Morgunblaðið - 24.01.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JANÚAR 1981
'-.... -« 'ý&íÆ; : • géi ? i j

'ZS' -
*■«&
Reagan,
Evrópa
og
rússneski bjöminn

Ratsjárflugvél lendir í Vestur-Þýzkalandi. Liður í ráðstöfunum vegna ógnunarinnar við Pólland.
Bilið, sem aðskilur hina tvo hluta Atlants-
hafsbandalagsins, hefur aldrei verið eins
mikið og í ársbyrjun 1981, segir tímaritið The
Economist í ritstjórnargrein. Munurinn á
hugarástandi manna í Norður-Ameríku og
Vestur-Evrópu hefur aldrei verið eins mikill
síðan í Berlínar- og Kúbudeilunum 1961, þegar
síðast reyndi á samstöðu vestrænna ríkja
vegna stefnu Krúsjeffs, segir blaðið. Greinin
verður endursögð hér á eftir.
Schmidt kanzlari og Reagan forseti.
Tími hinnar framsæknu stefnu
Rússa undir forystu Brezhnevs er
hættulegri vegna þess að stefna
þeirra hefur verið betur undir-
búin. Ef bandalagið á að komast
yfir þessa erfiðleika, verða bæði
Evrópumenn og Ameríkumenn að
skilja hvers vegna viðhorf þeirra
til heimsmálanna eru ólík.
Aðdragandi
Ljóst er, að Bandaríkjamenn
tóku Ronald Reagan fram yfir
Jimmy Carter vegna þess að náð
hafði hámarki hæg, en kröftug
breyting á viðhorfum Bandaríkja-
manna til Rússa, er hófst á síðari
hluta áttunda áratugarins. Reag-
an og repúblikönum fannst — og
það finnst Carter og flestum
demókrötum líka nú orðið — að
innrásin í Afghanistan og ógnunin
við Pólland væru hlekkir í sömu
atburðakeðju og Angóla, Suður-
Jemen og austurhorn Afríku.
Þrír til fimm af hundraði árlegs
endurvígbúnaðar Rússa, sem
Brezhnev fyrirskipaði á árunum
kringum 1%5 eftir ósigra Krúsj-
effs í Berlín og á Kúbu, á að
tryggja, að sókn Brezhnevs heppn-
ist þar sem sókn Krúsjeffs fór út
um þúfur. Þetta hefur meðal
annars leitt til þess, að galopin
rauf hefur myndazt í varnir Vest-
urlanda milli Tyrklands og Paki-
stans.
Dvöl kúbanskra hermanna í
Afríku og víetnamskra hermanna
í Indókína eru liður í sömu
útþenslustefnunni. Kúbumenn og
Víetnamar fylgja vissulega fram
hagsmunamálum sínum, en hags-
munir þeirra og Rússa fara sam-
an. Bandaríkjamenn sjá nú greini-
lega fyrir sér rússneska björninn,
stóran og hatursfullan, gegnum
dulargervið, og eiga ekki annarra
kosta völ en að veita honum
viðnám.
En þegar Bandaríkjamenn
heimsækja Evrópu, finnst þeim
þessi vissa sín þoku hulin. Flestir
Evrópumenn vilja heldur trúa, að
dvöl Rússa í Afghanistan, Kúbu-
manna í Afríku og Víetnama í
Kambódíu séu staðbundin slys,
sem fá verði út úr heiminum með
samningum ef mögulegt sé, en
sætta sig við ef það reynist ekki
unnt. Annað hvort muni Ameríku-
menn fylla glufuna í Suðaustur-
Asíu eða ekki — en fari svo, muni
einhver hulinn máttur sjá til þess,
að þeir tveir þriðju hlutar olíu
Evrópu, sem koma frá Persaflóa,
haldi áfram að berast með frið-
samlegum hætti gegnum Horm-
uz-sund.
Á sama tíma verði hægt að
varðveita í Evrópu sjálfri þann
frið, sem gert er ráð fyrir að hafi
verið mótaður á árunum fyrir
1970. lnnrás Rússa í Pólland yrði
jafnvel talin, þegar öllu yrði á
botninn hvolft, grimmdarverk,
framiðá innilokuðu heimili Rússa.
Tíminn græðir ...
Hluti skýringarinnar á þessirm
ólíku viðhorfum er vafalaust
tímamismunurinn milli Norður-
Ameríku og Evrópu. Hugmyndir,
sem streyma yfir Átlantshaf, fara
yfirleitt úr vestri í austur og eru
nokkurn tíma á leiðinni. Það er
vegna þess, að síðan 1945 hafa
Bandaríkin orðið að hafa á hendi
forystuna um að móta stefnu
vestrænna ríkja og reyna að
greina skyldleika atburða, sem
gerast í ýmsum heimshlutum.
Bandaríkjamenn urðu fljótari
en flestir bandamenn þeirra að
skilja, að ekki var hægt að víkja
sér undan ögrun Krúsjeffs í Berlín
og á Kúbu 1961—1962. Þegar
sigrazt hafði verið á þeirri hættu,
höfðu Ameríkumenn á hendi for-
ystuna um spennuslökun, détente,
með tilraunabannssamningnum
1963. Og þegar détente fór úr-
skeiðis, urðu Bandaríkjamenn
fyrstir til að sjá — í gegnum þoku
Víetnams, Watergate og Carters
— hættumerkin, sem fólust í
vígbúnaði Rússa og framsókn
rússneskrar utanríkisstefnu í Afr-
íku og Asíu.
Svipað endurmat Evrópumanna
á markmiðum Rússa mun að
nokkru leyli fylgja í kjölfarið á því
að augu Bandaríkjamanna hafa
opnazt. Evrópumönnum mun
skiljast, að rökræður um hvort
Rússar töldu sókn sína inn í
Afghanistan sóknar- eða varnar-
ráðstöfun skipta ekki máli, þar
sem niðurstaðan er sú sama:
útþensla. Rússar hafa þanið út
heimsveldi sitt með vopnavaldi í
átt að olíuframleiðslusvæði og
fólkið þar, eigendur olíunnar, sem
Evrópumenn geta ekki án verið,
hefur orðið fyrir sterkum áhrifum
og spyr sig hver megi sín mest.
Evrópumenn verða einnig að
viðurkenna, að rússnesk hótun um
innrás í Pólland samræmist ekki
beinlínis þeirri hugmynd, að Evr-
ópa sé friðareyja. Enn sem komið
er þurfa Evrópumenn aðeins að
hugleiða málin í ró og næði og þá
munu þeir komast að því, að þeir
munu færast nær viðhorfum
Bandaríkjamanna.
Skógur bjarnarins
Bilið milli Evrópumanna og
Ameríkumanna er ekki að öllu
leyti hægt að útskýra með tíma-
mismun. Bandaríkjamenn verða
einnig að skilja Evrópumenn.
Flest ríki Vestur-Evrópu eiga
meiri viðskipti við Sovétríkin en
Bandaríkin og eitt þeirra —
Vestur-Þýzkaland — stendur
einnig í viðskiptum með mannslíf
til að reyna að bjarga þýzkum
samlöndum frá einangrun á bak
við járntjaldið. Það breytir ekki
veruleikanum, að upphafiega bjó
sú hugmynd á bak við efnahags-
samstarfið við Rússa, að það
mundi draga úr rússneskri út-
þenslustefnu, þótt raunin yrði sú,
að það varð til þess að Vesturveld-
in hafa hikað við að refsa Rússum,
þegar þeir hafa staðið fyrir út-
þenslu.
Það breytir heldur engu, að Dr.
Adenauer bjargaði allmörgum
mönnum af þýzkum ættum vestur
fyrir járntjaldið á árunum fyrir
détente, án þess að greiða það eins
dýru verði og Helmut Schmidt nú.
Kaldhæðni fortíðarinnar breytir
ekki veruleikanum nú í dag. Ef
Bandaríkin munu biðja einhverja
ríkisstjórn í Vestur-Evrópu að
endurskoða tengsl sín við Rúss-
land, mun hún hugsa sig um
tvisvar, ef það þýðir að biðja
verður verkalýðsfélögin að sam-
þykkja meira atvinnuleysi og kap-
italista að fórna auknum arði; og
hún verður að hugsa sig um
þrisvar, þegar eins er ástatt fyrir
þeim og Vestur-Þjóðverjum og
afleiðingin getur orðið sú, að
Austur-Þjóðverjar dragi til baka
þær fáu tilslakanir, sem þeir hafa
gert í þágu mannúðar á undan-
förnum árum.
Þetta er skiljanlegt, en er ekki
óyfirstíganleg hindrun. Því lengur
sem Rússar hafa í hótunum við
fólk, því fúsari verða Evrópumenn
að viðurkenna, að eitthvert gjald
verði að greiða til þess að fá
bundinn endi á ógnunina.
Vígvöllur
Rætur vandans liggja dýpra.
Vestur-Evrópa liggur svo nærri
Sovétríkjunum og mætti þeirra,
að á kreik komast hugsanir, sem
aldrei er haft orð á. Evrópumenn
vita, að lönd þeirra yrðu vígvöllur,
ef til styrjaldar kæmi við Rússa,
án tillits til þess-hverjir berjast
mundu með þeim, og hernumið
land ef þeir töpuðu. Þetta gerir þá
ekki að hlutleysissinnum og þetta
táknar ekki, að þeir muni láta
deigan síga, en þetta táknar á
hinn bóginn, að það er erfiðara
fyrir Evrópumenn (25% erfiðara?
50% ?) en Bandaríkjamenn að taka
ákvarðanir, sem hafa í för með sér
áhættu gagnvart Rússum. Við
þessu er ekkert að gera nema biðja
guð að breyta landakortinu.
En Bandaríkjamenn geta sýnt
dálítið meiri hlutlægni, af því þeir
eru lengra í burtu frá Rússum og
þeir ættu að geta verið nógu
hlutlægir til þess að skilja, hvern-
ig það er að búa í sama skóginum
og björninn. Það er aðalástæðan
fyrir því, að fyrstu viðbrögð Evr-
ópumanna við sovézkri ögrun eru
gætni og íhygli, þótt Bandaríkja-
menn fyllist einurð.
Þungamiðja vandans er Vest-
ur-Þýzkaland, sem liggur næst
sovézka hernum og mestu mundi
tapa í viðskiptum og mannlegum
samskiptum við heim kommún-
Flutningar Herjólfs
aukast jafnt og þétt
FLUTNINGAR með Herjólfi milli
lands og Eyja hafa aukizt jafnt og
þétt frá því að skipið kom tií
landsins árið 1976. Herjólfur fór í
sina 1500. ferð milli Þorlákshafn-
ar og Vestmannaeyja siðastliðinn
mánudag og höfðu tæplega 184
þúsund íarþegar ferðast með skip-
inu í þessum ferðum.
Ferðir árið 1976 voru 170 talsins,
270 árið á eftir, en árið 1978 urðu
þær 355 talsins og hafa ekki orðið
fleiri á einu ári. Það ár voru
farþegarnir rúmlega 40 þúsund.
Árið 1979 ferðaðist 42.661 farþegi
með Herjólfi í 334 ferðum, en á
síðasta ári voru farþegarnir 45.186
í 353 ferðum og hafa ekki áður
orðið fleiri frá því að nýi Herjólfur
kom til landsins.
Bílaflutningar hafa einnig aukizt
verulega frá árinu 1976 og voru
9430 bílar fluttir með skipinu í
fyrra. Árið 1978 voru 9.027 bílar
fluttir með skipinu á milli lands og
Eyja. Vöruflutningarnir aukast
einnig jafnt og þétt og fóru úr 9538
tonnum árið 1979 í 11.130 tonn á
síðasta ári.
Frá upphafi hafa 123 farþegar
verið fluttir með Herjólfi að meðal-
tali í hverri ferð, 25 bílar og 24
tonn af vörum.
Herjólfur