Morgunblaðið - 28.10.1979, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1979
Búkovskí
í framhaldi af erindi Vladimírs Búkovskís, sem
birtist í Morgunblaöinu um síöustu helgi, koma hér
svör hans viö spurningum fundargesta á fundi
Samtaka um vestræna samvinnu og Varöbergs,
þar sem erindiö var flutt.
Ólympíu-
leikarnir
Anæsta ári fara Ólympíuleikarnir
fram í Sovétríkjunum, en sú
ráðstöfun er reiðarslag fyrir okk-
ur andófsmenn. Einn þáttur Ólympíu-
leikanna á að fara fram í Eistlandi, það
er að segja kappsiglingin. Af hálfu
Sovétstjórnarinnar er þetta hið mesta
kænskubragð, því að hún gerir sér
mætavel grein fyrir því að margar þjóðir
hafa aldrei getað viðurkennt innlimun
Eistlands, Lettlands og Litháens í Sov-
étríkin. Tilgangurinn með því að hafa
kappsiglinguna í Eistlandi er einungis sá
að þátttaka í henni jafngildir viðurkenn-
ingu á því að Eystrasaltslöndin séu
innan landamæra Sovétríkjanna. Meðal
annars af þessari ástæðu er afar
óviturlegt fyrir lýðræðisþjóðir að taka
þátt í þessum Ólympíuleikum. Þær ættu
fremur að nota tækifærið til að beita
Sovétstjórnina þrýstingi með því að
neita þátttöku og í því sambandi væri
staða Eistlands kjörin ástæða," sagði
Búkovskí.
Bókasýning
í Moskvu
Nýlega var haldin sýning á erlend-
um bókum í Moskvu. Allar bækur
voru að sjálfsögðu settar í rit-
skoðun, sem margar stóðust ekki og
komust því ekki á sýninguna. Fulltrúar
hinna ýmsu forlaga fengu synjun er þeir
sóttu um leyfi til Moskvufarar vegna
sýningarinnar. Samt létu fjölmargir
aðrir forleggjarar sér lynda að þiggja
slíkt leyfi. Þeir létu sér lynda að bækur
þeirra væru bornar undir ritskoðara
Sovétstjórnarinnar. Það var eins og
þetta fólk færi að hugsa í takt við
Sovétkerfið um leið og það var komið inn
fyrir landamæri Sovétríkjanna. Allt í
einu fannst því ekkert athugavert við
lögleysuna og ósómann. Það, sem þessir
vestrænu útgefendur áttu auðvitað að
gera, var að koma ekki nálægt þessari
bókasýningu, af þeirri ástæðu að aðgang-
ur að henni væri takmarkaður og
alþjóðleg bókasýning gæti ekki sætt
politískri ritskoðun. En þeir gerðu það
ekki.“
Um forrétt-
indi flokks-
brodda og
kerfiskalla
Sovézkt þjóðfélag gerir mikinn mun
á stéttunum. Munurinn á lifskjör-
um, — bilið milli háttsettra flokks-
manna og verkamanna er með ólíkind-
um, og miklu meira en milli nokkurs
kaupsýslumanns og verkamanns í þessu
landi. Ekki er ótítt að flokksmaður fái
tuttugu sinnum hærri laun en verkamað-
ur, en þar við bætast svo hlunnindi þau,
sem starfsmenn flokksins og skrif-
finnskukerfisins njóta. Þau hlunnindi
standa almenningi ekki til boða og þeirra
njóta heldur ekki nærri allir flokksmenn.
Slík hlunnindi eru til dæmis fólgin í
innkaupum í sérverzlunum með fágæta
innflutningsvöru. Fyrirbæri, sem nefnt
er „lokuð flokksdreifing", annast sölu á
varningi, sem ófáanlegur er í öðrum
búðum, en verðlag þar er mjög lágt.
Þetta eru til dæmis einu búðirnar þar
sem hægt er að kaupa kavíar, því að enda
þótt hann sé fluttur úr landi og fáan-
legur í verzlunum á Vesturlöndum, er
hann í Sovétríkjunum ekki ætlaður
öðrum en þeim, sem aðgang hafa að
„lokaðri flokksdreifingu". Utlendingar
geta reyndar keypt kavíar í sérstökum
verzlunum þar sem einungis er tekið við
alþjóðlegum gjaldmiðli. Sama er að segja
um húsgögn, fatnað, raftæki eins og
segulbandstæki, útvarpstæki og annað
slíkt, en allt þetta geta flokksbroddarnir
fengið við vægu verði hjá „lokaðri
flokksdreifingu".
Til eru skólar, sem nefndir eru sérskól-
ar. Þeir eru ætlaðir greindustu krökkun-
um, en einhvern veginn hefur það viljað
svo til að það eru háttsettir flokksmenn,
sem eiga klárustu krakkana. Þannig átti
þetta ekki að vera í upphafi. Þessum
skólum var komið á fót til að auðvelda
hæfileikanemendum tungumálanám.
Tungumálakennslan hefst í sjö ára bekk,
en að loknu námi í þessum skólum eru
nemendurnir langtum betur uppfræddir
en önnur börn og hafa miklu meiri
möguleika á inngöngu í háskóla. Með
tímanum hefur þróunin orðið sú, að það
eru forréttindi þarna háttsettra flokks-
manna að fá þarna skólavist.
í Sovétríkjunum eru sérstök sjúkrahús
og sérstök heilsuhæli við Svartahafið,
sem aðeins eru til afnota fyrir starfs-
menn flokksins.
Ég get sagt ykkur frá manni, sem
sagði mér makalausa sögu. Ég kynntist
honum í fangelsi, en hann hafði starfað
við dreifingu á þessu forréttindagóssi.
Hann sagði mér að jafnvel í þessum
efnum væri stéttaskipting við lýði. Með-
limir stjórnmálanefndar flokksins eru
þeir einu, sem mega fá vissan varning.
Svo koma miðstjórnarmenn, en fyrir
þörfum þeirra er ekki jafn vel séð. Þá
koma ráðuneytin, en þeim er raðað eftir
mikilvægi. Þetta er svo flókið kerfi að
aumingja manninum hafði orðið það á að
ruglast í ríminu, með þeim afleiðingum
að hann var sakaður um fjárdrátt og
síðan var honum stungið í fangelsi.
Ég tel ástæðu til að vekja sérstaklega
athygli á hinni rótgrónu stéttarvitund. I
Bandaríkjunum eru mörg dæmi þess að
börn auðkýfinga taki sér fyrir hendur að
sópa göturnar eða vinna við vélaþvott.
Ég hef meira að segja rekizt á slíkt. Slík
störf mundu börn starfsmanna sovézka
kommúnistaflokksins aldrei geta gengið
í. Þau gætu jafnvel ekki ráðið sig til
verzlunarstarfa. Svo lítillækkandi eru
slík störf í augum flokksins, að það yrði
aldrei látið viðgangast.
í Moskvu er stofnun ein, sem heitir
ÍMON, en þar fer fram þjálfun og
fræðsla verðandi diplómata og verzlun-
arfulltrúa. Án sérstakra meðmæla hátt-
settra flokksmanna fær enginn inngöngu
í þessa stofnun. Af sjálfu leiðir að slík
meðmæli eru auðfengin fyrir börn
flokksmanna. Þið kannski vitið að börn
leiðtoganna og meðlima stjórnmála-
nefndarinnar eru yfirleitt diplómatar,
verzlunarfulltrúar eða tengjast þeim
starfsgreinum með einhverjum hætti.
Jafnvel sonur Brésneffs er nú verzlun-
arfulltrúi í Svíþjóð.
Umgengni
yið komma
Eg færi nú ekki að mæla með því að
þið beittuð kommúnistana ykkar
einhverjum þvingunaraðgerðum,"
var svarið við spurningunni um hvort
Islendingar ættu að umgangast komm-
únista eins og annað fólk, eða hvernig
fara ætti með þá öðrum kosti. „Þið
skuluð umgangast þá eins og mannlegar
verur eða eitthvað enn verðmætara. Ég
held að flestir hljóti þeir að vera auðtrúa
og bernskir í hugsun, ósköp einlægir og
auðtrúa. Ég er enginn farandráðgjafi í
baráttunni gegn kommúnisma, en eitt
ráð get ég þó gefið ykkur: Ef þið hafið
efni á þá ættuð þið að bjóða þeim að
dveljast í Moskvu í eitt ár.“
", Hann útskýrði síðan tímatakmörkin
svo: „Eitt ár er nægilegur tími til að
menn geti séð í gegnum sovézkt þjóðfé-
lag. Lengri dvalartími en eitt ár gæti
reynzt hættulegur, því að þá fara menn
að verða samdauna þessu kerfi og
innlimast í það með margvíslegum hætti.
Til dæmis eiga námsmenn, sem eru í
náðinni, kost á margháttaðri fyrir-
greiðslu og forréttindum, meðal annars í
formi beinna fjárstyrkja."
Hvernig
þjóðir hætta
að vera til
Iþessu sambandi skulum við huga
að stöðu minnihlutahópa í upp-
hafi og gera okkur grein fyrir því
áo nugmyndafræði kommúnismans mið-
ast við það að þurrka út hvers konar
þjóðlega menningu og þjóðlega hefð. Það
var byrjað á því að útrýma slíkri hefð,
menningu og trúarskoðunum meðal
Rússa sjálfra, en síðan var farið að nota
Rússa til að útrýma menningu, hefð og
trú annarra þjóða innan Sovétríkjanna.
Varðandi kúgun minnihlutahópa og
þjóðarbrota er þess að sjálfsögðu fyrst
að geta, að heilu þjóðarbrotunum hefur
verið útrýmt, — þau hafa verið þurrkuð
út af yfirborði jarðar. Önnur hafa týnt
tungu sinni, enn önnur hafa verið svipt
stafrófinu og þar með ritmáli sínu.
Sumar þjóðir Mið-Asíu, á Úsbekistan- og
Túrkmenistan-svæðunum, voru sviptar
stafrófinu eftir byltinguna. í staðinn
fyrir arabískt letur fengu þessar þjóðir
kyrillískt letur, sem meðal annars hafði
það í för með sér, að ný kynslóð, sem
einungis lærði að lesa og rita samkvæmt
nýja stafrófinu, gat ekki lesið þau
trúarrit, sem tíðkazt höfðu frá aldaöðli.
Nýja kynslóðin var á sama hátt útilokuð
frá þjóðskáldum, og botnar ekkert í allri
þessari menningu og öllum þessum
bókum fyrir byltinguna.
Útrýmingarstefnan tekur á sig fjöl-
breytta mynd, allt eftir landshlutum. í
Úkraínu er vandamálið aðallega í sam-
bandi við tungumál og menningu. Þar
sem mál þeirra líkist mjög rússnesku
flæktist það ekki fyrir Rússum að neyða
upp á þá tungu sinni, enda hefur það
tekizt til fullnustu í sumum hlutum
landsins.
Þó ekki í Úkraínu vestanverðri, sem
var hernumin 1940, en austurhéruð
landsins eru undirlögð af Rússum. Sama
er að segja um Hvíta-Rússland. Heita
má að þar tali ekki nokkur maður tungu
Hvít-Rússa nú orðið.
í þessum landshlutum eru engir skól-
ar, sem kenna þessi tungumál. Þeir
skólar, sem kenndu þau fyrir um það bil
aldarfjórðungi eru hættir að starfæ-
Um efnahagslega undirokun er það að
segja, að hún verður að teljast mismun-
andi mikil eftir landshlutum. Sovét-
stjérnin gerir sér grein fyrir því að þorri
manna í Eystrasaltsríkjunum er þeim
beinlínis fjandsamlegur, og reynt er að
forðast árekstra með því til dæmis að
hafa betra vöruval í verzlunum en víða
annars staðar. Stjórnin vill helzt vera
laus við ólgu eða jafnvel uppreisn í
þessum löndum. Andstaðan þar stóð
lengur en víðast annars staðar, einkum í
Litháen en þar kom iðulega til óeirða
eftir lok síðari heimsstyrjaldarinnar allt
aftur til ársins 1956. Þangað til voru
starfandí svonefndir „Skógarbræður",
sem börðust gegn sovézka hernámslið-
inu. Svo eru önnur svæði, sem fá allt
aðra meðferð — svæði, sem Sovétstjórn-
in misnotar efnahagslega, en þar gefa
suðurhéruð Kasakstans og Úkraínu, svo
og ákveðin svæði Síberíu, mest af sér.“
Hvítasunnu-
menn þjást
í hljóði
Um aðstoð trúfélaga á Vesturlönd-
um við systurfélög í Sovét sagði
Búkovskí meðai annars.
„Hvítasunnumenn eru nýbúnir að
halda alþjóðamót í Vancouver. Enginn
ætlast til þess að þeir fari að kasta
sprengjum inn í sovézk sendiráð eða gera
annað af því tagi. Það eina, sem við
förum fram á, er að þeir komi á framfæri
frásögnum af ofsóttum hvítasunnu-
mönnum í Sovétríkjunum og þeim, sem
hafa verið líflátnir af því að þeir sinntu
ekki herkvaðningu, en sovézkir hvíta-
sunnumenn bera ekki vopn. Hvítasunnu-
menn á Vesturlöndum hafa aldrei for-
dæmt Sovétstjórnina opinberlega. Þegar
ég var í Vancouver kom ég fram í
sjónvarpsþætti, sem nefnist „Phone In“,
og setti þar fram þessa gagnrýni á
hvítasunnumenn og alþjóðamót þeirra.
Um leið var einn kominn á línuna. Hann
hóf mál sitt á því að lýsa samúð
hvítasunnumanna með málstað trú-
bræðranna í Sovét, en því miður fengi
hann ekki séð að nokkur tök væru á því
að koma þeim til hjálpar. Ég benti
honum á, að nú stæði yfir alþjóðamót
þeirra í borginni, — hvers vegna í
ósköpunum þeir notuðu ekki slíkt tæki-
færi til að fordæma Sovétstjórnina
opinberlega. Þá sagði hann: „Mér er ekki
kunnugt um dæmi þess að fólk hafi verið
tekið af lífi.“ Þetta var auðvitað helber
lygi-
Að sögn heimildarmanna minna í
Moskvu eru erlendir hvítasunnumenn
iðulega á ferð í Sovétríkjunum og þeir
hafa samband við sína menn. Stöðugt
leggja þeir að þeim að fara nú varlega, að
stofna ekki til úlfúðar, að mótmæla ekki.
Þeir segja: „Þið skuluð þjást í hljóði eins
og Kristur." Svona afstaða er auðvitað
ekki annað en hræsni.“
Hvað verður
um kornið,
sem sent er í
„kornhlöðu
Evrópit ?
Spurt var hvort hægt væri að neita
Sovétstjórninni um að fá keypt
korn frá Bandaríkjunum án þess
að slíkt hefði í för með sér hernaðar-
legar afleiðingar af hálfu Sovétríkj-
anna. og hvort kornsölutregða kæmi
ekki fyrst og fremst niður á röngum
aðila, sem sé almenningi.
„Kornsala hefur löngum verið umdeilt
mál. Sakarov er til dæmis í hópi þeirra,
sem telja ófært að nota korn til að beita
þrýstingi. Ég er honum ósammála um
þetta. Korn og önnur influtt matvæli
sjást sjaldnast í verzlunum. Slík inn-
flutningsvara fer yfirleitt til annarra
landa, — þeirra landa sem Sovétstjórnin
telur sér henta að múta þá stundina, eða
vill styrkja með matvælagjöfum, eins og
til dæmis Kúbu og Angólu. Þá fer jafnan
verulegt magn í forðabúr hersins, en
almenningur sér aldrei neitt af þessu
korni. Að gera ráð fyrir því að hernaðar-
innrás Sovétríkjanna yrði yfirvofandi ef