Morgunblaðið - 18.10.1980, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ.LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1980
25
i
Útskipun á saltfiski fyrr á árum.

eppm
ar,
l braut“
Tómas Þorvaldsson.
Viðtal við
Tómas
Þorvaldsson
formann SÍF,
sem starfað
hefur að
saltfisksölu-
málum í rúm
20 ár
annað að sjá en hann yrði ónýtur í
höndunum á okkur. Þá var ha-
ldinn sá lengsti stjórnarfundur,
sem ég hef setið. Stóð hann með
hléum í rúmar tvær vikur. Við
vorum í nánu samstarfi við ríkis-
stjórnina um lausn málsins, aðal-
lega forsætis-, viðskipta- og sjáv-
arútvegsráðherrana. Árangur af
þessu starfi kom fram í auknum
innkaupum íslendinga frá Portú-
gal. Við höfum t.d. keypt af þeim
olíuvörur, hverfla í virkjanir í
Saltfiskstæöa.
gegnum íslenzkan umboðsaðila og
síðast en ekki síst var samið um
smíði tveggja togara, sem Portú-
galarnir lögðu mikla áherslu á að
yrðu smíðaðir þar í landi.
Viðskiptin við Portúgal hafa
lengst af verið í gegnum ríkisfyr-
irtækið Reguladora. Árið 1967
voru saltfiskinnkaup gefin frjáls
þar í landi. Sumir af okkur beztu
kaupendum síðar hafa sagt okkur
að þeir hafi lítið kunnað til slíkra
milliríkjaviðskipta. Einn þeirra
sagði reyndar við mig, þá á
fimmtugsaldri, að hann hefði
aldrei kosið í almennum kosning-
um þegar innkaupin voru gefin
frjáls 1967. Auðvitað skapaði
þetta erfiðleika fyrir okkur því
það voru tugir aðila, sem vildu
eiga við okkur viðskipti. Við þurft-
um því að velja úr þá sem við
töldum trausta viðskiptaaðila.
Þetta tók ýmsar veltur fyrstu árin
og ekki voru allir jafn traustir.
Sumir urðu aldrei kaupendur þótt
þeir hefðu uhdirskrifað samninga
af ýmsum ástæðum en þó einkum
vegna erfiðleika á að fá innflutn-
ingsleyfi hjá Reguladora. Regula-
dora veitti, og veitir enn, innflutn-
ingsleyfi á saltfisk og freðfiskaf-
urðum. En þegar árin liðu var
kominn nokkur stöðugleiki á þetta
og við vorum komnir með 4—5
stóra og góða viðskiptaaðila þegar
markaðnum var aftur breytt eftir
byltinguna 1974 og ríkisfyrirtækið
Reguladora tók aftur við innkaup-
um á saltfiski. Þannig er staðan
enn í dag, Reguladora er eini
aðilinn í Portúgal, sem hefur leyfi
til innkaupa á saltfiski. Þetta eru
reglur í Portúgal, sem við verðum
að virða.
Stóra sveiflan
Árin 1967 og ’68 kom stærsta
sveifla í markaðsmálum sem orðið
hefur síðan ég fór að skipta mér af
þeim. Markaðsverð almennt duttu
niður um 50% og geysilegt magn
af fiskafurðum, frosnum og sölt-
uðum, hlóðst upp í birgðum í
framleiðslulöndunum. Þegar líða
tók á árið 1968 lá mikið óselt hjá
okkur af saltfiski og allt lá undir
skemmdum því að kæligeymslur
voru litlar og við illa undirbúnir
að geyma fiskinn yfir heitasta
tímann. Ofan á bættist sá vandi að
skreiðarmarkaðarnir í Nígeríu
lokuðust um sama leyti af alkunn-
um ástæðum og blasti nú við
mikill vandi. Við ákváðum að
leggja mjög hart að okkur við
söluna og gerðum harða hríð að
markaðnum bæði i Portúgal og
Suður-Ameríku. Þetta voru hörð
átök, sem stóðu í sjö mánuði. Voru
ótal söluferðir farnar til útlanda
og fórum við Helgi Þórarinsson,
þáverandi framkvæmdastjóri, í
þær flestar. Við lögðum áherslu á
það að reyna að selja Portúgölum
saltfisk í lakari gæðaflokkunum,
fisk sem hefði farið í skreið ef
Nígeríumarkaðurinn hefði ekki
lokast vegna Biafrastríðsins.
Þetta tókst, Portúgalarnir juku
saltfiskkaupin og síðan hefur
okkur tekist að halda markaðnum
þar fyrir lakari og verðminni
fiskinn m.a. vegna þess að þörf
þeirra jókst fyrir aukin matvæli
þegar Portúgalir þurftu að taka
við miklum fjölda fólks frá fyrrum
nýlendum sínum, Angola og
Mosambique. Þeir voru kaupendur
að þeim fiski, sem ekki gekk á
aðra markaði. Þeirra stefna er að
kaupa sem mest magn af mat
fyrir þá fjárveitingu, sem veitt er
til fiskinnflutnings ár hvert. Þetta
var og er á margan hátt hag-
kvæmt fyrir okkur og leysti þann
vanda sem skapaðist vegna lokun-
ar skreiðarmarkaðanna. Nú hafa
þeir verið opnaðir á nýjan leik og
hefur það að sjálfsögðu geysilega
þýðingu.
Spánn er næst stærsti markað-
urinn okkar. f fyrra seldum við
þangað um 11,300 tonn af blaut-
verkuðum fiski og fyrstu átta
mánuði þessa árs hefur verið
afskipað þangað um 10 þúsund
tonnum. Um það leyti sem ég kom
í stjórn SÍF hafði Spánarmarkað-
urinn dottið niður úr öllu valdi t.d.
seldum við aðeins 162 tonn þangað
árið 1960 eins og áður segir en
tekist hefur að halda þeim mark-
aði traustum síðan og salan þang-
að hefur aldrei verið meiri en
einmitt í fyrra og í ár. Spánverjar
kaupa aðallega stórfisk af 1. og 2.
gæðaflokki.
Markaðurinn á Ítalíu hefur ver-
ið nokkuð stöðugur á undanförn-
um árum og þangað höfum við
einnig selt að meginhluta fisk í 1.
og 2. gæðaflokki og nokkurt magn
af þunnildum. í fyrra seldum við
þangað 7,500 tonn og fyrstu átta
mánuði þessa árs var búið að
afskipa þangað um 5 þúsund
tonnum. Grikkland hefur sömu-
leiðis verið allstöðugt markaðs-
land á undanförnum áfum og
þangað seldum við í fyrra rúmlega
4,600 tonn og höfum afskipað
þangað 3,400 tonnum það sem af
er þessu ári. Til Grikklands höfum
við aðallega selt smærri fisk,
neysluvenjur eru þannig í Grikk-
landi að húsmæðurnar velja frek-
ar minni fisk.
Suður-Ameríkumarkaðurinn
hefur nær eingöngu tekið við
þurrkuðum saltfiski og þar hafa
orðið mjög miklar sveiflur. Til
dæmis varð mikil sveifla árið 1962
þegar Kúba lokaðist alvég en hafði
keypt 1—2 þúsund tonn árlega.
Markaðurinn á Kúbu hefur ekki
opnast aftur þrótt við höfum gert
ítrekaðar tilraunir til þess. Bras-
ilía hefur verið lang mikilvægasta
markaðslandið í Suður-Ameríku
en þar hafa sveiflurnar verið mjög
miklar. í fyrra keyptu Brasilíu-
menn 1,100 tonn en árið 1969
keyptu þeir rúmlega 4,200 tonn.
Munurinn er mikill. Þá má enn-
fremur nefna sem dæmi um sveifl-
urnar á Brasilíumarkaði að árið
1976 keyptu Brasilíumenn 2,378
tonn en aðeins 743 tonn árið eftir.
Líta á markaðinn í heild
—Er ekki vandasamt í
byrjun tímabils að gera sér
grein fyrir því hvernig fram-
leiðslan muni verða saman-
sett og hvernig haga skuli á
sölumálunum?
— I upphafi hvers árs verður að
líta á markaðinn í heild og hafa
góða yfirsýn yfir hann. Því þótt
saltfiskur sé talinn einfaldur í
framleiðslu skipta verðtegundirn-
ar hundruðum svo og merkingar.
Maður verður því að líta á öll
markaðssvæðin og reyna að gera
sér í hugarlund hvernig fram-
leiðslan verður. Ég vil einnig
nefna það að góða yfirsýn þarf að
hafa á afskipunum. Erfiðleikarnir
eru oft miklir í sambandi við þær
því oft þarf að lesta eitt og sama
skipið í allt að 22 höfnum. Árið
1965 réðst SÍF í byggingu kæli-
geymslu við Keilugranda í Reykja-
vík. Þessi geymsla er aðallega
notuð fyrir landsbyggðina, því
alltaf verður að raða sérstaklega í
skipin með tilliti til markaðanna
og allra framleiðenda, stórra og
smárra, hvaðanæva af landinu.
Þetta er ekki hægt að gera í
mörgum höfnum úti á landi og því
er fiskurinn fluttur til birgða-
stöðvar SÍF, áður en honum er
skipað úr landi. Þessi geymsla er
yfirleitt meira og minna full en
hún tekur 1400 tonn. Þá er þar
ennfremur umbúðageymsla og að-
staða fyrir merkingar. Óhætt er
að fullyrða að bygging geymslunn-
ar hefur orðið sterkur félagslegur
þáttur hjá SÍF.
—Hver éru okkar helstu
samkeppnislönd á saltfisk-
mörkuðunum?
—Samkeppnislöndin eru aðal-
lega Noregur, Færeyjar og Kan-
ada. Spánn og Portúgal hafa lengi
verið með stærstu framleiðendum
en verulega hefur dregið úr fram-
leiðslu hjá þessum þjóðum vegna
þróunar hafréttarmála, en sem
kunnugt er hefur útfærsla fisk-
veiðilögsögu hjá þjóðum heims
þrengt að mörgum fiskveiðiþjóð-
um. Portúgalar hafa í nokkrum
samningaviðræðum mjög reynt að
komast inn í íslenzka landhelgi.
Islenzk stjórnvöld hafa ætíð fylgst
vel með þeirri þróun og staðið fast
gegn ásælni þeirra í þeim efnum
sem og annarra þjóða. Full sam-
staða hefur verið um það að opna
aldrei möguleikann á því að
Portúgalar eða Spánverjar kæm-
ust inn í landhelgina, hvorki í
gegnum framdyrnar eða bakdyrn-
ar. Þegar ég tala um bakdyrnar á
ég við þær óskir Portúgala að fá
að koma hingað með veiðiskip sín
til að kaupa nýjan fisk, sem síðan
yrði unnin í Portúgal. Ég minnist
þess að fyrir tveimur árum kom
ósk til LIÚ um að kaupa mikið
magn af nýjum fiski. Það var mat
allra, að það væri ekki þjóðhags-
lega hagkvæmt.
—Hefur okkur tekist að
halda gæðum saltfisksins í
gegnum árin?
Gæðunum hefur hnignað og
liggja til þess nokkrar ástæður.
Stærsti þátturinn er sá, að þegar
frystingin varð ríkjandi fór bezti
fiskurinn í frystingu en afgangur-
inn í salt. Annar stór þáttur er sá
að nú eru veiðiskipin og þá helst
togararnir oft mjög lengi á veið-
um, allt að 15 daga. Það lakasta af
aflanum er tekið í salt og óumdeil-
anlega fer sá fiskur í lökustu
gæðaflokkana, sem enginn mark-
aður tekur við nema Portúgal.
Ferðirnar skipta
hundruðum
. —Nú hefur þú staðið í
fremstu víglínu í saltfisk-
sölumálum í rúmlega tvo
áratugi. Er engan bilbug á
þér að finna?
—Ég hef verið kosinn í stjórn
SÍF á hverju ári siðan 1960. Það
eru orðin nokkur misseri síðan ég
ætlaði að draga mig í hlé en af
ýmsum orsökum hefur það ekki
orðið. Það er eins og einhver sagði,
20 ár eru drjúgur spölur af
mannsævi en miklu meira er það
af starfsævi. Ég hef tekið þetta
starf á þann hátt að leggja mig
allan í það með þeirri orku og
þeirri þekkingu, sem ég hef yfir að
ráða og lagt mikið í starfið bæði
hér heima og og á mörkuðunum.
Oft hefur orðið að glíma við ýmis
vandamál hér heima, ekki síst
þegar undir högg hefur verið að
sækja í markaðslöndunum. Ferð-
irnar sem ég hef farið til útlanda
vegna starfa minna fyrir SÍF
skipta ekki tugum heldur hundr-
uðum. Ég hef farið til allra
Evrópulanda, lítils háttar austur
fyrir járntjald og meginhlutann af
Suður-Ameríku. Upp á síðkastið
hef ég dregið mig dálítið í hlé og
liggja til þess ýmsar ástæður.
Tækninýjungar hafa gjörbreytt
samböndum okkar við markaðs-
löndin, bæði flugsamgöngur,
síma- og telexsambönd hafa gert
það að verkum að leysa hefur mátt
ýmis mál á einfaldari hátt fen
áður.
—Og að lokum Tómas,
hverjar telur þú horfurnar í
saltfiskmálum okkar?
—Ég verð að segja að ég ber
dálítinn ugg í brjósti að okkar
hlutur geti orðið erfiður. Við fáum
vafalaust harða samkeppni frá
Norðmönnum og Kanadamönnum,
sem ríkisstyrkja saltfiskfram-
leiðslu sína verulega. En við því er
ekkert svar annað en að halda
áfram á sömu braut, hér eftir sem
hingað til, og þó syrti í álinn um
stund í einu markaðslandinu verð-
um við að gera allt sem í okkar
valdi stendur og halda kaupendum
og neytendum við efnið, þannig að
neyzluvenjur leggist hvergi niður í
þessum efnum.
-SS.
Matsmannanámskeið í birgðastöð SÍF í gær. Ljósm. mm. EmiHa.