Morgunblaðið - 25.07.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. JÚLÍ1980
Norrænt
málaár
Norrænu félögin ákváðu fyrir
röskum tveimur árum að beita
sér fyrir því að árið 1980 yrði
kaliað norrænt málaár. Það
hófst um síðustu áramót og er
tilgangurinn sá að vekja Norður-
landabúa til vitundar um málin
sem þeir tala og skyldleika
þeirra þar sem honum er til að
dreifa, efla áhuga hverrar Norð-
urlandaþjóðar á að kynna sér
mál hinna og nota eigin mál í
samskiptum sínum. Það ætti að
geta orðið til þess að glæða
skilning þeirra og áhuga á þeim
menningararfi sem þjóðtungum
þeirra er bundinn og eyða þeim
misskilningi að bilið á milli
þeirra sé of breitt til þess að
brúa það. Sé viljinn fyrir hendi,
ætti mörgum að reynast það
tiltölulega auðvelt.
Til þess að fylgja hugmynd-
inni eftir, setja fram tillögur og
samræma aðgerðir, skipuðu
Norrænu félögin málaársnefndir
í hverju landi þar sem þau
starfa. Jafnframt efndu þau til
samkeppni um gerð málaárs-
merkis sem tákna skyldi málin
átta sem töluð eru af þjóðum
norðurhjarans: dönsku, finnsku.
færeysku, grænlensku, islensku,
norsku, Samamál og sænsku.
Verðlaunamerkið, sem birtist
hér á síðunni, teiknaði Svíinn
Michel Östlund. Það er einkenn-
ismerki norræna málaársins og
á því sjást átta kringlóttir depl-
ar nyrst á hnettinum, einn fyrir
hvert fyrrgreindra mála.
íslenska málaársnefndin heit-
ir á alla sem hafa áhuga á
málaárshugmyndinni að ljá
henni stuðning eftir því sem
þeim er fært, enda er það unnt á
ótal mörgum sviðum, og nefndin
telur það meginhlutverk sitt að
virkja krafta sem flestra og
beina þeim að settu marki.
I anda málaársins voru haldn-
ar samkomur og sýningar í
Norræna húsinu í vetur og vor
þar sem kynnt var mál og
menning Finna, Grænlendinga
og Færeyinga. Norræna félagið
og fleiri höfðu samvinnu um þær
og ætlunin er að halda slikum
kynningum áfram síðar á árinu.
í samvinnu við menntamála-
ráðuneytið er málaársnefndin að
undirbúa kynningarstarf sem
fram á að fara í skólum næsta
vetur í tengslum við kennslu í
dönsku og öðrum Norðurlanda-
málum. Þá lætur hún bókaút-
gáfu, bókadreifingu og þýðingar
til sín taka, svo og hlut hvers
konar fjölmiðla og möguleika
þeirra og annarra menningar-
stofnana, félaga og fyrirtækja til
þess að leggja lóð á vogarskál.
Fleira mætti nefna sem til
umræðu hefur verið hjá nefnd-
inni, en þetta gefur um það
nokkra hugmynd og verður látið
nægja að sinni.
Nefndin hefur snúið sér til
allmargra manna og farið þess á
leit að þeir skrifuðu nokkrar
blaðagreinar um efni sem með
einhverjum hætti tengjast mála-
árinu. Vonast hún til þess að
þær birtist í Reykjavíkurdag-
blöðunum næstu mánuði undir
merki þess, en ritstjórar þeirra
hafa tekið óskum nefndarinnar
um að ljá þeim rúm af velvild og
skilningi. I Morgunblaðinu birt-
ist fyrsta greinin í dag. Höfund-
ur hennar er Vilhjálmur G.
Skúlason prófessor, en vel yrði
þegið að fleiri tækju sér penna í
hönd en þeir sem nefndin hefur
leitað til og kæmu greinum
sínum og hugleiðingum á fram-
færi í blöðum eða tímaritum.
Dr. Vilhjálmur G. Skúlason
Eins og kunnugt er, hefur verið
ákveðið að halda norrænt málaár á
komandi skólaári, en það þjónar
fyrst og fremst þeim tilgangi að
vekja norrænu frændþjóðirnar til
umhugsunar um þann sess, sem
tungumáiið hlýtur að skipa í öllum
tjáskiptum þeirra í milii og hins
mikla skyldleika þeirra flestra.
Hefur Norræna félagið veg og
vanda af málaári og hefur það
kjörið sérstaka nefnd til þess að
annast framkvæmdir.
í tilefni af málaári er ekki úr
vegi að huga að þeirri samvinnu,
sem nú á sér stað á norrænum
grundvelli og hef ég kosið að
einskorða mig við að gera þeim
þætti örlítil skil, sem ég þekki
sjálfur af eigin raun. Þessi starf-
semi er samvinna um lyfjamál.
Oft er farið virðingarlitlum orð-
um um norræna samvinnu og talið,
að hún sé meir í orði en á borði.
Vill þá stundum gieymast, hvað
samvinna merkir í raun og henni
meira að segja stundum rugiað
saman við óskylda starfsemi. Sam-
vinna merkir í raun samstarf, það
að menn vinna saman og hjálpa
hverjir öðrum. Samvinna er því
alltaf jákvæð, en hagur eða hagn-
aður hvers samstarfsaðila getur
verið og er gjarnan misjafn. Og þó
sæila sé að gefa en þiggja, verður
það að segjast eins og er, að í
norrænni samvinnu um lyfjamál
hefur ísland að sjálfsögðu verið
fremur þiggjandi en veitandi, en að
mínu mati í ríkara mæli en nauð-
synlegt hefði verið, aðeins ef þessi
málaflokkur væri betur skipulagð-
ur hér á landi en raun ber vitni.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að frá fornu fari hefur
samstarf íslendinga og Dana á
ýmsum sviðum, þar með töldum
lyfjamálum, verið mjög mikið, en
til marks um það má nefna, að
langflestir lyfjafræðingar, sem nú
starfa á íslandi eru menntaðir í
Danmörku. Einnig hafa danskar
lyf jaskrár og iyfseðlasöfn frá fornu
fari og til skamms tíma verið
iöggilt hér á landi, en það eru
handbækur, sem eru nauðsynlegar
til þess að hægt sé að framleiða lyf
samkvæmt kröfum tímans. Rann-
sóknir og vinna, sem samning
slíkra handbóka krefst er svo
umfangsmikil, að fjölmenn þjóð-
lönd hafa átt fuilt í fangi með hana
og vegna vaxandi umfangs hefur
Evrópuráðið beitt sér fyrir sam-
vinnu á þessu sviði. Vegna fámenn-
is íslendinga og lítillar þátttöku í
siíku starfi, hefur hagur þeirra af
þessari samvinnu verið mjög mikill
og raunar má gera að þvi skóna, að
engin lyfjafræðiþjónusta né lyfja-
framleiðsla væri möguleg í land-
inu, ef þessi samvinna væri ekki
fyrir hendi.
Allt til ársins 1948 sáu Danir um
að semja sína eigin lyfjaskrá og
lyfseðlasöfn, sem Islendingar hafa
einnig notað, en það ár var stofnuð
norræn lyfjaskrárnefnd, er hafði
það markmið að semja og gefa út
norræna iyfjaskrá og Norðurlöndin
fimm voru aðilar að, þó þannig, að
ísland átti aðeins opinberan
áheyrnarfulltrúa á aðalfundum frá
árinu 1949. Þessi lyfjaskrá kom út
árið 1963 og endurskoðaðir hlutar
hennar og viðbætur til ársins 1972.
Árið 1964 hófu átta Evrópulönd
undirbúning að samningu og út-
gáfu evrópskrar lyfjaskrár á veg-
um Evrópuráðsins í Strassborg og
komu þrjú bindi fyrstu útgáfu út
árin 1969, 1971 og 1975, en endur-
skoðuð önnur útgáfa kemur út á
þessu og næsta ári. Frá því fyrir
1968 hefur fulltrúi frá norrænu
iyfjaskránni setið aðalfundi evr-
ópsku lyfjaskrárnefndarinnar til
þess að fyigjast með starfi þar og
tengja saman norræna og evrópska
lyfjaskrá.
Árið 1974 leysti norræn lyfja-
nefnd norrænu lyfjaskrárnefndina
af hóimi og var þá skipuð sérstök
undirnefnd, svoköiluð staðlanefnd,
tii þess að sinna málefnum lyfja-
skránna sérstaklega, en í þessari
Dr. Vilhjálmur G. Skúlason
norrænu staðlanefnd eiga öll Norð-
urlönd fulltrúa og þar eru sjónar-
mið þeirra samræmd í þessum
málum og koma þau fram sem einn
samstæður og áhrifamikill aðili á
vettvangi evrópsku lyfjaskrár-
nefndarinnar. Hefur þetta sam-
starf leitt til þess, að frá 1. janúar
1978 hefur enska útgáfa evrópsku
lyfjaskrárinnar verið í gildi á
öllum Norðurlöndunum. Til marks
um umfang þessa evrópska sam-
starfs skal nefnt, að nú eru 15
Evrópulönd aðilar að þessu sam-
starfi og hvorki meira né minna en
20 sérfræðinganefndir, sem telja
samtals meira en 250 sérfræðinga,
vinna að staðaldri að endurskoðun
og útgáfu evrópskrar lyfjaskrár til
þess að tryggja gæði lyfja og þarfir
allra þeirra milljóna í þessum
löndum og víðar, sem á lyfjum
þurfa að halda. Árangur þessarar
samvinnu er að mörgu leyti ein-
stæður og í evrópsku lyfjaskrár-
nefndinni er unnið mikið starf, sem
íslendingar gætu aldrei séð um á
eigin spýtur, en njóta þó jafnt á við
aðra.
Annað dæmi um
norræna samvinnu
Hér að framan hefur í mjög
stuttu máli verið drepið á almennt
samstarf Norðurlanda um lyfjamál
og er því varla hægt að reikna með,
að af þeim orðum megi ráða til
fulls mikilvægi þessarar samvinnu.
Mig langar því að drepa aðeins á
annað dæmi, þar sem ég tel, að
norræn samvinna um lyfjamál lofi
góðu um mikið raunhæft notagildi,
ef rétt verður á málum haldið, enda
þótt aðeins tíminn muni gera
endanlegt mat mögulegt. Þessi
starfsemi er undirbúningur að upp-
lýsingastarfsemi til almennings
um þau lyf, sem geta haft þau áhrif
á neytandann, að hann verður
óhæfari að stjórna bifreið eða
öðrum vélknúnum ökutækjum.
Það fer víst ekki lengur fram hjá
neinum, hve umferðarslys eru orð-
in alvarlegt mál hér á landi. Hefur
bílslysum verið líkt við „styrjaldar-
ástand" af þeim, sem gerzt þekkja
og skil ég það svo, að tala þeirra,
sem farast eða hljóta örkuml í
umferðarslysum sé hlutfallslega
jafn há og tala þeirra, sem láta
lífið eða hljóta örkuml meðal
stórþjóða á styrjaldartímum.
Gagnvart þessum vanda standa
yfirvöld ráðþrota, þrátt fyrir
myndarlegan áróður og hvatningar
um aukna aðgæzlu á síðustu mán-
uðum, en skýringar á orsökum eru
m.a. of hraður akstur og ölvun við
akstur. Hér verður að bæta einum
þætti við, neyzlu ákveðinna lyfja,
enda þótt rannsóknir þar að lút-
andi hér á landi séu engar, að því
er ég bezt veit, en þetta vandamál
er fyrir hendi í öðrum löndum og
þar hafa athuganir verið gerðar.
Það er fátt, sem bendir til þess, að
ástandið í þessum efnum sé betra
hér á landi, en sumt, sem bendir til
hins gagnstæða. Eðlismunur þess-
ara þriggja þátta, sem áður voru
nefndir, er sá, að tveir þeir fyrst-
nefndu eru ólöglegir og þess vegna
er hægt að beita löggæzlu til þess
að hafa hemil á þeim, en þriðji
þátturinn, þ.e. lyfjataka í hvaða
magni sem er, er ekki ólögleg í
flestum tilvikum og sviftir ekki
viðkomandi ökuleyfi samkvæmt
lögum. Þó getur hún verið hættuleg
til jafns við hina tvo ólöglegu
þættina. Eina aðferðin, sem hægt
er að beita til varnar, er því að
upplýsa almenning og reyna að
koma honum i skilning um þessa
hættu, sem ekki er hægt að reikna
með að honum sé kunn, nema í
undantekningartilvikum.
Þýzkir visindamenn hafa rann-
sakað meira en 10.000 umferðarslys
og hafa komizt að þeirri niður-
stöðu, að um það bil 10% þeirra,
sem í þeim hafa lent, hafi tekið lyf
innan 24 klukkustunda fyrir slysið.
Þeir lyfjaflokkar, sem langalgeng-
ast er að gruna um að vera orsök
slyss, eru verkjadeyfandi lyf, ró-
andi lyf og svefnlyf. Þessar niður-
stöður eru ógnvekjandi vegna þess,
að margir erlendir lyfjaframleið-
endur hafa látið prenta sérstök
varnaðarorð og leiðbeiningar á lyf,
sem talið er að hættu geti valdið,
en hér á landi eru engin slík
fyrirmæli í gildi, nema um nokkur
sjóveikilyf, sem selja má án lyfseð-
ils, en stendur væntanlega til bóta
sem árangur af norrænni sam-
vinnu.
Þær aðgerðir í þessum efnum,
sem eru væntanlegar og Norður-
löndin hafa komi sér saman um, er
að merkja öll lyf með rauðum
þríhyrningi, sem talin eru geta
verið hættuleg fyrir ökumenn.
Þessi rauði þríhyrningur þýðir, að
lyf getur haft áhrif á hæfni
viðkomandi til aksturs og til þess
að stjórna hættulegum vélum.
Ástæðan til þessa er, að sum lyf
hafa þau áhrif, að neytandinn
verður syfjaður og sljór, viðbragðs-
hraði minnkar og flóknar hreyf-
ingar verða erfiðari. Auk þess geta
sum lyf valdið því, að viðkomandi
missir dómgreind að einhverju
leyti og sum geta haft áhrif á sjón,
valdið vöðvastífleika, ósjálfráðum
hreyfingum og skjálfta. Þessi áhrif
eru háð skammti lyfsins og þess
vegna er skynsamlegt að ráðfæra
sig við lækni eða lyfjafræðing,
hvort sá skammtur, sem ráðlagður
er geti valdið áðurlýstum eða
öðrum áhrifum og fylgja ráðlegg-
ingum í hvívetna. Þá er rétt að
benda á, að sum lyf geta aukið
áhrif alkohóls verulega og að alko-
hólið getur aukið verkun sumra
lyfja. Getur hvorutveggja átt sér
stað eftir litið magn af alkohóli.
Einstakur skammtur lyfs getur
haft áhrif, sem eru frábrugðin
þeim, sem lyfið hefur, þegar það er
tekið í langan tíma, þar sem
samsöfnun eða þol getur myndazt,
en einnig getur einstaklingur, sem
er vanur lyfinu og hefur gert sér
grein fyrir neikvæðum áhrifum
þess, vegið þar á móti með aukinni
aðgæzlu.
Að sjálfsögðu tekur nokkurn
tíma að koma þessum reglum í
framkvæmd, en á meðan er fólki
bent á að ráðfæra sig við lækni eða
lyfjafræðing, ef það er í óvissu um,
hvort notkun lyfs geti verið hættu-
leg við stjóm ökutækja. Standa
vonir til, að þessi ákvæði verði
komin að fullu til framkvæmda á
öllum Norðurlöndunum 1. janúar
1983
Vilhjálmur G. Skúlason.
Þessi aðvör-
unarþríhyrn-
ingur merkir,
að iyf getur
haft áhrif á
hæfni til þess
að stjórna bif-
reið og hættu-
legum vél-
um.
Norræn samvinna
um lyfjamál