Morgunblaðið - 27.05.1979, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. MAÍ1979
Landsmálaf.
Vöröur
Ódýrar utanlandsferðir
Kaupmannahöfn: 20. júlí—2. ágúst. 13 nætur.
Verö kr. 58.000.-.
+
Osló: 16. júní—23. júní 7 nætur.
Verö kr. 47.000.-.
Luxemburg Miðevrópa: 6._23. égúst. n nætur
Verö frá kr. 60.000.-.
Öll verðin eru miðuö við gengi og olíuverð 20. maí 1979.
Brottfararskattur er 5.500.- kr.
ALLAR NÁNARI UPPLÝSINGAR
FERDASKR/FSTOFAN
URVAL
v/Austurvöll, sími 26900
Landsmálaf. Vörður
íslenskt
I 1|m| Umsjónarmaður
III I Gísli Jónsson
2. páttur
Góðkunningi minn, Páll
Arason af Kjarna- og Þúfna-
vallaættum, hringdi til mín
og vildi rýma burtu orðinu
rúta úr málinu. Rúta er
ættað úr latínu og sýnist
hafa þar frummerkinguna
ruddur. eða brotinn vegur.
Gegnum frönsku hefur orðið
svo borist í mörg Evrópumál
og allar götur til okkar á
þessari öld. Rúta uppfyllir
þau skilyrði sem tökuorðum
eru sett um beytingu, fram-
burð og stafsetningu, en eigi
að síður er ég sammála Páli
Arasyni, að ekki sé ástæða
til þess að láta þetta orð
koma í stað hinna ágætu
orða, leið og vegur. Um þau
verður ekki bætt.
En orðið rúta er líka til í
annarri merkingu = áætlun-
arbíll, langferðabíll. Þessi
merking er miklu algengari í
íslensku en merkingin leið,
og orðin svo samgróin máli
okkar og daglegum háttum
að ég er ekki búinn til þess
að leggja til að því verði
útrýmt í einni svipan. Hitt er
svo annað mál að þar eins og
endranær er gaman að reyna
sig við nýyrði sem nota
mætti sem spariorð og til
breytingar. Bæði orðin, áætl-
unarbíll og langferðabíll, eru
talsvert lengri og óþjálli en
frumorðið og því hef ég
stundum leyft mér að nota
orðið langbíll í staðinn fyrir
rúta. Það er þó ekki nema tvö
atkvæði, en er ekki eins gott í
samsetningum og rútan. Þó
mætti kannski reyna að
segja langbílstjóri í staðinn
fyrir rútubílstjóri, ef við
viljum vera afskaplega mikl-
ir hreintungumenn.
Ætti ég líka, út af rútunni,
enn að segja þá dæmisögu
um slysni og fljótfærni, þeg-
ar það hrökk úr penna
greinds manns og gegns að
Jónas Hallgrímsson hefði
orðið samferða Þóru litlu
Gunnarsdóttur í rútunni
norður í Öxnadal?
Slysni og fljótfærni sitja
um okkur, þegar við skrifum
og tölum, og við, sem þykj-
umst þess umkomnir að
vanda um málfar annarra,
erum þar engar undantekn-
ingar. Ég verð að höfuðsitja
sjálfan mig og læt varla
stafkrók frá mér fara nema
bera undir konu mína og
stundum fleiri menn.
Ég flokka það undir slysni
og fljótfærni í Þjóðviljanum
á dögunum, þegar ruglað er
saman viðtengingarhætti þá-
tíðar af sögnunum að hafa og
hefja, því að þetta er í grein
eftir mann sem ég þekki að
góðu máli. Viðtengingarhátt-
ur þátíðar af hefja var sem
sagt hefðust þar sem átti að
standa hæfust. Rétt væri
aftur á móti að segja að
sárin hefðust (af hafa) vel
við, en verkin hæfust (af
’hefja) daginn eftir.
Viðtengingarháttur þátíð-
ar af sterkum sögnum er
stundum vandmyndaður og
véldur það því að menn flýja
oft frá þeim vanda með því
að nota í staðinn skildagatíð
í tíma og ótíma. Verður slíkt
mál fátæklegt og óþolandi.
Ýkt dæmi: Ég mundi fara, ef
ég mundi geta, í stað þess að
segja: Ég færi, ef ég gæti.
Margar eru leiðir mann-
legs máls. Þegar menn skilja
ekki einhver orð, reyna þeir
gjarna að breyta þeim í
eitthvað sem á að verða
skiljanlegra. En þá tekst oft
báglega til. Þetta nefndu
Þjóðverjar Volksetymologie
og eftir þeirri fyrirmynd var
búið til íslenska orðið al-
þýðuskýring. Af því að menn
skildu ekki að þröskuldur
merkir: sá sem trampað er á,
var búinn til myndin
þrepskjöldur; af því að
menn áttuðu sig ekki á merk-
ingu fyrri hluta orðsins úln-
liður (sbr. alin, öln, olnbogi)
varð til orðmyndin úlfliður,
og af því að menn skildu ekki
nivea (af litínu nix, eignar-
fall nivis = snjór) bjuggu
menn til orðmyndina
nefjakrem, því að vissulega
bera menn það stundum á
nefið á sér. Um
kattarstroffu (catastrophe)
hef ég áður fjallað hér í
blaðinu, en það allra nýjasta
er hoppf í staðinn fyrir
franskættaða orðið hobby
sem haft er í ensku um
hugðarefni og tómstundaiðju
sem menn stunda að gamni
sínu. Sannarlega eru íþróttir
oft tómstundaiðja og hugðar-
efni fólks, og auðvitað hoppa
menn í eitt og annað í frí-
stundum sínum. En samt. Er
ekki orðið hoppf svolítið
skrýtið, þó að stórum
íslenskulegra sé en erlenda
fyrirmyndin óbreytt?
Limrusmiður þáttarins,
Hlymrekur handan, kvað:
Jón átti nér undarleRt hoppí,
að álpant um nakinn ok nloppfrí.
Ok martft orð fór á kreik
í þeim óprúða leik
hanH æru o« mannorð að kropp’í.
Rétt í þessu berst mér
Vísir og þar er haft eftir
nafngreindum þingmanni að
hann ætli að kveða (auðk.
hér). sér hljóðs. Ég vona að
þetta sé prentvilla. Menn
kveðja sér hljóðs.