Morgunblaðið - 31.01.1980, Blaðsíða 22

2 2 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. JANÚAR 1980
Ragnar Gunnarsson
námsmaður:
Stefnir íslenska
þjóðfélagið í glötun?
Nú er eitt kaldasta ár þessarar
aldar liðið í aldanna skaut. Árið
1980 er gengið í garð, flestum til
ánægju, og virðist það leggjast vel
í marga. En því miður er lítil
ástæða til bjartsýni. Það var ekki
eingöngu geigvænlegt veðurfar
sem einkenndi árið 1979. Efna-
hagsmál landsins voru og eru, í
miklum ólestri og er full ástæða
. „að lyfta þeim á hærra plan,“ eins
og Laxness sagði forðum daga.
Þar kemur aðallega tvennt til. í
fyrsta lagi var það olíuhækkunin.
Þjóðin varð að sætta sig við
geysimikla hækkun olíuverðs. Þar
sem olía er eingöngu innflutt og er
stór hluti orkunotkunar Islend-
inga nú á dögum, var hækkunin
mikið áfall. Við þurftum að sætta
okkur við neikvæða þróun í þjóð-
málum, svo sem 4—5% skerðingu
þjóðartekna og auk þess varð von
okkar um mikla framleiðsluaukn-
ingu í landinu að engu. M.ö.o.
hækkunin hefur valdið því að við
höfum glatað mörgum milljörðum
króna. í annan stað er það hið
hroðalega fyrirbæri verðbólga.
Hér er rétt að staldra við. Verð-
bólguna og olíuverðshækkunina
tel ég ekki vera hægt að bera
saman. Eftirfarandi ástæður eru
fyrir því: Olíuverðshækkunin er
erlent vandamál, tilkomið á er-
lendum vettvangi. Þess vegna
verðum við að taka því vandamáli.
— Það er ekki okkur að kenna. Við
getum litið á þá staðreynd að
önnur lönd hafa beðið samsvar-
andi tjón og ísland vegna hækkun-
arinnar. Um verðbólguna gegnir
öðru máli. Olíuverðshækkunin
hafði vissulega áhrif á verðbólg-
una en var aðeins hvati á verð-
bólgueldinn því að verðbólgan er
fyllilega innlent vandamál og hef-
ur verið í áraraðir. Því miður er
ekki hægt að segja það sama um
verðbólguna og olíuverðshækkun-
ina, þ.e. að verðbólgan hafi fyrst
komið til sögunnar á síðasta ári
því að þjóðin hefur lifað við
verðbólgu í u.þ.b. 40 ár. Hún hefur
því verið snar þáttur í öllu okkar
efnahags- og þjóðlífi í nær hálfa
öld og aldrei eins mikill og á
áttunda áratug, sem senn er að
enda kominn.
Það er mín skoðun að verðbólg-
an sé eitt mesta (ef ekki mesta)
vandamál, sem íslendingar hafa
þurft að glíma við frá því að
landið byggðist. Kannski virðist
sumum þetta gífuryrði. En ætli
það? Lítum á eftirfarandi stað-
reyndir, sem sýna óheillaafleið-
ingar verðbólgunnar á íslandi:
Eins og málin standa um þessar
mundir, sést að verðbólgan hefur
dregið úr hagvexti og haft nei-
kvæð áhrif á lífskjör landsmanna.
Vegna áhrifa hennar má gera ráð
fyrir að í komandi framtíð muni
draga úr þjóðarframleiðslu og
þjóðartekjum svo að minna verður
úr að moða fyrir hvern lands-
mann. Verðbólgan hefur valdið
öryggisleysi og spennu í þjóðfélag-
inu. Hún hefur ruglað og brenglað
þekkingu og skilning fólks á gildi
peninga og verðmæti vöruverðs.
Hún hefur ýtt undir afbrota-
hneigð í landinu svo sem í skatt-
og fjársvikamálum. Og það sem er
einna verst: Hún hefur skapað
ástand í þjóðfélaginu sem ein-
kennist af því, að hagsmunir hvers
einstaklings þvinga hann til að
breyta á þann veg, sem er and-
stæður hagsmunum sjálfrar þjóð-
arinnar. Þess vegna má segja að
verðbólgan vinni að sundrungu
þjóðarheildarinnar. Vegna alls
þessa (fleira kemur til) virðist
ekkert nema spilling og hrun bíða
íslensks efnahagslífs ef ekki verð-
ur breyting á. Er það kannski
tilviljun að á síðastliðnum 10
árum hafi um sex þúsund manns,
umfram þá sem hafa komið til
landsins, flust frá landinu —
eflaust í mörgum tilvikum beinlín-
is flúið? Ég tel það víst að
ástandið í landinu eigi þar stærst-
an hlut að máli. Verðbólgan hefur
hreinlega gegnsýrt þjóðfélagið —
mótað hugsunarhátt fólks í stóru
og smáu — gert þjóðfélagið óheil-
brigt, ef svo má að orði komast.
Afleiðingar þess eru m.a. að sumt
fólk gjörsamlega gefst upp og
flyst á erlenda grund.
Hverjir bera
ábyrgð?
Þegar þessum grátlegu sann-
reyndum er velt fyrir sér vakna
óneitanlega ýmsar spurningar,
eins og t.d. hvernig á því standi að
í Noregi er verðbólgan örfá prós-
ent, meðan hún rokkar á milli
50—80% á íslandi? Eru þjóðfé-
lagslegar aðstæður þessara landa
svo ólíkar eða eru lífskilyrði þar
betri? Vissulega hafa Norðmenn
margt, sem eykur framgang og
framfarir, svo sem eigin olíu og
almennt trausta atvinnuvegi. En
hvað með ísland? Eru ekki allar
aðstæður eins og þær geta best
verið? Flytjum við ekki meira út á
hvert mannsbarn en nokkur önnur
þjóð? Er ekki þjóðarframleiðslan
mikil? Býr landið ekki yfir
náttúruauðæfum? Höfum við ekki
fengsæl fiskimið? Er ekki við-
skiptajöfnuður tiltölulega góður?
Jú! Allt þetta er rétt. Því er ekki
að neita að lífsafkoma þjóðarinn-
ar er góð (enn sem komið er) þrátt
fyrir verðbólgudrauginn. En hver
er þá ástæðan? Ástæðan er fyrst
og fremst sú, að landinu hefur
ekki verið stjórnað á réttan og
skynsamlegan hátt. Stjórnmála-
menn hafa margir gert mikil
mistök. Framkvæmda- og lögg-
jafavald þjóðarinnar hefur verið í
umsjá þessara manna með dapur-
legum afleiðingum. Þessir menn
hafa síðan gert enn meiri mistök í
tilraun sinni að bæta jnistök sín.
Nú skal skýrt hvað átt er við. í
sem stystu máli hafa þessir menn
eytt meiru en þeir hafa aflað (t.d.
með skatt- og tollálagningu). Þeg-
ar þeir hafa síðan gert sér grein
fyrir að slík ráðstöfun gengur
ekki, hafa þeir aðallega gert
tvennt. I fyrsta lagi hafa þeir
sópað að sér milljarðalánum svo
að hvert mannsbarn, sem fæðist,
hefur líf sitt með mikinn skulda-
bagga á baki sér. í öðru lagi hafa
þeir, til þess að standa í skilum,
látið prenta peningaseðla með
engu verðgildi, þ.e. peningarnir
hafa verið gjörsamlega verðlausir.
Þessi tvö atriði sýna öllum að
ráðstöfun af þessu tagi gerir illt
verra — með henni er aðeins verið
að flýja vandann. Á þessu stigi er
verðbólgan farin að koma fram í
ýmsum þáttum þjóðlífsins. Þá er
komið að launþegasamtökum
landsins að taka við sér og ein-
beita sér að aðgerðum, sem reyn-
ast prýðisgóður aflgjafi verðbólg-
unnar. Þar er átt við hina taum-
lausu launahækkun í landinu, sem
einkennt hefur undanfarin ár.
Launahækkunin hefur haft slæm-
ar afleiðingar í för með sér og
vegna hennar hefur hin neikvæða
þróun í efnahagsmálum eingöngu
farið úr öskunni í eldinn Ástæð-
una fyrir allri þessari hækkun tel
ég fyrst og fremst vera fólkinu
sjálfu í landinu að kenna og þá á
ég við launþega. Vel er skiljanlegt
að launþegar vilji bera sem mest
úr býtum fyrir starf sitt — njóta
afraksturs erfiðis síns. Og auðvelt
er að skilja að mörgum launþegum
Ragnar Gunnarsson.
svíði sárt að sitja í sama farinu
hvað snertir launagreiðslu í sama
mund og verðlag í landinu al-
mennt síhækkar vegna verðbólg-
unnar. Vegna þessa snúa launþeg-
ar sér að samtökum sínum og
krefjast launahækkunar. Yfirleitt
fá þeir hækkun vegna þess að
launþegasamtökin eru aðeins að
gegna hlutverki sínu — gera allt,
sem í þeirra valdi stendur til að
bæta hag og kjör félagsmanna
sinna, ef þörf er á.
En launþegar verða að gera sér
grein fyrir því að slíkt er alveg
ótækt á þessum verðbólgutíma því
að framleiðni í landinu eykst
ekki samfara þessari launahækk-
un. Launþegar verða að gera sér
grein fyrir því að aukin framleiðni
er grundvallarskilyrði þess að
unnt sé að bæta hag þeirra.
Launþegar verða að gera sér grein
fyrir því að verði kaupmáttur
launa aukinn, fara þjóðarútgjöld
fram úr þjóðartekjum sem hefur í
för með sér aukningu innflutn-
ings, halla utanríkisviðskipta og
aukna skuldasöfnun við útlönd.
En það, eins og við sjáum, eykur
verðbólgu.
Vítahringur
stjórnmálamanna
Af öllu þessu, sem talað hefur
verið um, sést að verðbólgan er
sannkallaður vítahringur — víta-
hringur, sem ávallt hefur stækkað
og eflst með hverjum mánuði að
undanförnu. Verðbólgan er orðin
að óðaverðbólgu, sem við íslend-
ingar viðumst ætla að sitja uppi
með.
Upphaf þessarar martraðar er,
eins og áður kom fram, fyrst og
fremst röng og óskynsamleg
stjórnun og kjánalegar aðferðir
stjórnmálamanna við að bæta
misgjörðir sínar. Já! Það er ekki
aðeins, að stjórnmálamenn hafi
valdið íslandi ótrúlegu tjóni, held-
ur virðast þeir ekki vera menn til
þess að bæta það. Flest það sem
þeir hafa gert til bóta gagnvart
verðbólguþróuninni, svo sem að
hækka vexti, lækka gengið með
kaupbindingu, draga úr ríkisút-
gjöldum o.fl., hefur haft litla sem
enga þýðingu og jafnvel aukið
verðbólguna, t.d. öll gengislækk-
un.
Þetta er sem sagt ástand efna-
hagsmála um þessar mundir. Ekki
er það beint glæsilegt. Það finnst
a.m.k. stjórnmálamönnum ekki?
Við lesum oft og iðulega í dagblöð-
unum, umsögn margra stjórn-
málamanna um hver slæmt
ástand það er, sem ríkir í efna-
hagsmálum landsins, um skað-
ræðisvaldinn verðbólguna og
hennar illu fylgifiska, um hvað
beri að gera til að kveða hana
niður o.s.frv. Sama er að segja um
útvarpið. Við sjáum og heyrum í
sjónvarpi og hljóðvarpi sams kon-
ar setningar sagðar. Það vantar
ekki að þessir labbakútar tali um
hitt og þetta og þykist miklir
menn en horfi í leiðinni á efnahag
landins molna niður.
Ég segi að stjórnmálamenn séu
flestir óhæfir að sjá um efna-
hagsmál landsins vegna þess að
þeir eru flokksbundnir (langflest-
ir). Mér er það ljóst að þetta eru
stórmæli en auðvelt er að sýna
fram á, að þau eru ekki eintómt
orðagjálfur. Við skulum byrja á
því að líta aftur í tímann. Árið
1958 sprakk stjórn sú sem Her-
mann Jónasson forsætisráðherra
leiddi. Um það hafði hann að
segja: „I ríkisstjórninni er ekki
samstaða um nein úrræði í þess-
um málum, sem að mínum dómi
gætu stöðvað hina geigvænlegu
verðbólguþróun...“ Þetta var
fyrir rúmum 20 árum. Mjög svipað
er að segja um stjórn Ólafs
Jóhannessonar, sem gafst upp
1974 — samstaða stjórnarinnar
var bágborin og hún leystist upp.
Þá var verðbólgan komin á skrið.
„Allt er komið í strand", stóð í
Þjóðviljanum. Þá var komið að
hinni óvinsælu stjórn Geirs Hall-
grímssonar, sem sprakk 1978. Hún
m.a. afrekaði það, að setja verð-
bólgumet. — Þar var frægur
aðskilnaður Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokksins. Við skul-
um enda á vinstri stjórninni, sem
söng sitt síðasta í fyrra, eftir að
hafa náð verðbólgumetinu af
sjálfstæðis- og framsóknar-
mönnum. Við það tilefni sagði
Benedikt Gröndal m.a.: „Þessari
ríkisstjórn hefur ekki tekizt að
koma sér saman um úrlausn
efnahagsmála, ekki um óðaverð-
bólgu.. .„ Fleiri dæmi má nefna en
þessi nægja til samanburðar.
Þær línur sem eru undirstrikað-
ar spegla í raun hið ríkjandi
hugarfar stjórnmálamanna gagn:
vart öðrum stjórnmálamönnum. í
öllum tilvikum virðist aðalástæð-
an fyrir upplausn og endalokum
ríkisstjórna vera hin sama: stjórn-
málamenn — ólíkra stjórnmála-
flokka — hefur skort samstöðu til
að leysa alvarleg vandamál, sem
steðja að þjóðinni. Þeir virðast
flestir hugsa meira um hag síns
eigin stjórnmálaflokks en hag og
framvindu sinnar eigin þjóðar.
Til gamans skulum við líta á hluta
úr kvæðinu Haugaeldur eftir
ljóðaskáldið fræga Einar Bene-
diktsson. Þar sjáum við hann tala
um atriði, sem svipar mjög til
þeirra, sem minnst var á áðan:
Óstjórn, heift til allra valda,
oksins klóm var síðar hremmd.
Anda og listum hömlur halda,
hreppakóngar borðum falda.
Heiting þúsund þýja er efnd
þunglega með nefnd við nefnd
— fyrir vistráð eldri alda.
111 er þræladrápsins hefnd.
Þarna talar Einar m.a. um að
valdfýsn og innanlandsdeilur hafi
orðið til þess að íslendingar glöt-
uðu sjálfstæði sínu. — Þar á har.n
eflaust við Sturlungaöldina. En
við sjáum hann lýsa skoðun sinni
á mönnum þeim sem stjórna
landinu. Álit hans er ótvírætt:
Stjórnmálamennirnir (hreppa-
kóngarnir) skreyta sig til þess að
sýna vald sitt en bregðast síðan
meginhlutverki sínu — að bæta
hag þjóðarinnar. Með illu (ráða-
lausu) stjórnarfari höfum við kall-
að yfir okkur örbirgð og eymd,
segir Einar. Við skulum hafa það
hugfast að þetta var ort fyrir
mörgum árum. Sú staðreynd er
sorgleg að niðurstaða Einars um
stjórnmálamenn hans tíma sé
fullgild um stjórnmálamenn nú.
Eflaust skiljið þið nú, lesendur
góðir, að það er ekki að ástæðu-
lausu að ég telji þessa flokks-
bundnu stjórnmálamenn óhæfa til
að sjá um efnahagsmál landsins.
Lítið bara á núverandi stjórnar-
myndunarviðræður. I margar vik-
ur hafa blöðin sagt okkur frá því
að „boltinn renni á milli flokk-
anna allra“ og engum hefur tekist
að hitta í mark. Astæðan fyrir því
að ekki hefur teist að mynda
stjórn er fyrst og fremst sú að
hver og einn flokkur keppist um
að neita tillögum annarra flokka.
Þar komum við að kjarna málsins:
Það fyrsta sem stjórnmálamenn
hugsa um, þegar þeir velta fyrir
sér tillögum annarra stjórnmála-
flokka, er hvaða þýðingu þær
hafa fyrir þeirra eigin flokk —
ekki hvaða þýðingu þær hafa
fyrir þjóðina.
Utanþingsstjórn
Að minni hyggju er utanþings-
stjórn hentugust fyrir þjóðina tij
þess að reisa efnahaginn við. í
þeirri stjórn gætum .við haft t.d.
Jónas H. Haralz bankastjóra, Jón
Sigurðsson forstjóra Þjóðhags-
stofnunar og Davíð Scheving
Thorsteinsson forstjóra og fyrrv.
formann Félags íslenskra iðnrek-
enda. Þessir menn hafa m.a. sýnt
fram á það, að þeir annars vegar
hafa mikinn skilning á öllu því
sem viðkemur hinni leiðinlegu
þróun efnahagsmála og hins vegar
bera hag þjóðarinnar fyrir brjósti.
Við getum nefnt fleiri til að fylla
upp í stjórnina, eins og t.d.
Ásmund Stefánsson fram-
kvæmdastjóra Alþýðusambands