Morgunblaðið - 18.10.1980, Blaðsíða 24

24

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.500.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 280
kr. eintakiö.
Vegurinn til
bættra lífskjara
Geir Hallgrímsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, og 18 aðrir
þingmenn flokksins hafa lagt fram á Alþingi tillögu til
þingsályktunar, sem gerir ráð fyrir kjöri sjö manna þingnefndar um
stefnumótun í stóriðjumálum. Nefndin á að kanna hagkvæmni
framleiðslugreina, sem helzt koma til greina á sviði orkufreks iðnaðar,
með tilliti til orkuverðs, flutningskostnaðar og markaðsmöguleika.
Ennfremur að kanna möguleika á samvinnu við erlenda aðila á sviði
tækni, fjármögnunar stóriðju og markaðsmála. Þá á nefndin að gera
tillögur um stóriðjuframkvæmdir, sem hagkvæmt þykir að stofna til,
um eignaraðild, fjármögnun, orkuöflun, orkuverð og önnur rekstrarskil-
yrði svo og staðsetningu iðjuvera.
Þegar Islendingar deildu sem ákafast um álverið í Straumsvík,
1965—66, vóru þeir 190.000 talsins. Áratug síðar var íbúatalan komin í
220.000. Áætluð íbúatala eftir 20 ár er rúmlega 300.000 einstaklingar. Ef
tryggja á vaxandi þjóð okkar atvinnuöryggi á komandi árum og
áratugum og sambærileg lífskjör og nágrannaþjóðir búa við, er
óhjákvæmilegt að nýta í verulega meira mæli en nú er þriðju auðlindina,
orkuna í fallvötnum og jarðvarma, og þá í tengslum við orkufrekan
útflutningsiðnað. Bætt lífskjör verða ekki tryggð nema um aukna
verðmætasköpun í þjóðarbúskapnum og vaxandi þjóðartekjur; en þetta
tvennt, verðrr.ætasköpunin og þjóðartekjurnar, sníða þjóðinni þann
lífskjarastakk, sem hún verður við að búa. Félagsleg þjónusta í
þjóðfélaginu, svo sem fræðslumál, heilbrigðismál, tryggingarmál
o.s.frv., er ekki síður háð verðmætasköpun og efnahag þjóðarinnar en
aðrir samfélagsþættir.
Sjávarútvegur og landbúnaður verða óhjákvæmilega áfram veiga-
miklar stoðir í þeirri verðmætasköpun þjóðarbúsins, sem ber uppi
lífskjör okkar, en afrakstursgeta þeirra virðist fullnýtt, miðað við
stofnstærð nytjafiska og markaðshorfur búvöru, jafnvel ofnýtt á sumum
sviðum. Þess vegna verður sú verðmætaaukning, sem tryggja á
framtíðaratvinnuöryggi okkar og batnandi lífskjör, ekki sízt að koma
frá þriðju auðlindinni, orkunni, og þeim framleiðslumöguleikum, er
henni tengjast.
Alþýðubandalagið, sem nú fer með orku- og iðnaðarmál, hefur allar
götur staðið þvert'í vegi stórvirkjana og stóriðju. Ef Alþýðubandalagið
hefði ráðið ferð í þessum málum sl. 15 ár væri hér hvorki álver né
járnblendiverksmiðja í dag. Þegar rætt var um^lver á sinni tíð, m.a. til
að gera 210 MW Búrfellsvirkjun mögulega, gerðu gagnrýnendur
álversins tillögu um 70 MW virkjun. Þegar barist var fyrir
heimildarlögum um tvær 170 MW virkjanir við Sigöldu og Hrauneyja-
foss töluðu hinir þröngsýnni stjórnmálamenn um 30 MW virkjunarkost.
Alþýðubandalagið er enn við sama heygarðshorn þröngsýni og úrtölu,
varðandi þá kosti í þjóðarbúskapnum, sem einir virðast færir til að
tryggja þjóðinni sambærileg lífskjör á komandi árum og áratugum og
nágrannar búa við. Tillaga sjálfstæðismanna varðar hinsvegar veginn
til bættra lífskjara. Þjóðin mun fylgjast af gaumgæfni með afgreiðslu
hennar á Alþingi næstu vikurnar.
Furðulegur úrskuröur
þingforseta
Sá óvenjulegi atburður gerðist á Alþingi í fyrradag að forseti
Sameinaðs þings, Jón Helgason, neitaði kröfu þingmanna
Sjálfstæðisflokksins um að taka málefni Flugleiða upp utan dagskrár
þann dag. Það hefur gerzt æ oftar hin síðari ár, að þingmenn hafa kvatt
sér hljóðs utan dagskrár til þess að fjalla um aðkallandi málefni. í
sumum tilvikum hefur að vísu verið um auglýsingabrellu að ræða en í
öðrum tilvikum hefur verið rökstudd ástæða til þess að taka mál upp
skjótar en venjur þingsins og reglur segja til um. Það er svo fátítt, að
beiðni þingmanna um að taka mál upp utan dagskrár sé neitað, að full
ástæða virðist til að krefjast greinargerðar frá forsetum þingsins um
nýleg fordæmi slíks.
Kjarni málsins er þó sá, að í þessu tilviki er neitað kröfu um umræður
utan dagskrár um mjög aðkallandi málefni. Ríkisstjórnin hefur gefið
mjög óljós og þokukennd svör um það, hvernig hún hugsar sér að haga
bakábyrgð vegna væntanlegs Atlantshafsflugs Flugleiða. Fjármálaráð-
herra hefur sett skilyrði fyrir ríkisábyrgð vegna almenns reksturs
Flugleiða, sem jafngilda í raun neitun af hans hálfu. Þetta þýðir í fyrsta
lagi, að fullkomin óvissa ríkir um endurráðningar vegna Atlantshafs-
flugs, í öðru lagi að óvissa ríkir um atvinnuöryggi þeirra starfsmanna
Flugleiða, sem eftir eru og í þriðja lagi að samgöngum innan lands og
milli landa er stefnt í hættu. Þótt íslenzkir stjórnmálamenn virðist ekki
skilja það, þarf atvinnurekstur á skjótari ákvörðunum að halda en
flestir þeirra hafa tamið sér. Við þetta bætist, að ráðherrar eru
ósammála um það hvernig halda ber á málefnum Flugleiða. Þess vegna
var mjög brýnt að fá úr því skorið strax í þessari viku, hvað ríkisstjórnin
hygðist gera.
Rökstuðningur forseta fyrir því að neita beiðni um þessar umræður
var ekki sannfærandi. Augljóst er að í þessu tilviki hefur forsetavaldi í
Sameinuðu þingi verið beitt til þess að koma í veg fyrir umræður, sem
m.a. hefðu leitt í ljós þann djúpstæða ágreining, sem um þetta mál er í
ríkisstjórninni. Afstaða formanns Alþýðuflokksins er heldur ekki
traustvekjandi. Fyrir honum hefur vakað annað en það að fá skjót og
skýr svör um stefnu ríkisstjórnarinnar í Flugleiðamálum.
—----------- ■ - ■ ■ ■ ■ ■ i i .
MORGUNBLAÐIÐ.LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1980
SÖLUMÁL saltfisks hafa mjög
verið til umræðu upp á síðkastið.
Það kom nýlega fram í fréttum að
árið 1980 er mesta framleiðsluár í
saltfiski síðan 1952 en framleiðslan
er talin verða um 50 þúsund tonn í
ár en var 63 þúsund tonn árið 1952.
Sölusamband íslenzkra fiskfram-
leiðenda, sem eru samtök allra
saltfiskframleiðenda í landinu,
annast sölu á saltfiskinum á mörk-
uðum erlendis og hefur þegar verið
samið um sölu á 45—47 þúsund
tonnum af blautsöltuðum saltfiski
af hinum ýmsu stærðar- og gæða-
flokkum. Áf þessu magni hafa um
20 þúsund tonn verið seld til
Portúgals, sem er stærsti kaupand-
inn að íslenzkum saltfiski. Verð-
mæti saltfiskútflutningsins fyrstu
átta mánuði ársins er nálægt 50
milljörðum íslenzkra króna. Tómas
Þorvaldsson, útgerðarmaður og
fiskverkandi í Grindavík, hefur
verið í fararbroddi í saltfiskmálum
í rúmlega 20 ár, en hann hefur átt
sæti í stjórn SÍF síðan 1960, fyrst
sem varaformaður en sem formað-
ur síðan 1965. Morgunblaðið átti
samtal við Tómas um ástand og
horfur í saltfiskmálum okkar og
þróun þeirra mála.
„Við harðnandi samk
er aðeins til eitt sv;
að halda áfram á söma
—Hver voru tildrögin að
stofnun Sölusambands ís-
lenzkra fiskframleiðenda
Tómas?
—Sölusamband íslenzkra fisk-
framleiðenda eru samtök allra
saltfiskframleiðenda í landinu.
Samtökin voru formlega stofnuð
árið 1932 með tilstuðlan helstu
útflytjenda í saltfiski og ríkis-
bankanna. Samtökin urðu til eftir
mjög mikla erfiðleika, sem urðu
almennt á fiskmarkaði um 1930.
Saltfiskframleiðendur í landinu
hafa því í hartnær 50 ár staðið
sameinaðir í saltfisksölumálum
sem og öðrum hagsmunamálum
sínum. Það má segja að við séum
eina landið, sem náð hefur þessari
stöðu að undanskildum Færeying-
um, en það er aðeins á allra
síðustu árum að þeir hafa selt sína
framleiðslu í gegnum einn aðila.
Aðrar þjóðir líta fyrirkomulag
okkar öfundaraugum og hafa haft
áhuga á því að vinna að saltfisk;
málum á svipaðan hátt og við. I
þeim hópi eru helstu keppinautar
okkar, Norðmenn, þar sem margir
smáir aðilar glíma á markaðnum
og Kanadamenn, en þeir eru
smám saman að falla í eina heild.
Saltfiskframleiðsla í báðum þess-
um löndum er stórlega styrkt af
ríkinu.
—Hvernig eru samtökin
byggð upp?
—Æðsta stjórn félagsins er í
höndum aðalfundar, sem haldinn
er árlega. Þar eru málin gerð upp
og lokauppgjör fer fram við hvern
og einn framleiðanda. Hann fær
það sem honum ber í samræmi við
sölur og ef svo illa fer að vandræði
koma upp verða menn kannski að
taka á sig skuldabyrði en það er
nú afar fátítt. En sem sagt, það er
alger samvinnugrundvöllur á sam-
tökunum. Eðlilega skiptast menn
á 'skoðunum í svona stórum heild-
arsamtökum en öll skoðanaskipti
hafa endað á einn veg, menn telja
hag sínum bezt borgið í þessum
samtökum. Núna eru um 250
framleiðendur í SÍF og þeir hafa
verið á bilinu 220—270 í þau rúm
20 ár, sem ég hef verið þar í stjórn.
Framleiðendurnir eru dreifðir um
allt land og þeir eru misstórir eins
og gengur, framleiðslan hjá sum-
um er kannski 20—30 tonn en hjá
öðrum fer hún upp í 1500—2000
tonn á ári. Á aðalfundinum er
kosin 7 manna stjórn og 7 manna
varastjórn, en varamennirnir hafa
verið boðaðir á alla stjórnarfundi
a.m.k. síðan ég tók við svo segja
má að 14 manna stjórn sé í SIF.
Einnig er kosin á aðalfundinum 9
manna hagsmunanefnd, sem vinn-
ur að ýmsum málefnum, sem
stjórnin vísar til hennar og gætir
hagsmuna samtakanna út á við á
sviðum, sem lúta að útreikningi.
í 20 ár í stjórn SÍF
—Hvenær komst þú til
samtakanna?
—Það má nú segja að ég hafi
lítið gert annað í lífinu en koma
nálægt veiðum og vir.nslu. Það má
segja að ég tengist SÍF óbeint
strax á öðru ári samtakanna er ég
fór á sjóinn, en þar var ég næstu
tólf og hálfa árið. Árið 1959 var ég
valinn í undirbúningsnefnd sem
vann að útreikningum á verði og
framleiðslukostnaði. Slíkt hafði
ekki verið gert hér áður en nú
tíðkast þetta alls staðar og er
auðvitað komið í miklu fullkomn-
ara form. Við vorum nokkrir
menn sem komum nýir inn í þessa
nefnd og margir okkar lentu í
stjórninni. Ég tók sæti í henni
1960, var varaformaður 1963—
1964 en tók við formennsku 1965.
—Hvernig var ástandið í
markaðsmálum þegar þú
komst í stjórnina?
—Þá var við vissa erfiðleika að
etja á markaðnum t.d. Spánar-
markaði. Á þessum árum var að
verða breyting á framleiðsluhátt-
um okkar, þjóðin var upptekin við
önnur störf en hina hefðbundnu
saltfiskverkun, sem ég hef stund-
um kallað sterkasta hornsteininn
undir íslenzka lýðveldinu og sjálf-
stæði okkar. Fólkið var upptekið
við síldina og freðfiskvinnsluna,
sem stöðugt jókst, og önnur ný
verkefni, sem skapast höfðu í
þjóðfélaginu. Við þurftum að fara
að selja saltfiskinn út blaut-
verkaðan í stað þess að selja hann
út þurrkaðan eins og áður. Þessa
sveifla var erfið við að eiga og
Spánn, sem hafði keypt mikið af
þurrfiski, dró verulega úr kaupum
og salan þangað fór alveg niður í
162 tonn árið 1960. Síðan var það
okkar hlutverk að að vinna að því
að þeir tækju við blautum fiski.
Það var ekki mjög erfitt því
Spánverjar voru sjálfir farnir að
óska eftir blautum fiski, því þeir
sáu að þeir gátu þurrkað fiskinn
fyrir minni pening en við, þar sem
þeir búa í heitara loftslagi en við
og hafa betri skilyrði til að þurrka
fisk. Sama var að segja um
Portúgali, þeir höfðu góða aðstöðu
til að þurrka fiskinn og þeir tóku
það verk í sínar hendur. Það hefur
ekki tekist þrátt fyrir tilraunir af
okkar hálfu að ná þessari verkun
inn í landið aftur.
Með tilkomu frystingarinnar
gerðist það að gæði saltfisks
rýrnuðu. Ástæðan var sú að betri
tegundir af fiski voru teknar í
frystingu og afgangurinn fór í
salt. Og með tilkomu skreiðarinn-
ar urðu enn sveiflur hjá okkur,
lakari tegundirnar voru hengdar í
stórum stíl upp á hjalla og fluttar
til Nígeríu.
—Hver eru okkar mikil-
vægustu markaðslönd?
Portúgalsmarkaður
mikilvægastur
Fyrst ber að nefna Portúgal,
sem er okkar stærsta og mikil-
vægasta viðskiptaland í saltfiski
og reyndar hefur Portúgal verið í
þriðja og fjórða sæti í heildarút-
flutningi Islendinga. Þeir hafa
keypt af okkur mikið magn á
undanförnum árum og mest
keyptu þeir árið 1976 eða nær 29
þúsund tonn af blaut- og þurrfiski.
I fyrra keyptu þeir um 16,500
tonn. Lengi vel var innflutningur
til íslands á portúgölskum vörum
að kalla má enginn. Eðlilega hlaut
að koma að því að þeir óskuðu
eftir að við keyptum meira af
þeim. Við gerðum allt sem við
gátum til þess að greiða fyrir því
en þessi viðleitni dugði ekki til og
árið 1978 lokuðu þeir markaðnum
og sögðust ekki vera kaupendur að
okkar fiski nema við gerðum
stórátak í kaupum frá þeim. Sú
glíma stóð í marga mánuði og var
erfið. Fiskurinn lá í geymslum frá
vertíð og fram á haust. Hann lá
undir skemmdum og var ekki