Morgunblaðið - 02.07.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. JÚLÍ 1980
fMttgmiÞIiifcife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.000.00 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 250
kr. eintakiö.
Samstaða
gegn ofbeldi
Vestræn ríki hafa staðfest samstöðu sína með ýmsum
hætti undanfarnar tvær vikur. Leiðtogar Bandaríkjanna,
Bretlands, Frakklands, Ítalíu, Japans, Kanada og Vestur-
Þýskalands hittust á dögunum í Feneyjum til að ráða ráðum
sínum um efnahags- og alþjóðamál. Mikilvægar ákvarðanir
voru teknar, sem miða að orkusparnaði og ráðstöfunum gegn
verðbólgu og atvinnuleysi. En ekki vakti síður athygli, hve
einhuga leiðtogarnir voru í fordæmingu sinni á hernaðarbrölti
Sovétmanna í Afganistan. Eftir Feneyjafundinn er ekki með
rökum unnt að halda því fram, að ágreiningur sé um afstöðu
vestrænna leiðtoga til hernáms landsins. Hitt er ljóst, að þeir
eru ekki á einu máli um það, hvaða leið sé farsælust til að fá
Sovétmenn til að draga saman seglin og hætta valdbeitingu
sinni gagnvart Afgönum. Þó telja þeir allir lítils sem einskis
virði tilkynningu Kremlverja í tilefni fundarins í Feneyjum
um brottflutning nokkurra þúsunda sovéskra hermanna frá
Afganistan. Sú yfirlýsing er í samræmi við þær sovésku
starfsaðferðir að reyna ávallt að breiða yfir smánarverkin
með sýndarmennsku.
í síðustu viku komu utanríkisráðherrar Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna saman til reglulegs vorfundar síns, og var hann
að þessu sinni haldinn í höfuðborg Tyrklands, Ankara. Þar
voru menn einnig einhuga í andstöðu sinni við sovésku
hernaðarstefnuna í Afganistan og vöruðu eindregið við
yfirþyrmandi sovéskum vígbúnaði almennt. Af yfirlýsingu
ráðherranna má ráða áhyggjur þeirra vegna ástandsins í
nágrenni Persaflóa, en án olíulindanna þar og aðgangs að
þeim, getur atvinnu- og efnahagsstarfsemi Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna ekki þróast með eðlilegum hætti. Engin áform
eru uppi um það, að víkka það hnattsvæði, sem Norður-Atl-
antshafssáttmálinn, stofnskrá Atlantshafsbandalagsins, nær
til. Eina fyrirsjáanlega breytingin í því efni er aðild Spánar að
bandalaginu, sem ekki sætir andmælum innan þess, og mun
ráðast af samningum Spánar um aðild að Efnahagsbandalagi
Evrópu og lausn deilunnar um yfirráð yfir Gíbraltar.
Ágreiningur um leiðir í hópi vestrænna ráðamanna
gagnvart Sovétríkjunum snýst um þá áherslu, sem sumir
þeirra vilja leggja á að viðhalda slökunarstefnunni. Fremstir
í flokki slökunarmanna eru Valery Giscard d’Estaing,
Frakklandsforseti, og Helmut Schmidt, kanslari Vestur-
Þýskalands. Sá fyrrnefndi hitti Leonid Brezhnev fyrir
skömmu og hinn síðarnefndi dvelst nú i Moskvu. Af fréttum
má ráða, að hann hafi verið svo ómyrkur í máli um
Afganistan í ræðu sinni yfir gömlu mönnunum í Kreml, að
þeir hafi skipað fréttastofu sinni, TASS, að fara höndum um
ræðuna og taka úr henni broddinn, áður en hún var birt
opinberlega. Er þar um einstæða móðgun að ræða, sem lýsir
mikilli hræðslu. Áður en kanslarinn hélt til Moskvu lagði
hann sig fram um að bera til baka fréttir þess efnis, að hann
væri að hvika í afstöðu sinni til eldflaugavarnarkerfis í
Vestur-Evrópu gegn nýjum kjarnorkueldflaugum Sovét-
manna. Kanslarinn slær þannig hvorki af varðandi Afganist-
an né varnir Vestur-Evrópu. Moskvuför hans má rekja til
þess, að kosningabaráttan í Vestur-Þýskalandi er að harðna.
Helmut Schmidt telur það sér til framdráttar í þeirri baráttu
að sækja Brezhnev heim, enda eru verslunarviðskipti landa
þeirra mikil. Að vísu má segja, að slíkt sé áhyggjuefni, þegar
haft er í huga, að löngum hefur það verið sovéskur draumur,
að Þýskaland yrði hlutlaust undir áhrifavaldi Kremlverja. En
ósanngjarnt er og ekki réttmætt að setja för Schmidts nú í
það ljós. Með hliðsjón af þróun alþjóðamála má draga í efa, að
viðræður kanslarans við Brezhnev hafi mikið gildi. Því miður
kunna þær að leiða til þess eins að staðfesta í hugum sovéskra
leiðtoga, að þeir geti komist upp með flest óhæfuverk og ávallt
átt greiðan aðgang að vestrænum valdamönnum.
Þrátt fyrir mismunandi afstöðu til mikilvægis slökunar-
stefnunnar meðal vestrænna ráðamanna, er augljóst, að þá
greinir ekki á um þau grundvallarmál, sem eru forsenda
samvinnu þeirra. Og það skiptir sköpum.
Rættvið Vigdísi Finnbogadóttur,
„Ef maður verður ekki forseti
æsku íslands,“ sagði Vigdís Finn-
bogadóttir í samtali á blaðamanna-
fundi á heimili hennar í Reykjavík í
gær, um leið og hún hampaði bunka
af skeytum hvaðanæva að úr heim-
inum, en efst var kveðja frá tveim-
ur litlum stúlkum úr Reykjavík,
hlýlega orðuð og einlæg, en stúlk-
urnar höfðu fært Vigdsi styttu af
barni. „Nær allir þjóðhöfðingjar
vestrænnar veraldar hafa sent mér
skeyti, nema Carter," sagði Vigdís,
og ég var að fá skeyti frá Josep
Luns, en ég hef ekkert skeyti fengið
frá Sovétríkjunum eða öðrum aust-
antjaldsríkjum og ekki frá Kína eða
öðrum Asíuríkjum, þeir hafa
gleymt mér höfðingjarnir þar.“ En
hvort sem Vigdís hefur sent Carter
hugskeyti eða ekki, þá vildi svo til
að persónulegt heillaóskaskeyti
barst frá honum meðan blaða-
mannafundurinn stóð yfir. „Einnig
hef ég fengið heillaóskaskeyti frá
kvennasamtökum út um allan
heim,“ hélt Vigdís áfram „frá fjölda
fólks á íslandi, sjómönnum á hafi
úti, meðframbjóðendum mínum,
stjórnmálamönnum og mér hefur
þótt ánægjulegt, að oftast er
minnzt á þrennt í þessum kveðjum,
sólskinið, Guð og gæfuna. Þá hef ég
fengið ótal skeyti frá Færeyjum, en
mér þótti vænzt um að fá skeyti frá
grænlenzku kvennasamtökunum."
Vigdís fjallaði síðan nokkuð um
kveðjurnar utan úr heimi og gat
þess m.a., að frá því árla dags hefði
hún verið í nær stöðugu símasam-
bandi við erlendar fréttastofur, sem
hefðu tekið við hana samtöl fyrir
blöð og útvarp og einnig hefur hún
rætt við erlenda sjónvarpsfrétta-
menn. Talið barst að kosningaúr-
slitunum og jafnréttisbaráttunni.
alþjóðaleikhúsráðstefnu í Moskvu
með leikhúsfólki hvaðanæva að úr
heiminum.
„ Verkmenning og
vinnuþol íslendinga
Vigdís var spurð að því hvað
erlendu fjölmiðlarnir væru helzt að
fiska eftir í samtölum við hana. „Að
kona hefur verið kjörin forseti í
fyrsta skipti," svaraði hún, „þeir
vilja fá að heyra hvernig ég tala og
hvað ég hef að segja um okkur
íslendinga sem þjóð í heiminum og
þeir hafa verið að biðja um stefnu-
mót til þess að ræða þessi mál, en
nokkrir fréttamenn munu þegar
vera á leiðinni til landsins í þessum
erindagjörðum. Rétt áðan var ég í
löngu viðtali við Deutsche Samstag,
sem er útbreiddasta vikublað
Vestur-Þýzkalands og þar lagði ég
til dæmis áherzlu á það, þegar ég
var spurð að því hvað við vildum
segja heiminum, að við ættum þá
verkmenningu og vinnuþol, sem
skapaði okkur möguleika til þess að
lifa sjálfstæðu menningarlífi og
sem sjálfstæð þjóð, þótt við værum
svo fámenn sem raun ber vitni.
Benti ég þeim á, að í rauninni búum
við yfir þjóðskipulagi sem eðlilegast
væri að milljónir manna stæðu að.
Þessi þjóð stökk út úr víkingatím-
anum með nýrri öld og á hálfri öld
hefur verið byggð upp hér á landi
tækniþróun sem stórþjóðir hafa
verið að byggja upp á nær tveimur
öldum, eða allt frá því að gufuvélin
var fundin upp.“
Gleði, stolt og
ósk um gagnsemi______________
Vigdís brá sér í bókaherbergið til
þess að fletta því upp, hvenær
„Sá sem er læs þarf
aldrei að vera einn “
Islenzk tunga barst í tal í sam-
bandi við orðið sæmilegt og Vigdís
minnti á, að það væri komið af
orðinu sómi, þótt það hefði tapað
merkingu í vitund og máli margra.
Einnig nefndi hún sem dæmi um
orð sem hefðu tapað merkingu,
orðið drós sem rímar á móti
hvarmaljós, og er enn fegursta
kvenkenning á 19. öld í skáldskap,
en hins vegar væri orðið drós nú oft
notað um konu með vafasamar
dyggðir. „Ég hef mjög gaman af að
hugsa um orð og leika mér að
orðum," sagði Vigdís, „og það er
einmitt íslenzk tunga sem er okkar
eina vopn sem þjóðar á vettvangi
þjóða heims."
Það kom fram á fundinum að
þetta er í fyrsta skipti sem forseta-
efni heldur blaðamannafund og
Vigdís var spurð að því, hvort hún
„Það er
bjartsýni
sem eykur okki
og þrek“
„Getur þú gert þetta?u
„Já, ég er fyrrverandi forseta-
frambjóðandi, nú er ég forsetaefni
og í ágúst verð ég forseti. Þetta eru
þrjú ólík orð, en ég hef heyrt, að eitt
af mínum fyrstu embættisverkum
verði að fara til Hrafnseyrar á Jóns
Sigurðssonar hátíð, að minnast
þess mikla manns í frelsissögu
okkar Islendinga, þann þriðja
ágúst, og mér er sérlega kært að
vera boðin þangað með biskupinum
yfir Islandi, herra Sigurbirni
Einarssyni.
Ég tel þetta kjör feikilega mikils
virði fyrir jafnréttisbaráttuna víða
um veröld, því þetta er í fyrsta
skipti sem þjóð kýs sér konu sem
forseta í lýðræðislegum kosningum.
Til dæmis hefur verið hringt til mín
frá Bandaríkjunum vegna þessa,
Norðurlöndum, Frakklandi, Þýzka-
landi og fleiri löndum.
Ég er fyrsti kvenleikhússtjóri á
Islandi og það hefur verið ánægju-
legt, en ég hef búið við það lán í
mínu starfi, að það hefur aldrei
verið spurt hvort ég væri karl eða
kona. Það hefur aðeins verið spurt:
Getur þú gert þetta.“
Vigdís ympraði á því á blaða-
mannafundinum að það hefði komið
fram í Reuter-frétt frá íslandi,
samkvæmt frásögnum í Tímanum
og Þjóðviljanum, að hún hefði tekið
mikinn þátt í friðarfundum í Sovét-
ríkjunum og Kína,“ en ég hef aldrei
komið til Kína“, sagði forsetaefnið,
„og einu sinni hef ég komið til
Sovétríkjanna til þess að sækja
gufuvélin var fundin upp en hún á
m.a. gott bókasafn um land og þjóð
og sagði um leið, að foreldrum
hennar væri það að þakka að hún
hefði í bókasafni á heimili sínu
aðgang að öllum mögulegum upp-
lýsingum, samtíðarmenn, prestatal,
kennaratal, læknatal, hjúkrunartal,
verkfræðingatal, íslenzka samtíðar-
menn og fjölda slíkra bóka, „en ég
er ekki í íslenzkum samtíðar-
mönnum," sagði Vigdís og hló við.
„Ég var erlendis þegar aflað var
gagna í bókina, fékk bréf, en
svaraði því ekki strax, og þegar ég
fékk annað bréf þar sem mér var
sagt, að ég ætti það á hættu að
komast ekki í bókina um íslenzka
samtíðarmenn, ef ég svaraði ekki
innan viku, þá fannst mér ágætt að
taka þá áhættu og þess vegna er
forsetaefni Islendinga ekki á blaði í
þeirri ágætu bók.“
„Tilfinningin að taka við embætti
forseta íslands," svaraði Vigdís,
„byggist á gleði, stolti og óskum um
að geta gegnt þessu starfi á sama
hátt og ég hef gegnt öðrum störfum
í mínu lífi. Ég held að ég megi segja
að mér hafi alltaf gengið sæmilega
vel í mínum störfum í lífinu, þótt
slíkt sé ávallt matsatriði."
sem forseti myndi taka upp þann
hátt að halda blaðamannafundi
þótt slíkt hefði ekki tíðkazt hjá
fyrri forsetum.
„Ef mér liggur eitthvað á hjarta,
mun ég halda blaðamannafund,"
svaraði Vigdís, „það eru ekki allir
landsmenn sem hafa útvarp og
sjónvarp, en við erum öll læs. Að
kunna að lesa er stórkostleg gjöf,
því sá sem er læs þarf aldrei að
vera einn, ef hann hefur nálægt sér
skrifað orð.“
„Að halda virðingu
Islands á lofti
Vigdís var spurð að því hvernig
þjóðhöfðingi hún yrði?
„Það að ég er kona, held ég að
veki athygli á íslandi og ég býst til
dæmis ekki við að meðframbjóð-
endur mínir hefðu fengið skeyti frá
samtökum grænlenzkra kvenna, ef
þeir hefðu sigrað, en ég mun
kappkosta að halda virðingu ís-
lands á lofti, öllu sem er íslenzkt,
sögunni, stjórnmálunum, atvinnu-
lífi og menningu allri. Ég er
friðarsinni og hef fylgzt tiltölulega
vel með alþjóðaviðræðum um það,
hvernig eigi að byggja upp þennan
heim, hvað er neikvætt og hvað er
jákvætt og ég veit hvaða ógnarlegu