Morgunblaðið - 25.03.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MARZ 1979
rr-jr-
atít THE OBSEKVER
2T*\
_______*** •
Frá tímum Watergate og
kollsteypu Nixons íorseta hef-
ur bandarískur blaðaheimur —
státinn að gömlum sið af
stjórnarskrártryggðum rétt-
indum sínum — sniðgengið
allar hömlur. Rannsóknar-
blaðamennskan blómstrar og
burgeisaveiðar — hversu þoku-
kennd fórnarlömbin annars
kunna að vera — er íþrótta
vinsælust. Guð einn getur forð-
að þeim, sem reyna að komast
upp á milli blaða og lesenda,
sem gera skýlausa kröfu til að
fá að vita allan sannleikann og
ekkert nema sannleikann.
Andspænis þessum taum-
lausa bægslagangi blaðamanna
hefur ríkisstjórnin og starfs-
menn hennar farið með veggj-
um. Hér kann þó að verða
breyting á eftir að mánaðarrit
nokkurt í smáborg norður af
Chicago freistaði þess að fá að
birta grein um vetnissprengj-
una.
Kaldhæðnislegt er að það
hafa einkum verið bandarfsku
risablöðin, eins og New York
Times og Washington Post,
sem amast hafa við því að
dvergurinn færi sínu fram og
birti greinina án tillits til
endurskoðunarkröfu stjórn-
valda.
Þetta óvenjulega frávik á
eflaust rætur að rekja til var-
færni. Þrátt fyrir að þau hafi
enn ekki litið greinina augum
eru stórblöðin sannfærð um að
ríkisstjórnin kunni e.t.v. að hafa
á réttu að standa. Gæti þá farið
svo að leitt yrði í lög að í
ákveðnum ritsmíðum yrðu
blaðamenn að fylgja vísbending-
um yfirvalda.
Mánaðarritið, sem um er að
ræða, ber heitið „The
Progressive" eða „Framfara-
sinninn" og var stofnað fyrir
sjötíu árum. Einn ritstjóra
blaðsins, Erwin Knoll, hefur
lýst því sem „alþýðulegu, frjáls-
lyndu og róttæku vinstritíma-
riti“. Greinin, sem Knoll ætlar
að birta, myndi, samkvæmt
heimildum bandaríska dóms-
málaráðuneytisins, heita:
„Hvernig vetnissprengjan virk-
ar.“
I skjóli vissra ákvæða kjarn-
orkulaga og með umboði. orku-
málaráðuneytis fullyrða lög-
fræðingar dómsmálayfirvalda
að greinin innihaldi leynilegar
upplýsingar um gerð kjarnorku-
vopna. „Erfitt er að ímynda sér
nokkuð, sem skaðað gæti Banda-
ríkin líkt og útbreiðsla slíkra
upplýsinga," segir aðstoðarmað-
ur ríkissaksóknara.
I undirbúningsréttarhöldum
þar sem kveðið var upp úr um
bráðabirgðabann við greininni
gerði dómarinn m.a. eftirfar-
andi athugasemd: „Ég myndi
hugsa mig um vel og lengi áður
en ég legði vetnissprengju í
KJARNORKUSPRENGING -
Almenningsfræðsla eða þjóðar-
öryggi?
Þegar
benda engu síður á þamí regin-
mun, sem er á sagnfræði af því
tagi, sem telja verður Pen-
tagon-skjölin, og uppskrift af
kjarnorkusprengju, sem, jafnvel
þótt hún yrði ekki hryðjuverka-
mönnum fundinn fjársjóður,
gæti stuðlað að háskalegri út-
breiðslu kjarnorkutækni.
Ráðsmenn Washington Post
eru til dæmis sannfærðir um,
hvað svo sem fyrstu viðbótar-
lögin við stjórnarskrána segja
um tjáningarfrelsi blaða, að
enginn viti borinn maður og
allra sízt dómstóll gæti haldið
til streitu rétti dagblaðs til að
koma fram á jafn gróflega
ábyrgðárlausan hátt.
Núverandi forseti Hæstarétt-
ar, Warren Burger, kemst svo að
orði: „Hin sérstaka vernd, sem
fyrstu viðbótarlögin veita, ber
einnig í sér áminningu um þá
skyldu að nota þessi sömu rétt-
indi á ábyrgan hátt. Þrátt fyrir
að þessi skylda eigi víðan hljóm-
grunn, taka ritstjórar og útgef-
endur ekki alltaf tillit til henn-
ar.“
Að auki vekja lögfræðingar
athygli á sérstökum lögum, er
Til að byrja með, segir Knoll,
hefur stjórnin misskilið fyrir-
sögn greinarinnar og bætir því
við að því fari fjarri að hún
uppljóstri leyndarmálum, þar
sem hverjum, sem er áfram um
að afla sömu upplýsinga, sé það
hægðarleikur. Höfundurinn,
Howard Morland, hafði engan
aðgang að hernaðarleyndarmál-
um. Markmið hans var einvörð-
ungu að lyfta þeim huliðshjálmi,
er hvílt hefur yfir smíði
sprengjunnar, og plægja akur-
inn fyrir frjóa umræðu um
meinsemdir kjarnorkuút-
breiðslu.
Knoll farast svo orð: „Til-
gangur okkar er ekki aðeins að
sýna að engin skynsamleg rök
liggja til grundvallar allri þess-
ari dulúð heldur að skýra frá
upplýsingum, sem að okkar
dómi eru forsenda þess að
Bandaríkjamenn geti tekið rök-
studdar ákvarðanir varðandi
málefni svo sem hugsanleg um-
hverfisspjöll, heilsufar i starfi,
öryggislega áhættu, vopnaeftir-
lit, afvopnunarsamninga og for-
gangsröð í ríkisútgjöldum. Eng-
menntun verður hættuleg
hendur Idi Amins. Það er ein-
mitt það, sem mér virðist vera
um að ræða hér.“
Þetta er almenn skoðun, sem
tilgangslaust væri að vísa á bug,
enda hefur hún sett sterkan svip
á deilur manna i þessum efnum.
Ekki er loku fyrir skotið að á
endanum komi til kasta Hæsta-
réttar að skera úr, en Hæstirétt-
ur er æðsta áhrifavald í túlkun
bandarísku stjórnarskrárinnar.
Síðast þegar bandaríska
stjórnin reyndi að grípa fram
fyrir hendur fréttablaða sótti
hún eftir að bönnuð yrði birting
Pentagon-skjalanna, en mál
þetta komst í hámæli er nokkur
blöð komust yfir upplýsingar
varðandi upptök Víetnamstríðs-
ins og framferði stjórnvalda í
því.
í réttarhöldunum, er áttu sér
stað á stjórnartímabili Nixons
forseta, var úrskurður dómara
sá að ekkert gæti stöðvað birt-
ingu skjalanna, þrátt fyrir að
Nixon hefði komið mörgum
sinna eigin fulltrúa fyrir í dóm-
inum. Er það einkum vegna
þessa úrskurðar frá 1972 að
ríkisstjórnin hefur farið varlega
að undanförnu.
Bæði lögfræðingar og dagblöð
stjórnin geti beitt en það eru
kjarnorkulögin frá 1946. í kæru
hennar vegur þó önnur röksemd
þyngra; að forsetinn hafi „em-
bættislegt stjórnarskrárvald ...
til að verja þjóðina gegn því að
birtar séu upplýsingar, er gætu
ógnað öryggi Bandaríkjanna."
Allir þessir „fordómar" hafa
gert Knoll einstaklega gramt í
geði. Þar sem enginn þeirra, er
skoðun sinni flíka, hefur lesið
umrædda grein, sakar hann
fylgismenn stjórnarinnar um að
gína við staðhæfingum dóms-
málaráðuneytisins áður en rök-
semdir hafa verið lagðar fram.
ar tæknilegar upplýsingar koma
fram í grein þeirri, er okkur
hefur verið meinað að birta, sem
ekki snerta slík mál beinlínis."
Þannig horfir þrætan við í
augnablikinu. Knoll vill láta
prenta greinina þann 26. mars
og er ólíklegt að takist að
skýrgreina til fullnustu alla
krókana á fyrstu viðbótarlögun-
um fyrir þann tíma.
Það er þó lán í óláni, eins og
einn lagaþjarkurinn komst að
orði, að fresturinn þangað til
hrekkur naumast til að bjarga
Idi Amin.
ROBERT CHESSHYRE.
Skítt með nokkur prósent strákar — Fljótir að næsta pylsuvagni!!
þessari ályktun „að stjórnarslit nú
væri gróf svik við íslenzka
verkalýðshreyfingu". Sami graut-
urinn í sömu skálinni(I) Þá er þess
enn getið, að fundurinn lýsi „sig
fúsan til þess að taka á sig nokkra
kaupmáttarskerðingu" og sjá nú
allir, að misnotkun launþega-
samtakanna er e.k. samræmdar
aðgerðir, „hannaðar" og
„staðlaðar" í skrifstofu þeirra
tölvumenna, sem lagt hafa
launþegasamtökin í landinu undir
kommúnista,*kóka-kó!a-drengi og
pólitíska geldinga, svo að notuð
séu lýsingarorð eins af „stöðluðu"
og „hönnuðu" verkalýðsleiðtog-
um Alþýðuflokksins um viðskipta-
ráðherra Alþýðubandalagsins í
útvarpsumræðunum nú fyrir
skömmu.
Þá skorar formannaráðstefna
Alþýðusambands Austurlands
einnig á framkvæmdastjórn
Verkamannasambandsins „að
beita áhrifum sínum til lausnar
deilu þessari", og enn er hverju
barni ljóst, hvert reka má þessa
pólitísku klisju. En þó tekur út
yfir alla þjófabálka, þegar það er
sagt fullum fetum í ályktuninni
„að ekki skuli skerða laun undir
210 þús. kr. á mánuði nema um
helming þess, sem laun yrðu
almennt skert“H
Mikil eru geð guma, má segja
um þessa „forystumenn" íslenzkra
launþega. Þeir eru í raun og veru
e.k. tölvur, sem fóðraðar eru af
útspekúleruðum valdabröskurum
en ekki sjálfstæðir forystumenn
með frumkvæði, áræði og nýjar
hugmyndir, enda þótt fólkið í
landinu krefjist slíkra eiginleika
af launþegaforystunni. En það
verður ekki meðan kosið er til
verkalýðsfélaga á þann hátt, sem
raun ber vitni og kerfisklíkur ríkja
í skjóli þess, hve fáir láta sig
málefni verkalýðsfélaganna skipta
og hve örfá prósent félaga taka
þátt í kosningum til stjórna þeirra
og trúnaðarmannaráða. Á þessu
þarf að ráða bót, ef launþega-
samtökin í landinu eiga að ná
þeirri reisn, sem fólk krefst og
nauðsynlegt er í lýðræðislandi.
Forystu þeirra skortir það traust,
sem slíkum samtökum er lífsnauð-
synlegt.
Hvernig sem fer um efnahags-
málafrumvarp Ólafs Jóhannesson-
ar þá er eitt víst og það er, að
forystumenn krata og komma í
launþegasamtökunum hafa gert
allt til þess að misnota þau í því
skyni að gefa ráðherrum Alþýðu-
bandalagsins færi á að komast út
úr klípunni miklu — og það að
sjálfsögðu á kostnað launþega í
landinu. Öllu hefur í raun og veru
verið snúið við. Það, sem voru
kosningavígorð fyrir einu ári, eru
nú kosningasvik, sem reynt er að
grafa og gleyma. Það, sem var
„hugsjónaeldur" fyrir einu ári, er
nú aska og rjúkandi gjall. Þeir,
sem þóttust hafa hugsjónir fyrir
hönd launþega fyrir einu ári, eru
nú afhjúpaðir pólitískir
aftaníossar. Þessi pólitíski farsi
hefur leikið svonefnda
forystumenn launþegasamtaka
grátt á þessum síðustu og verstu
tímum. Andlitið, hið rétta
pólitíska andlit á Dorian Gray
svonefndra forystumanna
íslenzkra launþega, blasir nú við
öllum landslýð — og er ófrýnilegt
á að líta. En nú má enginn undan
líta, eins og Eyjólfur Konráð sagði
í lok ræðu sinnar í útvarps-
umræðunum. Menn skulu horfa á
þetta andlit og gera sér grein fyrir
því, að pylsubrosið og nefntóbaks-
hlýan eru horfin; jafnvel
framkvæmdastjóri BSRB er að
verða „stilltur vel.“
Árið 1937 lýsti einn af þing-
mönnum Bændaflokksins fram-
sóknarmönnum og krötum á
þennan hátt: „Hér er aðeins
leikinn pólitískur skollaleikur
frammi fyrir þjóðinni til að
sýnast. Ekkert um það hugsað
hvað það kostar, hvort rétt er farið
með eða rangt, aðeins ef eitthvað
er hægt að hafa upp úr því
pólitískt."
Þessi orð eiga við enn í dag.
Einu sinni var sagt að Fram-
sóknarflokkurinn væri orðinn
eins og nagli, sem oft hefur
bognað. Það er næstum sama,
hvað oft hann er réttur upp, hann
bognar samt alltaf á ný, þegar
slegið er á hann með pólitíska
hamrinum.
Alþýðuflokkurinn er einnig
slíkur nagli. Það vita allir. Og nú
er Alþýðubandalagið svo kengbog-
inn pólitískur nagli, að engum á
eftir að takast að rétta hann við.
Boginn og ryðgaður nagli. Það er
við hæfi á 30 ára afmæli Atlants-
hafsbandalagsins, sem á m.a. að
tryggja öryggi alþýðubandalags-
ráðherranna. Og nú er Berlinguer
genginn í bandalagið — eins og
þeir.