Morgunblaðið - 16.03.1979, Blaðsíða 16
48
MORGUNBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 16. MARZ 1979
V or dýrð og
heiðríkja
Hólmfríður Jónasdóttir:
UNDIR BERUM HIMNI.
Ljóð 109 bls.
Bókaforl. Odds Björnssonar,
Akureyri, 1978.
HÓLMFRÍÐUR Jónasdóttir hefur
gengið í skóla hjá Jóhanni Sigur-
jónssyni, Stephani G. Stephans-
syni og Þorsteini Erlingssyni.
Guðmund Böðvarsson og Jóhannes
úr Kötlum kýs hún að skáldbræðr-
um. Um öll þessi skáld yrkir hún.
Hún yrkir líka um hi-imahagana
— Skagafjörðinn Náttúrunaí vor-
blóma eða sumarskrúða nillir víða
uppi í ljóðum hennar. Hún yrkir
ljóð sem heita Vorið, Vornótt og
Vorkoma. Lóan kveður að hausti
heitir líka ljóð. Orðið »vetur«
getur hins vegar hvergi að líta í
fyrirsögnum hennar. Þó er þarna
kvæði sem skáldkonan nefnir
Þorrakomu. En jafnvel þá klykkir
hún út með að nefna »vor og söng«.
Hólmfríður er skáld lífs og gró-
anda; lofsyngur hvort tveggja
meðan það varir en saknar þess
horfins. Heyvinnuna dásamar hún
í ljóðinu Undir berum himni.
Ljóðið er þrjú erindi og endar
svona:
Ég breiði úr múgum og bylti þeim við
nú bregst mér þurrkurinn ei,
en þornar við aðl og sunnanvind
hið safarfka hey.
Ég teyga loftið f sæili sátt
við sumarsins bænagjörð,
Iffsins eilffa andardrátt
ok angan frá sleginni jörð.
Vel má skoða þetta kvæði sem
kjarnann í lífsskoðun skáldkon-
unnar því hún lætur bókina heita
eftir því — Undir berum himni.
Undir beru lofti, er líka hægt að
segja. Merkingin er í grófum
dráttum hin sama en blæbrigðin
önnur. Orðið »himinn« er ekki
aðeins hlutlægt hugtak heldur líka
trúarlegt. Bók Hólmfríðar ber ekki
guðrækilegan yfirsvip, að vísu.
Lífstrúar gætir þarna meir en
guðstrúar. En sá sem yrkir um
hringrásina í náttúrunni og fram-
vindu lífsins hlýtur einnig að vita
af himninum yfir höfði sér, enda
biður Hólmfríður að »Drottinn
blessi býli hvert« í heimabyggð
sinni. Jómfrú Maríu ákallar hún
bæði í gamni og alvöru í ljóðinu
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
Maríubæn:
Jómfrú Marfa Ijá mér lið
láttu nú koma sól og vind,
ég á þvott en þú átt ull
þarna f himins blárrí lind.
Að liðnu sumri heitir ljóð þar
sem skáldkonan horfir í svipsýn
yfir liðna ævi. Hún horfir til
æskuáranna sem eru vafin í »dýrð-
arljóma« endurminninganna. Svo
gerist hvort tveggja að með henni
vakna skáldskapartilhneigingar og
hún tekur að hugleiða að lífið sé
ekki eintómur leikur:
Mig vakti hin skarpa skáldsins raust,
ég skynjaði aö tíminn var naumur
og fann, aö lífiÖ var ekki allt
eintómur sólskinsdraumur.
Lífsreynslan kennir skáldkon-
unni að skammt sé »milli hláturs
og tára«. Annað er skáldkonunni
þó ofar í huga þegar á ævisumarið
líður, sem sé spurningin um til-
gang lífsins:
Sú spurninK sér þrengir f þankann inn
og þrotlaust væntir sér svara:
Til hvers er ég borín? Hvað hef ég gert?
Hvert skal að lokum fara?
Ekki er Hólmfríður fyrst til að
varpa fram spurningum af þessu
tagi. Þessu hafa kynslóðirnar verið
að velta fyrir sér í aldanna rás.
Kynslóð Hólmfríðar, ungmenna-
félagskynslóðin, horfði í æsku
björtum augum fram á veginn og
vildi láta gott af sér leiða. I
rökréttu framhaldi af því spyr hún
þegar horft er yfir farinn veg:
Hvað hef ég gert? Og síðan: hvað
tekur við, hver er tilgangurinn
með þessu öllu saman? Þannig
reyndi þessi kynslóð að finna striti
sínu æðri tilgang. Og sá er raunar
bakgrunnur þeirra ljóða sem
Hólmfríður lætur hér með frá sér
fara. í því er styrkur þeirra fólg-
inn. Sá er hins vegar veikleiki
þeirra að formið sjálft hefur dagað
uppi, höfðar ekki til nútímans með
sama hætti og það höfðaði til
Ferðafélagið með
gönguferðir á skíðum
Á síðstliðnum vetri tók Ferða-
félag íslands að nýju upp göngu-
ferðir á skíðum í nágrenni Reykja-
vikur, en ferðir með slfkum hætti
sem voru á dagskrá hjá félaginu
fyrr á árum, höfðu c»ki verið
farnar hin síðari ár.
Þá voru farnar alls fjórar stuttar
dagsferðir. Var þegar sýnt, að áhugi
almennings var fyrir skíðagöngum.
Nú í vetur var þráðurinn tekinn upp
að nýju og hafa þegar verið farnar 4
ferðir og fjöldi þátttakenda farið
vaxandi.
Síðastliðinn sunnudag efndi
félagið til einnar slíkrar ferðar. Var
ekið austur fyrir Seljabrekku og
gengið þaðan í Kjósarskarð og síðan
niður í Kjós. 14 þátttakendur voru í
þessari ferð.
Næstkomandi sunnudag efnir
félagið til tveggja skíðagönguferða.
Fyrri ferðin verður á Kjöl, sem er
milli Hvalfjarðar og Þingvalla.
Hefst gangan fyrir austan Fossá í
Hvalfirði og verður gengið niður hjá
Stíflisdal í Þingvallasveit. Þessi leið
er all erfið og ekki á færi nema
þeirra, sem eru nokkuð vanir skíða-
göngu. Lagt verður af stað kl. 09.
Síðdegisferðin hefst kl. 13.00 og
verður ekið að Kolviðarhóli. Þaðan
verður farið í tvær áttir. Göngumenn
ganga inn Innstadal, þaðan norður á
Húsmúlann og til baka að sama stað.
Skíðagöngumenn ganga vestur
fyrir Húsmúlann um Bolavelli í
Engidal og síðan til baka að
Sandskeiði. Þetta er mishæðalítil og
þægileg gönguleið, og geta allir, sem
áhuga hafa komist þetta, þótt þeir
hafi ekki stigið á skíði fyrr.
Það virðist vera skoðun margra, að
ferðir Ferðafélags Islands séu ein-
göngu fyrir félagsmenn. Það er
mikill misskilningur. Allir, sem vilja
geta verið með og skiptir engu, hvort
þeir eru í félaginu eða ekki.
Jón Eiríksson:
Vitar, skip
og siglingar
Hólmfríður Jónasdóttir.
æskunnar fyrir fimmtíu til sextíu
árum. Svo hratt rennur tímans
blóð nú að skáldskapur þarf helst
að birtast um leið og hann verður
til eigi hann ekki að úreldast.
Eitt hefur þó ekki fyrnst, enn
sem komið er, þrátt fyrir allt —
ferskeytlan! Þó Hólmfríður komist
víða vel frá hinum lengri kvæðum
sínum jafnast ekkert þeirra sem
heild á við ferskeytlur hennar.
Ferskeytluformið ýtir undir til-
fyndni eða hugkvæmni en heldur í
skefjum tilhneigingunni til að
gerast fjölorður og hátíðlegur.
Stundum reynir Hólmfríður að
kveða dýrt og tekst það allvel.
Betur tekst henni þó upp þegar
hún yrkir um hversdagsviðburði
eða ferðalög samanber þessa vísu:
Fáein kyrkings kuldastrá
komu voreins lofa.
Holtavörðuheiði á
helst ég vildi sofa.
Það er segin saga að svona
einfaldur kveðskapur lifir lengur á
vörum þjóðarinnar en hitt sem
dýrar er kveðið. Eg minni á
snöggtum eldri ferðavísu — vísu
Barna-Þórðar sem át þurran ost
áður hann lagði á Ódáðahraun til
að fylgja Skálholtsbiskupi sem
ekki kom.
Að lokum þetta: Bókin býður af
sér fremur góðan þokka. Hólm-
fríður mun vera aldurhnigin
skáldkona og munu ljóðin því ort á
löngum tíma. Hólmfríður hefur
valið sér erfiðar fyrirmyndir og í
samræmi við það hefur hún haft
metnað til að færast þónokkuð
mikið í fang. En geti ég mér rétt
til í hvað skáldkonan hafi lagt
drýgstan metnað met ég árangur-
inn gagnstætt því. Mér finnst
Hólmfríði takast síst þegar hún
reynir að vera sem skáldlegust en
best þegar hún yrkir sem einfald-
ast og — alþýðlegast!
Hinn 1. desember 1978, þegar
ljósvitar á íslandi höfðu lýst og
leiðbeint sjófarendum í 100 ár, gaf
póststjórnin út frímerki í tilefni
þess, og er ekki að efa að það hefur
verið að tilhlutan vitamálastjóra.
Ekki gat það minna verið, jafn
merk tímamót og hér var um að
ræða. Á annan hátt var ekki á
afmælið minnst að undanskilinni
fremur ómerkilegri grein í Sjó-
mannablaðinu Víkingi eftir ungan
stúdent, og að dagblöðin gátu þess
með fáum orðum, sem litla athygli
hefur vakið.
Það var von mín, að á 100 ára
afmæli vitanna væri rituð saga
þeirra síðustu 50 árin á svipaðan
hátt og í framhaldi af 50 ára
afmælisriti þeirra eftir Thorvald
Krabbe. Af þessu varð ekki, og
þegar ég fór að hugsa málið betur
sá ég, að sagan þyrfti helzt að vera
stærri í sniðum og að annað
hugðarefni mitt, sem ég hef haft í
mörg undanfarin ár, kæmi þá
einnig til greina.
Þegar saga vitanna (og sjó-
merkja) er rituð tel ég réttast að
saga radíóvita og annarra hjálpar-
og öryggistækja við siglingar sé í
sérstökum kafla. Koma þar til
greina miðunarstöðvar, bergmáls-
dýptarmælar, radar, áttavitar,
sjóúr, vegmælar, björgunarbátar,
björgunarflekar, og svo öll þessi
nýmóðins rafeindatæki svokölluð,
sem ég kann ekki að nefna.
Áhugamál mitt, sem ég minntist
á hér að framan, er, rituð sé Skipa-
og Siglingasaga íslands. Það er
skylt sögu vitanna, en verður þó að
vera sjálfstætt rit. Það hefur verið
sagt áður, bæði af mér og öðrum,
að það er ekki vansalaust fyrir
siglingaþjóð, sem byggir eyland á
takmörkum hins byggilega heims,
og á tilveru sína og lífsmöguleika
undir því komna að eiga nóg skip
til umráða. Flestar ef ekki allar
siglingaþjóðir eiga sína siglinga-
sögu, að vísu ófullkomnar margar
hverjar vegna þess, að mest er
rætt um herskip, en minna um
kaupför og alls ekkert um fiski-
skip. íslenska skipasagan, sem ég
hef í huga, á að ná yfir öll íslensk
Gefa út skrá
umárangurs-
laus fjámám
SVONEFND ÞB útgáfa
hefur sent út bréf til ýmissa
aðila þar sem kynnt er
útgáfa á skrá yfir árangurs-
iaus fjárnám eða yfir-
lýsingar viðkomandi aðila
fyrir fógetarétti að vegna
eignaleysis verði ekki staðið
við f járskuldbindingar.
í bréfi sem ÞB útgáfan
kynnir fyrirhugaða útgáfu
undirrituðu af Skúla Sigurz
og Sigurði Albertssyni segir
að aðilar sem stundi lánsvið-
skipti svo og þeir sem annist
innheimtur eða fjárreiður
fyrir aðra þurfi að hafa
handbærar aðgengilegar
upplýsingar um fyrirtæki og
einstaklinga sem ekki geti
staðið við fjárskuldbindingar
sínar. Upplýsingar um gjald-
þrot birtist yfirleitt ekki í
Lögbirtingablaðinu þegar úr-
skurður hefur verið kveðinn
upp, heldur þegar þrotabúi
hefur verið skipt. Segjast
forráðamenn ÞB útgáfunnar
hafa safnað saman gjald-
þrotaúrskurðum sem upp
hafa verið kveðnir sl. 5 ár við
öll fógetaembætti landsins og
skrá yfir nöfn einstaklinga og
fyrirtækja sem árangurslaus
fjárnám hafa verið gerð hjá
frá 1. janúar 1979 við borgar-
fóetaembættið í Reykjavík.
Er bent á í bréfi útgefend-
anna að með nýjum gjald-
þrotaskiptalögum skuli sá
sem biður um gjaldþrot
leggja fram allt að 200.000 kr.
tryggingu vegna skipta-
kostnaðar og að með því megi
ætla að gjaldþrotum fækki til
múna og verði því skrá um
árangurslaus fjárnám mikil-
væg heimild um greiðslugetu.
Skrá þessi verður seld í
áskrift, kr. 24 þúsund fyrir
árið 1979 ásamt stofnskrá, en
kostar á næsta ári 10 þúsund
krónur.
skip allt frá knörrum landnáms-
manna til hinna minnstu fiski-
báta. Mér er ljóst, að þetta yrði
erfitt verk og vandasamt, en það
verður að gerast, annað er okkur
ekki sæmandi.
Allir hlutir og sérhvert mál á
sér forsögu. Þó að fyrst og fremst
sé skrifað um ákveðið tímabil, þá
er það ekki fullkomið, ef ekki er
sögð forsaga þess (í stórum drátt-
um); það gefur betri skilning á
aðalmálinu.
„Skip“ er „fljótandi farkostur“
og mun það hugtak eiga rót sína til
fyrstu tíðar. Nútíma hugtak um
orðið siglingar er „sjóferðir", —
ferð skipa yfir hafið á milli landa
og jafnvel líka með ströndum
fram, og utanlandsferðir manna
með skipum. Ég held að áður fyrr
hafi orðið siglingar þýtt allar
ferðir fljótandi farkosta á sjó og
vötnum, án tillits til þess hvort
notuð voru segl eða önnur tæki til
framdráttar.
Upphaf „fljótandi farkosta" og
upphaf siglinga er hulin gáta, sem
aldrei verður leyst. Hugmyndir,
sem menn gera sér þar um, eru þó
flestar svipaðar, og beinast í þá átt
að einhvern tíma í grárri forn-
eskju hafi frummaðurinn veitt því
athygli að stórt trjáblað eða trjá-
bútur flaut á vatni eða fljóti og að
hann hafi svo af fikti eða beinlínis
af forvjtni farið að reyna að
sökkva þessu (á grunnu vatni) og
komist þá að því að það flaut þótt
þungi hans bættist við. Eða
kannski að krakkar hafi stokkið út
á trjábútinn í óvitaskap eins og
þeir gera nú á dögum út á ísjaka.
Þetta eru sem sagt ágizkanir og
hugmyndir sem menn gera sér, og
engin von um né möguleiki til að
úr því verði nokkurn tíma skorið.
Það er eins með vitana og skipin,
— þeir hafa einnig sína forsögu.
Hvenær fyrst var farið að kynda
bál í landi til að leiðbeina sjófar-
endum er ekki vitað með vissu.
Hvort það voru Miðjarðarhafs-
þjóðirnar Egyptar, Fönikíumenn
og Grikkir, sem fyrstir gerðu það,
er heldur engin vissa fyrir, en þeir
eru þeir fyrstu, sem skráðar sagnir
segja frá. Vitað er, áð Arabar
kyntu einnig bál á austurströnd
Afríku, en hvort það hefur verið
áður eða eftir að Miðjarðarhafs-
þjóðirnar gerðu það veit ég ekki.
Þegar rituð er forsaga vitanna,
þarf að fylgja þróun þeirra í
stórum dráttum fram til þess dags
er kveikt var á fyrsta vitanum á
íslandi.
Ég hefi nú dvalist lengur en ég
ætlaði mér aftur í fornöldinni, en
það er af því að málefnið er mér
hugstætt; það hefur lengi brotizt í
huga mínum og varð að fá útrás.
En ég læt nú hér við sitja og sný
mér að nútímanum.
Nú er verið að skrifa Sögu
Islands og er hún samin í tilefni af
að 1100 ár eru liðin frá norrænu
landnámi á Islandi, og að tilhlutan
þjóðhátíðarnefndar. Komin eru út
þrjú bindi og von á fleirum. I
þessum þremur bindum má heita
að ekki hafi verið minnst á skip, og
er það hart, að í sögu þjóðar, sem
frá upphafi á tilveru sína skipum
að þakka, skuli þeirra ekki vera
getið.
Bergsveinn Skúlason gat þess
nýlega í blaðagrein, að ekki væri
minnst á atvinnuvegi landsmanna
í Sögu Islands og fannst það lýti á
sögunni. Ég er honum innilega
sammála. Það sem þjóðin byggir
tilveru sína á, skipin og atvinnu-
vegirnir, er látið sitja á hakanum,
en annað, sem að vísu getur verið
gott og gilt en ekki eins mikilvægt,
er látið sitja í fyrirrúmi.
Mér þykir ólíklegt annað en að
fleiri en ég hafi áhuga á þessu
máli, og skora ég á þá og aðra góða
menn að taka höndum saman og
finna ráð til að hrinda því í
framkvæmd.