Morgunblaðið - 16.03.1979, Blaðsíða 1

Könnuöur I tók Þessa mynd af Júpiter pann 24. janúar. Þá var geimfariö í 40 milljón kílómetra fjarlægö frá reikistjörnunni og nálgaðist hana um eina milljón kílómetra
á degi hverjum. Og sem nær dró komu æ fleiri atriði í Ijós í ólgandi skýjamyndunum. Rauöi bletturinn sést greinilega rétt fyrir neöan stjörnuna miöja og inni í honum
langt gult ský sem fer umhverfis innri mörk blettsins andsælis á tæplega sex dögum. Þar meö er staðfest paö hringrásarlögmál sem stjarnfræöíngar höfðu haft grun
um. Stærsta tungl Júpiters Ganymede sést neðst til vinstri. Ganymede er ívið stærri en Merkúr.
Frá örófi alda hefur himingeimurinn heillað og ögraö
hugsandi mönnum. Goösagnir sem áttu að skýra uppruna
og gerö sólkerfisins sem stórvirki voldugra guða má rekja
allt til 3000 f. Kr. Seinna voru hnettir himinsins sól, tungl,
stjörnur og reikistjörnur settir í líki manna og dýra sem
voru gædd dularfullum eiginleikum.
En síðan viku goðsagnir smám saman fyrir rannsóknum og
útreikningum gjörhugulla manna, er fýsti að leita sannleikans um
himinhvolfiö. Þessir menn reyndu oft með hugvitsamlegum kenning-
um að fylla í skörð pekkingarinnar. Þegar Kopernikus gerði sólina að
miðju sólkerfisins árið 1512 losnaði stjörnufræöín viö vondan fjötur
jarðmiöjukenningarinnar sem fól í sér að allir himinhnettir snerust um
jörðina sem stæði kyrr. Á næstu öldum voru brautir stjarna markaðar.
En prátt fyrir petta er uppruni sólkerfis okkar enn um margt ráögáta,
en miklar framfarir hafa orðið í tækni og sífellt bætist viö vitneskju
okkar.
Júpiter er risinn í sólkerfi okkar, um Þrettán hundruð sinnum stærri
en jörðin aö Þvermáli. Hann hefur fleiri tungl en aðrar reikistjörnur eða
Þrettán talsins. Þau fyrstu fjögur fann Galileo árið 1610, en síðan hefur
komið upp úr dúrnum að pau væru langtum fleiri.
Júpiter er ekki aöeins stór, heldur eínnig fullur ofsa og leyndardóma.
Sjóöandi gas og fljótandi vökvar marka steindan kjarna og gufuhvolf
hans er Þúsundir kílómetra að dýpt. Miklir hvirfilvindar og fellibyljir
æða um ólgandi himinn sem er alsettur skínandi rauöum og
appelsínugulum skýjum, sem taka stöðugum og endalausum
breytingum.
Vísindamenn biðu með öndina í hálsinum Þegar bandaríska
geimfarið Könnuður I tók aö nálgast Júpiter og sumir óttuöust að
geimfarið myndi ekki hafa af pennan hættufund viö risann. En pað fór
mjög á aðra lund. Könnuður I aflaði mynda frá Júpiter og fylgitunglum
hans, mynda sem eru dramatiskari en áður hafa náözt, Þar á meöal eru
margar einkar athyglisverðar myndir af einu furðulegasta fyrirbrigðinu
í öllu sólkerfinu, Því, sem kallað hefur verið Rauði bletturinn (The
Great Red Spot). Á honum hafa verið gerðar reglulegar athuganir frá
Því á 19. öld og margar skýringar komið fram á Þessu fyrirbrigði.
Sjá „í FURÐUVERÖLD
JÚPÍTERS11 á bls. 44.