðgildi og
auk þess mjög hóflegt endurgjald
fyrir lánið. Þetta getur gerst með
því að ákveða í fyrsta lagi vextina
svo háa, að tryggt sé að verðgildið
sé hið sama, í öðru lagi með því að
beita verðtryggingarákvæðum til
viðbótar vaxtagreiðslum og í
þriðja lagi með því að gengis-
tryggja höfuðstól skuldarinnar, og
með þeim hætti gætu vextir einnig
verið tiltölulega lágir. Ég tel rétt
að þetta komi hér fram og verði til
athugunar í þeirri n. sem fær
þetta frv. til meðferðar.
Ég er einnig þeirrar skoðunar,
að það sé athugunarefni, hvort
Seðlabankinn eigi að hafa jafnvíð-
tækt vald varðardi ákvörðun
vaxtakjara og hann raunar hefur
samkv. núgildandi lögum og gert
er ráð fyrir í þessu frv., þótt hann
sé með þessu frv. bundinn við að
ákveða vaxtakjör a.m.k. jöfn
verðbólgustigi á hverjum tíma. Þá
á ég við hvort eðlilegra væri að
Seðlabankinn tæki fyrst og fremst
ákvörðun um vaxtakjör í viðskipt-
um Seðlabankans við viðskipta-
menn sína, þ.e.a.s. aðra viðskipta-
banka og aðra viðskiptamenn, en
hins vegar sé það háð lögmálum
framboðs og eftirspurnar á fjár-
magnsmarkaðnum hvernig
ávöxtunarkjör fjármagns eru að
öðru leyti.
I þessu felst að 'ég tel nauðsyn-
legt að verðtrygging fjárskuld-
bindinga, bæði hjá bankastofnun-
um og lánastofnunum og í við-
skiptum einstaklinga innbyrðis, sé
frjáls.“ (Umræður í N.d. 3. nóv.
1978)
I ræðum Sjálfstæðismanna og
fleiri ræðumanna kom fram með
skýrum hætti, að tillaga Vilmund-
ar væri ekki nægilega sveigjanleg,
þar sem ekki væri gert ráð fyrir
mismunandi vaxtakjörum á velti-
innistæðum annars vegar og eigin-
legum sparnaði hins vegar.
Umsögn
Seðlabankans
Þegar raunvaxtatillagan kom til
nefndar, var hún m.a. send til
umsagnar Seðlabankanum. í þeirri
umsögn segir m.a. orðrétt:
„í fyrsta lagi er á það að benda,
að vextir eru þrátt fyrir margvís-
leg afskipti stjórnvalda, í eðli sínu
markaðsverð á fjármagni, sem
hefur það hlutverk við frjáls
markaðsskilyrði að koma á jafn-
vægi á milli framboðs og eftir-
spurnar eftir fjármagni. Með því
að setja vexti lægri með stjórn-
valdsákvörðun en gilda mundi á
markaði myndast óhjákvæmilega
skortur á lánsfé og skömmtunar-
ástand með þeim margvíslegu
ókostum, sem íslendingum er
fullkunnur. Stjórnvöld geta með
öðrum orðum sett vexti lægri en
markaðsvexti, ef menn vilja taka
afleiðingunum, en markaðsvextir
hljóta hins vegar alltaf að setja
hámark þeirra vaxta, sem
bankarnir geta borgað fyrir
sparifé, því að við hærri vexti
gengur lánsféð ekki út. Nú er það
yfirleitt svo, að raunvextir eru
jákvæðir við frjáls markaðsskil-
yrði, en þó geta þær aðstæður
verið fyrir hendi a.m.k. um tíma,
að markaðsvextir verði neikvæðir,
einkum ef saman fer verðbólga og
efnahagslegur samdráttur. Af
þessum ástæðum er eðlilegra að
setja raunvaxtamarkmið fram í
formi almennrar stefnumörkunar
eða með tilteknum fyrirvörum
fremur en að binda það ekki
jafnfast og skilyrðislaust í lögum
og gert er ráð fyrir í frumvarpinu.
í öðru lagi er ástæða til að vekja
athygli á því, að vextir eru mjög
mismunandi eftir eðli og tíma-
lengd viðkomandi peningakröfu. Á
aðra hlið eru t.d. vextir af sparifé
og verðbréfum, sem bundið er til
langs tíma, en hins vegar vextir af
lausafé, einkum innstæðum á
ávísana- og hlaupareikningum. í
fyrra flokknum er hinn raunveru-
legi peningalegi sparnaður, þar
sem ákvörðun skiptir meginmáli
og þar sem jákvæðir raunvextir
þurfa að vera ríkjandi, ef ekki á að
draga úr sparnaði. í síðari flokkn-
um er hins vegar lausafé, sem
menn þurfa á að halda til að mæta
stutttíma greiðsluþörfum. Vextir á
slíku fé eru í flestum löndum mjög
lágir eða engir og raunvextir því
oftast neikvæðir Það er því líklega
óraunhæft markmið að stefna að
því að vextir á því fylgi verðbólgu-
stigi, þótt jafnframt sé augljóst,
að mjög neikvæðir vextir af
slíkum lausafjárinnstæðum geti
valdið fjárflótta og dregið þannig
úr heildarframboði á lánsfé.
Af þeim ástæðum, sem nú hafa
verið raktar er það skoðun banka-
stjórnar Seðlabankans, eð ekki sé
æskilegt að festa viðmiðun vaxta
við verðbólgustig á jafn skilyrðis-
lausan hátt og gert er í frumvarp-
inu. Annars vegar getur verið
erfitt að komast hjá því að víkja
frá jákvæðum raunvöxtum að
einhverju leyti eða um tíma, ef
óvenjulegar aðstæður á peninga-
markaðnum eða efnahagslegur
samdráttur gera það nauðsynlegt.
Hins vegar er tæpast fram-
kvæmanlegt að láta raunvaxta-
kröfuna gilda fyrirvaralaust um
allar innstæður, heldur á hún að
gilda fyrst og fremst um raun-
verulegt sparifé, einkum það sem
bundið er til nokkurs tíma, svo og
um alla almenna útlánastarfsemi.
Tillögur
sjálfstæðismanna
Það er álit flestra þeirra, sem
styðja raunvaxtastefnu, að þrátt
fyrir góðan vilja vafalaust hafi
Vilmundur ekki rambað á rétta
formúlu til að frumvarpið næði
tilgangi sínum. í samræmi við
yfirlýsta skoðun sína gerði því
þingflokkur sjálfstæðismanna
breytingartillögu við frumvarpið,
þar sem kveðið er á um, að
Seðlabankinn ákveði einungis
vexti af lánum til viðskiptavina
sinna, en bankar og sparisjóðir
gætu ákveðið vaxtakjör sín sjálfir.
Með þessum tillögum næst fram
hvort tveggja í senn: Sveigjanleg
vaxtastefna og vaxtakjör, sem