Morgunblaðið - 16.03.1979, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 16. MARZ 1979
' -
•v > /
Þessi mynd af Jó, innsta Galileítungli reikistjörnunnar Júpiters var tekin af bandaríska geimfarinu Voyager 1 aö morgni 5. marz s.l. Rauðleitu, hvítu og sv
af vísindamönnum talin vera ýmis efni sem borist hafa frá yfirboröi stjörnunnar, sennilega blanda salta, brennisteins og annarra gosefna. Aö ma
önnur Galileítungl mun yngri heldur en t.d. tungl jarðarinnar.
í FURÐUVERÖLD JtPIl
^ hundruda milljón
Íkílómetra fjarlægð frá
jörðinni er Júpiter, pessi
punglamalega risastóra
reikistjarna. Hún mun
fara einn hring um sólu á tólf
árum og hefur í eftirdragi
prettán tungl. Lofthjúpur
hennar er skreyttur miklum og
margbreytílegum litaborðum,
en neðar ríkja steypiregn
ammoníaks og æöandi vetnis-
byljir. Rauöi bletturinn sem
áður er víkið að, á vart sinn
líka. Hann er talinn á stærð við
jörðina og hann birtist og
hverfur pegar minnst vonum
varir.
Ýmislegt bendir til að
Júpíter sendi frá sér meiri
hitaorku en hann fær frá
sólinni, p.e. að hann myndi
orku af eigin rammleik eíns og
sólstjarna.
Tungl Júpiters eru ekki síður
athugaverð og í myndatökum
könnuðar náðust stórbrotnar
myndir meðal annars af
Evrópu og Ganymede. Meðal
pess sem einna mesta athygli
vakti er án efa sú niðurstaöa
að baugur er umhverfis Júpi-
ter, en hann var ópekktur áður.
Er ekki efamál að vísindamenn
munu leggja mikið kapp á aö
rannsaka bauginn á næstu
árum. Hann er samkvæmt
fyrstu athugunum um 29 km
pykkur og 8 pús. km breiður.
Baugar peir sem umlykja
Satúrnus eru ekki pykkari en
16 km en hins vegar eru peir
273 pús. km breiðir. Langt er
síðan peir fundust en megin-
ástæðan fyrir pví að baugur
Júpiters hefur verið ósýnilegur
frá jörðinni er hversu punnur
hann er og gagnsær pegar
hann er skoðaður frá flestum
sjónarhornum, svo að pað er
hin mesta kúnst að koma auga
á hann.
Vitað hefur veriö aö storma-
samt væri á Júpiter en
myndirnar gefa pó til kynna að
veðráttan par sé langtum ofsa-
fyllri en talíð hafði verið. Einnig
má draga pær ályktanir að
Rauöi bletturinn frægi skiptir
litum pví að hann er brúnleitari
nú en pegar geimförin
Brautryöjandi 10 og 11 tóku
myndir af Júpiter fyrir fimm
árum. Einnig náðust nú langt-
um skýrari skýjamyndir innan
Rauöa blettsins en áður hafa
sézt. Stjarnfræðingar hallast
að pví að Rauði bletturinn væri
t raun ævarandi stormur par
sem vindhraði á klukkustund
væri 362 km og færu pessir
vindar umhverfis kyrrt svæði
eins og fram kemur í forsíðu-
myndartexta.
Ekki hefur pað síður pótt
tíðindum sæta að fyrstu
pekktu virku eldfjöllin í sól-
kerfinu utan jarðarkúlunnar,
virðast nú fundinn á tunglinu
Jó. Vísindamenn segja að
margar myndir sem Könnuður ■
I tók, sýni petta mjög tignar-
iega. Einn af peim vísinda-
mönnum sem hefur boriö hita
og punga af undírbúningi
Júpíterferðar geimfarsins dr.
Bradford Smith sagði blaða-
mönnum að vissulega hefði
fundist vitnisburöur um eld-
gosavirkni bæði á tunglinu og
á Marz en pau eldfjöll væru
útdauð fyrir milljónum ára.
Ööru máli gegni meö eldfjöllin
á Jó. Myndirnar gefi til kynna
að par séu margir gígar virkir
og hraungrýti og aska spýtist
upp úr peim með ámóta afli og
Því pegar hleypt er af
kröftugum rifli. Bradford
Smith sagði að svo virtist sem
ýms pau eldfjöll á Jó sem nú
eru að gjósa séu langtum
kröftugrí heldur en á jörðinni.
Uppgötvun pessi kann einnig
að skýra sumt af pví sem
komið hefur fram á fyrri mynd-
um — tiltölulega mjúkt og slétt
yfirborö Jós. Vísindamenn
telja og að pessi nýja vitneskja
skeri úr um pað að yfirborð Jó
er mun yngra en var hald
manna.
Könnuður I er ekki fyrir-