Morgunblaðið - 28.11.1979, Blaðsíða 26

2 6 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 1979
Helga Ólafsdóttir
— Minningarorð
Fædd 25. júlí 1896.
Dáin 19. nóvember 1979.
Það húmar að í kauptúni undir
snarbrattri fjallshlíð á Vestfjörð-
um. Veturinn er genginn í garð og
slítur snjó úr kólgubökkunum yfir
þorpinu. Fátt manna er á ferli,
nema þeir, sem hafa brýnum
erindum að gegna. Fólk unir við
sitthvað innan fjögurra veggja
heimilanna og það er fátt sem
rýfur tilbreytingarleysi daganna í
þessari veiðistöð, sem þó er ekki
öll þar sem hún er séð. Undir
fálátu yfirborðinu er lifað og
hrærzt af meira fjöri en ætla
mætti. Byggðin er að vísu einangr-
uð. En það er þessi einangrun, sem
veitir einstaklingum hennar styrk
til að liggja hvergi á liði sínu, lifa
fjölbreyttu félags- og menning-
arlífi, þar sem fátt þarf til ann-
arra að sækja. Hér er að finna
allar þær stofnanir og atvinnu-
tæki, sem gera þennan lífsstíl
mögulegan. Sex til níu mánuði
ársins verða menn að búa við
algert samgönguleysi á landi.
Strandferðaskip koma viku til
hálfsmánaðarlega og áætlunar-
ferðir sjóflugvélarinnar vilja
verða enn stopulli. Það er ef til vill
vegna alls þessa, sem ekki er
treyst á umheiminn, heldur vex
hér upp valinn maður í hvert rúm,
þegar þörfin kallar. Og það er ekki
fólk, sem þarf að bera kinnroða
fyrir. Margir hinir stærri staðir
mættu vera stoltir af slíku mann-
vali.
Hér á ég við Patreksfjörð á
árunum ’54—’59, en þar átti ég þá
heimili vegna atvinnu minnar.
Fljótlega voru fest kaup á húseign
uppi í Urðum, þar sem hin ein-
stæða höfn blasir við augum fyrst,
en síðan hið stórkostlega útsýni
bæði inn og út eftir firðinum.
í húsi, skáhallt á móti, austan
og norðan götunnar, var tvílyft
timburhús, sem skagaði allmjögi
fram í götuna. Þar í þeim enda
hússins, er að götunni vissi, bjó
Helga Ólafsdóttir ásamt einka-
syni sínum Þráni Hjartarsyni.
Mann sinn hafði hún þá misst
fyrir nokkrum árum. Þessi húsa-
kynni voru hvorki háreist né víð
til veggja, en þar ljómaði hver
hlutur af alúð og umhyggju hús-
móðurinnar. Hannyrðir hennar
voru frábærar að vandvirkni og
smekkvísi, hvort sem um var að
ræða hluti til hversdagslegustu
nota eða dýrindis útsaum, púða og
veggteppi. Hún var og blómakona
einstök; allt greri er hún snart.
Það var ekki til sú jurt, sem ekki
öðlaðist fullan þroska og fegursta
yfirbragð í umsjá hennar, enda
talaði hún við blómin eins og vini
sína. Þá voru smáfuglarnir ekki
síður líf hennar og yndi. Óþreyt-
andi var hún, þegar bágt var til
bjargar að vetrinum að færa þeim
forða út á hjarnið. Hrein og
falslaus var gleðin yfir að geta
miðlað þessum smælingjum. Þeir
létu heldur ekki sitt eftir liggja
vor og sumar að gleðja hana,
þegar hún undi sér í garðinum
sínum, sunnan undir vegg, sem
henni tókst að gera að sannkölluð-
um unaðsreit mitt í þeirri stór-
grýtisurð, sem þarna er við rætur
fjallsins. Að laða fram gróður af
grjóti. Slíkt verður ekki gert nema
fyrir trú og af ást til alls sem lifir.
Hún trúði því líka, að í stórum
steini í garðinum hennar, sem
aldrei var hróflað við, byggju
hollar vættir, sem legðu henni lið,
vakinni og sofinni. Stundum birt-
ist Huldan henni í vöku, en þó
oftar í draumi. Margra unaðs-
stunda naut Helga í garðinum
sínum í skrúði blóma og trjáa, er
áttu henni líf að launa og fuglarn-
ir kváðu henni óspart vorljóð og
þakkararíur. Stundum þótti henni
sem hún sæi álfabörn bregða fyrir
að leik í garðinum, en máske þau
hafi verið mennsk!
En ofar öllu var þó umhyggjan
fyrir einkasyninum, sem hún helg-
aði líf sitt allt. Oft voru stundirn-
ar langar, sem hún mátti þreyja
milli vonar og ótta, þegar hannj
var að störfum sínum á sjónum.
Þá var vakað fram eftir nóttum og
vissulega hefur þá mörg vísan
orðið til í hugskoti skáldkonunnar
í hljóðri bið, meðan úthafsaldan
vaggaði fleyi í átt til hafnar.
Listæð Helgu sló af meiri hita
og hraða en svo að henni nægði
það eitt að líta hið fagra í
náttúrunni. Hún naut þess ekki
síður að skapa; neyta hinnar
vammi firrtu íþróttar, stæla afl
listfengi sinnar við ljóðagerð. Hún
unni líka af alhug skáldskap og
ljóðum, einkum hinna „eldri"
skálda, sem okkur hættir til að
kalla svo, en sungu sig með
ógleymanlegum hætti inn í hjörtu
samtíðar sinnar, ekki sízt hrif-
næmra svanna. Mest dáðist Helga
þó að skáldinu frá Fagraskógi,
unni skáldskap hans hugástum,
enda voru þau mjög jafnaldra;
hann hafði þó húsbóndaárið fram
yfir!
Minnisstæð verður mér jafnan
pílagrímsför, sem okkur auðnaðist
að fara saman til heimabyggðar
og æskustöðva skáldsins. Við stóð-
um saman yfir moldum hins
ástsæla skálds, sem henni auðnað-
ist ekki að líta augum í lifanda lífi.
Hann var þá látinn fyrir aðeins
tveim árum. Táknrænt og ein-
kennandi fyrir aðdáun hennar á
þessum ljóðsvani fannst mér at-
vik, sem gerðist er við gengum í
garð hans. Nóttina áður var af-
takaveður af norðaustri. Elztu
menn mundu vart þess líka að
sumri til. Lauf og greinar lágu
sem hráviði í flestum görðum
bæjarins. Með lotningu kraup
Helga niður við garðstíginn, tók
upp fagurt reyniviðarblað og lagði
það varlega milli blaða í veskinu
sínu.
Það kæmi mér ekki á óvart, þótt
þetta blað, numið á helgum reit,
hefði fundið sér valinn stað í
ljóðmælum eftirlætisskáldsins.
Þannig var hún, funandi af til-
finningum og hvergi hálf.
Eg og fjölskylda mín nutum
strax góðs nábýlis við Helgu og
þess hamingjudekurs að eignast
hana að sönnum vini. Hún var
ekki allra og glóð listrænnar
skaphafnar kyntu undir samhugð
og andúð og gerðu tíðum skarpari
skil ljóss og skugga á lífsmynstr-
inu og samferðafólkinu en mörg-
um fannst að efni væru til. Við
ókunnuga og þá, sem hún fann
ekki andlegt samfélag við, var hún
fálát og dul, en þeim mun veitulli
og hlýrri þeim sem hún tók og
eignuðust trúnað hennar. Fjöl-
skylda mín öll fór ekki varhluta af
því, einkum kona mín og elzta
dóttirin, Sveinbjörg, en með þeim
var alltaf innilega kært. Þá veitt-
ist okkur sú ánægja að mega skíra
okkar eina son nafninu hennar og
því mun draumkonan úr steinin-
um góða hafa valdið. Eg veit líka,
að þetta gladdi Helgu mjög og oft
lét hún drenginn njóta nafns.
Mig hefur borið nokkuð af leið
við minningar liðinna daga.
Víkjum nú aftur að upphafinu.
Það er barið að dyrum í húmnepju
vetrarins og skyldustörfum utan
heimilis er lokið þennan daginn.
Helga kemur færandi hendi með
kúfaðan disk af glóðvolgum
pönnukökum. Það þýðir ekkert að
malda í móinn eða afþakka, það
hefur reynslan kennt okkur, því
hún er búin þeirri aðalbornu og
eðlislægu kurteisi að geta látið
þiggjandanum finnast, að það sé í
rauninni hann sem gerir veitand-
anum mesta greiðann. Gagnvart
slíkri íþrótt verð ég jafnan orð-
laus. En nú gerast slíkar galdra-
konur æ sjaldgæfari.
Og kvöldið líður og verður að
nótt, eins og svo mörg önnur fyrr
og síðar, við kaffidrykkju og kátar
samræður, því Helga gat verið full
af glensi og hrókur alls fagnaðar,
þegar vel stóð á og kímni hennar
djúphugsuð. Bezt þótti henni að
minnast æsku- og ungmeyjarár-
anna, bæði í föðurgarði vestur í
Kollsvík, eða þá norður í Dufans-
dal í Arnarfirði, þar sem hún
dvaldi um fimm ára skeið og átti
þaðan einhverjar sínar ánægju-
legustu minningar. Foreldrar
hennar höfðu hafið búskap á Botni
innsta bæ í Patreksfirði, árið 1914
og þar átti hún lengst af heimili.
En árið 1927 verða þau þáttaskil,
að hún flyzt alfarið til Vatneyrar,
giftist og helgar sig manni sínum
og syni. Heimilið verður hennar
starfsvettvangur alfarið. Mann
sinn missti hún svo árið 1950.
Þannig er þá umgerð lífs þess-
arar konu í stærstu dráttum. Hin
innri saga ósögð, þagað um vonir
og þrár, sem blunduðu í brjósti, en
atvik og álagahamur umhverfisins
lögðu í fjötra. Og kannske má ekki
ætla sér þá dul að harma það, sem
aldrei varð.
Helga veitti mér oftsinnis þann
trúnað að sýna mér ljóð sín og
leita álits míns á þeim, er hún
taldi að gætu ef til vill átt erindi
við einhverja fleiri. Mér var þetta
ljúft og reyndi að gera mitt bezta
þótt af vanefnum væri, að sjálf-
sögðu. En þar þurfti sjaldnast
stafkrók að hagga svo óbrigðul var
smekkvísi hennar og tilfinning
fyrir bundnu máli. Efni ljóðanna
þurfti hún ekki að sækja til
annarra. Ég hvatti hana til að
safna saman því helzta af kvæðum
sínum, sem hún kærði sig um að
kæmu fyrir almennings sjónir og
tók hún því heldur dauflega. Þó
varð það úr, að hún lét til leiðast
fyrir þrábeiðni mína. Birtust
nokkur kvæða hennar í tímaritinu
„Heima er bezt“ í janúar 1974.
Að leiðarlokum er okkur, konu
minni og börnum, efst í huga
innilegt þakklæti til hinnar látnu
fyrir órofa tryggð allt frá fyrstu
kynnum, og einlæga vináttu í
okkar garð. Vináttu, sem við
munum ætíð geyma hjarta næst.
Elliárin urðu Helgu erfið á
marga lund. Heilsan brast og
rænulítil var hún að mestu rúm-
föst á ellideild sjúkrahússins á
Patreksfirði. Ég veit, að ef hún
mætti nú mæla, væru það þakkir
til lækna og starfsfólks sjúkra-
hússins, sem önnuðust hana af
frábærri umhyggju til hinztu
stundar. Þó held ég, að á engan sé
hallað, þegar ég leyfi mér fyrir
hönd heitinnar að færa frú Ing-
veldi Magnúsdóttur sérstakar
þakkir fyrir þá einstæðu hjálp og
kærleiksríku umönnun, sem hún
var óþreytandi að veita allt til
enda vegferðarinnar.
Fyrir hönd fjölskyldu minnar
vil ég biðja ættingjum og ástvin-
um Helgu allrar blessunar og
huggunar í sorg sinni.
Að síðustu vil ég kveðja vinkonu
mína með hennar eigin orðum.
Ekkert megnar að lýsa æðruleysi
hennar og einlægri trú, nú þegar
leiðir skiljast að sinni.
Kom! Ó. kom þú til min,
kraftur himnanna stór.
Gefðu sál minni sýn
inn í sælunnar kór.
Láttu ljósið þitt bjart
lýsa mér á þinn fund,
svo mér eilifðin öll
verði unaðarstund.
(H.Ó.)
Friðbjörn Gunnlaugsson.
Birting
afmælis- og
minningar-
greina
ATHYGLI skal vakin á því, að
afmælis- og minningargreinar
verða að berast blaðinu með
góðum fyrirvara. Þannig
verður grein, sem birtast á í
miðvikudagsblaði, að berast í
síðasta lagi fyrir hádegi á
mánudag og hliðstætt með
greinar aðra daga. Greinar
mega ekki vera í sendibréfs-
formi. Þess skal einnig getið
af marggefnu tilefni að frum-
ort ljóð um hinn látna eru
ekki birt á minningarorðasíð-
um Morgunblaðsins. Handrit
þurfa að vera vélrituð og með
góðu linubili.
+
Bróöir okkar,
ÞÓRLINDUR SVEINBJÖRNSSON,
lést 26. nóvember í Vífilstaöaspítala.
Fyrir hönd systkina,
Hulda Sveinbjörnsdóttir.
t
Faöir okkar, tengdafaöir, afi og langafi
KARL L. JAKOBSSON,
Holtageröi 59, Kópavogi,
veröur jarösunginn frá Kópavogskirkju fimmtudaginn 29. nóvem-
ber kl. 1.30.
Margrét Karlsdóttír, Magnús Magnússon,
Níels Karlsson, Guörún J. Árnadóttir,
börn og barnabörn.
Móöir okkar
ELÍSABET V. KRISTJÁNSDÓTTIR,
frá Hólmum í Vopnafiröi,
Kleppsvegi 6, Reykjavík,
sem andaöist 21. þ.m., veröur jarösungin frá Dómkirkjunni
fimmtudaginn 29. nóvember kl. 15.00.
Guöný Jónsdóttir,
Sigurjón Jónsson,
Guöni Þ. Jónsson.
+
Eiginmaður minn, faöir og tengdafaöir,
SÍMON NJÁLSSON
Freyjugötu 7
veröur jarösunginn frá Fossvogskirkju, föstudaginn 30. nóvember
kl- 15 00 Margrét Th. Ingvarsdóttir,
Svava S. Guttadaro, Louis Guttadaro,
Gunnar Stmonarson,
Njéll Símonarson, Svava S. Vilbergsdóttir.
+
Hugheilar þakklr færum viö öllum þeim, nær og fjær, sem
auösýndu okkur samúö og heiöruöu minningu sonar okkar, bróöur
og dóttursonar,
HAUKSJÓHANNESSONAR.
Arna Hjörleifsdóttir
Jóhannes R. Snorrason
Hjördís Jóhannesdóttir
Hjörleifur Jóhannesson
Jóhannes Örn Jóhannesson
Snorri Jóhannesson
Margrét Jóhannesdóttir
Gróa Hertervig
+
°g
Þökkum af alhug auösýnda samúö og virðingu viö andlát
jaröarför móöur okkar, tengdamóöur, ömmu og langömmu.
HELGU JÓHANNESDÓTTUR,
Víöigrund 6, Sauöárkróki.
Rannveig Þorvaldsdóttir, Ottó Geir Þorvaldsson,
Guörún Þorvaldsdóttir, Ragnheiöur Þorvaldsdóttir,
Sigríöur Þorvaldsdóttir, Kristinn Baldursson,
barnabörn og barnabarnabörn.
+
Hjartáns þakkir fyrir auösýnda samúö og vlnáttu viö andlát og
jaröarför eiginkonu minnar, móður og systur,
HÖNNU SVANBORGAR HANNESDÓTTUR
Ágúst Guömundsson, Gunnar Ágústsson,
Ingveldur og Svala Hannesdætur.
+
Þökkum innilega hlýhug viö andlát og jaröarför móöur okkar,
tengdamóöur og ömmu
INGIBJARGAR EIRÍKSDÓTTUR
frá Djúpadal
Aöalgötu 4, Sauöárkróki.
Sérstakar þakkir sendum viö starfsfólki sjúkrahúss Sauöárkróks.
Sigurgeir Sigurösson, Sigríöur Gyöa Siguröardóttir,
Eiríkur Sigurósson, Margrét Siguröardóttir,
og barnabörn.