Morgunblaðið - 05.05.1981, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. MAÍ1981
Herra forsætisráðherra, góðir
gestir og félagar.
Þegar við komum saman til
þessa aðalfundar í dag eru aðeins
liðnir rúmir þrír sólarhringar frá
því að Alþingi samþykkti að
hneppa stóran hluta atvinnu-
rekstrarins í landinu í nýja fjötra.
Frá 1. maí býr atvinnureksturinn
við hörðustu og afturhaldssömustu
verðlagshaftalöggjöf, sem um get-
ur. Á sama tíma og stjórnvöld
hneppa þannig atvinnureksturinn
enn einu sinni í fjötra laga og
reglugerða er í mörgu tilliti hag-
kvæm tíð. Ymis svokölluð ytri
skilyrði í okkar þjóðarbúskap eru
hagstæð. Það eru því fyrst og
fremst heimatilbúin vandamál,
sem í sólskininu varpa skugga á
atvinnulífið.
Að venju mun ég í upphafi þessa
aðalfundar gera grein fyrir þróun
kaupgjaldsmála, framvindu og
horfum í efnahagsmálum og af-
komu atvinnuvega. Jafnframt mun
deilt niður á 12 mánuði reynast
meðalmánaðartekjur vera 8.900
krónur hjá heimilum verkamanna
en um 9.800 krónur hjá heimilum
iðnlærðra og verslunar- og skrif-
stofufólks. Ef litið er framhjá
áhrifum mismikilla yfirvinnutekna
og árstíðarsveiflna í tekjum má
áætla að meðaltekjur heimila
verkamanna séu á mánuði, miðað
við kaupgjald í maí 1981, nær
11.700 krónur og ríflega 13.000
krónur hjá heimilum iðnaðar-
manna og heimilum verslunar- og
skrifstofumanna. Þessar tölur sýna
svo ekki verður um villst, að
raunverulegar tekjur eru yfirleitt
miklu betri en kauptaxtarnir segja
til um.
Því má bæta við, að innan við 1%
kvæntra verkamanna hafi lægri
mánaðartekjur en sem svarar til
hæstu taxta verkamanna sem sam-
ið er um, þ.e. efsta aldursþrep í
hæsta launataxta verkamanna
Páll Sigurjónsson
verðs frá 1. júní nk. Fyrir þann
tíma þarf því að grípa til raun-
hæfra aðgerða til að eyða þeirri
óvissu sem frystingin stendur nú
frammi fyrir. Og þær aðgerðir
mega að sjálfsögðu ekki fela í sér
mismunun á starfsskilyrðum ein-
stakra greina.
Iðnaðarframleiðsla hefur að lík-
indum aukist um rúmlega 3% á
árinu 1980. Framleiðsla stóriðjufyr-
irtækjanna jókst meira eða 7—8%.
Orkuskortur á liðnum vetri hefur
takmarkað mjög framleiðslu þess-
ara fyrirtækja. Ef þau hefðu getað
starfað með fullum afköstum hefði
framleiðsluaukningin getað orðið
helmingi meiri en raun varð á, eða
um 15%. Óljósara er um fram-
leiðslu almenns iðnaðar en hún
gæti hafa aukist um ríflega 2%.
Hagnaður iðnfyrirtækja hefur
undanfarin ár verið að meðaltali
um 3% af tekjum. Á síðasta ári er
um á þann veg samkvæmt áætlun-
um, að einkaneyslan aukist um 1%,
samneyslan um 2%, en fjármuna-
myndun dragist væntanlega saman
um 4%.
Frá 1971 til 1981 hefur einka-
neysla á mann aukist um 22% en
samneyslan um 58%. Liðinn ára-
tugur hefur því verið gífurlegt
þensluskeið í opinberum umsvifum.
Það má með sanni segja að aukning
samneyslu hafi verið hraðari en
góðu hófi gegnir. Og það hlýtur að
vera hlutverk samtaka atvinnuveg-
anna að knýja á um breytta stefnu
í þeim efnum.
Örlar ekki á vilja
til að vinna sig
út úr vandamálunum
Ástæða er til að fjalla hér
sérstaklega um fjármunamyndun-
Atvinnustefna ríkisstjómarinnar í reynd
vegvísir til stöðnunar og lakarí lífskjara
ég gera grein fyrir kjarasamning-
um síðastliðins árs og þeim verk-
efnum, sem framundan eru á því
sviði.
Þróun kaup-
gjaldsmála
Á árinu 1980 hækkuðu kauptaxt-
ar launþega að meðaltali um 51%
frá meðaltali ársins 1979, að und-
anskildum kauptöxtum sjómanna.
Kauptaxtar verkamanna hækk-
uðu að meðaltali um 52% frá fyrra
ári, iðnaðarmanna um 52,2%,
verzlunar- og skrifstofufólks um
52,3% og opinberra starfsmanna
um 48,4%.
Hækkun taxtakaups félags-
manna Alþýðusambands Islands
varð 57,1% frá upphafi til loka
ársins 1980. Þar af var hækkun
vegna verðbóta á laun 41,7% og
vegna grunnkaupshækkana 10,9%
Hækkun taxtakaups allra laun-
þega, að undanskildum sjómönn-
um, varð 54% frá upphafi til loka
ársins, þar af varð hækkun vegna
verðbóta á laun 41,7% og vegna
grunnkaupshækkana 8,7%.
Greitt tímakaup hækkaði heldur
meira en taxtakaup á árinu 1980.
Hjá verkamönnum varð hækkunin
55,6% og verkakonum 58%, hjá
iðnaðarmönnum var hækkunin
53,8%. Athyglisvert er að greitt
tímakaup verkakvenna hækkaði
meira en greitt tímakaup karla.
Kaupmáttur greidds tímakaups í
dagvinnu varð að meðaltali heldur
minni á árinu 1980 en meðaltal
ársins á undan. Hjá verkamönnum
rýrnaði kaupmáttur tímakaups í
dagvinnu um 1,8%, hjá verkakon-
um 0,4% og hjá iðnaðarmönnum
um 3%.
Hins vegar jókst kaupmátturinn
í kjölfar nýrra kjarasamninga milli
Alþýðusambands íslands og Vinnu-
veitendasambandsins, er undirrit-
aðir voru hinn 27. október 1980 og
varð kaupmáttur greidds tíma-
kaups 5,5% hærri að meðaltali á
fjórða ársfjórðungi 1980 en á þeim
þriðja. I þessu sambandi er þó vert
að hafa í huga, að ráðstöfunartekj-
ur á mann munu hafa dregist
saman um 2—3% milli áranna 1979
og 1980.
Ef meðalheildartekjur heimila
kvæntra karla eftir starfsstéttum
skv. útreikningum Hagstofu ís-
lands eru framreiknaðar í nýjum
krónum fyrir árið 1980 kemur í
Ijós, að meðalheildarárstekjur
heimila kvæntra verkamanna á
árinu 1980 eru um það bil 107.000
krónur, kvæntra iðnaðarmanna
118.000 krónur, kvæntra verzlunar-
og skrifstofumanna 118.000 krónur
og að meðaltali eru heildarárstekj-
ur heimila kvæntra karla 112.000
krónur.
Ef meðaltekjum ársins 1980 er
samkvæmt launastiga kjarasamn-
ings.
Á árinu 1980 varð ekki, þegar
litið er á árið í heild, teljandi
breyting á skráðu atvinnuleysi. Á
síðastliðnu sumri þrengdi þó mjög
að rekstri útflutningsatvinnu-
greina þannig að víða kom til
tímabundinnar stöðvunar. En um
leið og við fögnum því að skráð
atvinnuleysi er innan við 14% af
framboði vinnuafls megum við ekki
gleyma þeirri staðreynd, að á
undanförnum árum höfum við flutt
út atvinnuleysi, auk þess sem um
er að ræða dulið atvinnuleysi, sem
oft áður hefur verið um rætt, og ég
mun ekki fjölyrða um að þessu
sinni, en það á m.a. rætur að rekja
til of lítillar framleiðni íslenskra
atvinnuvega.
Þessar breytingar hafa orðið á
launamálum á sama tíma og þjóð-
arframleiðsla jókst um 2,5%. Vöxt-
ur þjóðarframleiðslunnar varð
þannig helmingi minni á síðasta
ári en að meðaltali síðastliðin tíu
ár.
Það, sem hefur þó afdrifarík-
asta þýðingu, er, að þjóðartekjur á
mann hafa því verið því sem næst
óbreyttar undanfarin ár og á þessu
ári er gert ráð fyrir minnkandi
þjóðartekjum. Það er þessi aftur-
kippur í hagvextinum, sem sett
hefur atvinnurekstrinum takmörk
í kaupgjaldssamningum. Ef svo fer,
sem líkur benda til, að þjóðartekjur
á mann minnki um 1,5% á þessu
ári, er ljóst að svigrúm þjóðarbús-
ins til aukinna útgjalda er minna á
þessu ári en síðasta.
Afkoma at-
vinnuveganna
Ef við lítum þessu næst á
afkomu atvinnuveganna á liðnu ári
sést, að bráðabirgðatölur um fisk-
afla á árinu 1980 benda til, að
aflinn hafi í heild dregist saman
um 8,5% frá árinu 1979. Veldur þar
mestu, að loðnuafli varð verulega
minni. Hins vegar jókst botnfisk-
afli um nálægt 14% á árinu. Þessi
aukning var borin uppi af tæplega
19% aukningu þorskafla. Þrátt
fyrir samdrátt í magni jókst verð-
mæti fiskaflans, metið á föstu
verðlagi, um 7% á árinu 1980.
Þó að afkoma útgerðarinnar hafi
heldur skánað síðustu ár var tæp-
lega 5% halli á rekstri botnfisk-
veiðiflotans á árinu 1979. Á síðasta
ári þurfti útgerðin að búa við
miklar tímabundnar sveiflur í af-
komu. Þannig stuðlaði óvenjumikill
afli framan af árinu 1980 að bættri
afkomu. Um mitt ár snöggversnaði
afkoman, þegar saman fór að olía
hækkaði og þorskveiðitakmarkanir
voru hettar. Ört hækkaði verð á
Ræða Páls Sig-
urjónssonar
formanns VSÍ á
aðalfundi Vinnu-
veitendasam-
bandsins
olíu er útgerðinni að sjálfsögðu
þungt í skauti en verð á gasolíu
hækkaði milli áranna 1979 og 1980
um 70% og verðhækkun á svartolíu
var rúmlega 90%. Á sama tíma
hækkaði fiskverð einungis um 41%.
Þrátt fyrir aukið verðmæti fiskafl-
ans má því gera ráð fyrir að
afkoman hafi versnað á árinu 1980.
Markaðsástand og verðþróun
fyrir einstakar afurðir fiskvinnslu
var afar mismunandi á síðasta ári
og hafði það í för með sér miklar
breytingar á hagnýtingu botnfisk-
aflans.
Verð frystra afurða í erlendri
mynt stóð sem næst í stað og auk
þess var veruleg sölutregða fram
eftir árinu 1980. Stuðlaði þetta að
því, að framleiðslan á árinu öllu
varð um 4—5% minni en árið á
undan.
Markaðsverð á saltfiski og skreið
hækkaði um 18% og jókst salt-
fiskframleiðslan um nærfellt þriðj-
ung en framleiðsla á skreið þre-
faldaðist. Afkoma greinanna réðst
að sjálfsögðu í verulegum mæli af
þessum aðstæðum. Frystiiðnaður-
inn átti í miklum erfiðleikum á
árinu þó að mikið gengissig á
síðustu mánuðum ársins bætti
heldur úr. Afkoma í saltfiskverkun
og skreiðarvinnslu var betri en
undanfarin ár enda voru þau þess-
um greinum afar erfið.
Af bolfiskvinnslugreinunum er
frystingin verst sett. Ekki er útlit
fyrir neinar verðhækkanir á fryst-
um afurðum í Bandaríkjunum á
næstunni. í þessari grein verða því
hráefnis- og launahækkanir að
öllum líkindum ekki bornar upp af
hækkuðu markaðsverði. Frysti-
deild verðjöfnunarsjóðs fiskiðnað-
arins getur í raun ekki heldur
hlaupið undir bagga þar sem inn-
stæða var þrotin um síðustu ára-
mót. I efnahagsáætlun ríkisstjórn-
arinnar segir, að verðjöfnunarsjóði
skuli útvegað fjármagn til að
tryggja eðlilega afkomu fiskvinnsl-
unnar. I ljósi þessa var tekin
ákvörðun um að greiða skyldi úr
sjóðnum sem samsvarar rúmlega
3% af heildartekjum frystingar.
Nú í maíbyrjun er enn ekki ljóst
hvernig þessa fjár verður aflað. Sá
vandi sem nú steðjar að frysting-
unni á svo enn eftir að aukast
þegar kemur að ákvörðun hráefnis-
hins vegar talið, að þetta hlutfall
hafi lækkað um helming og hagn-
aður því einungis verið ríflega 1%.
Hagur einstakra greina er þó sem
fyrr nokkuð misjafn og stendur
útflutningsiðnaður lakar en þær
greinar sem sinna innanlands-
markaði.
Gera má ráð fyrir að afkoma í
verslun hafi verið svipuð á árinu
1980 og árið á undan og hafi
hagnaður verið 0—1% af tekjum.
Álagningarreglum var ekki breytt
á árinu og mikil þensla í þjóðfélag-
inu bætti upp áhrif hækkandi
vaxtakostnaðar. Tölur um inn-
flutning á fyrstu mánuðum þessa
árs benda til nokkurs samdráttar
sem að líkindum má m.a. rekja til
rýrnandi kaupmáttar og áhrifa
verðtryggingar á sparifé.
Ég vék að því í upphafi að það
væri einkum af heimatilbúnum
ástæðum, sem skuggar féllu á ýmis
hagstæð ytri skilyrði í atvinnu-
rekstrinum. Þessar skuggahliðar
koma m.a. fram í því, að við blasir
að útflutningsframleiðslan dragist
saman á þessu ári, viðskiptakjörin
versni, þjóðartekjurnar minnki,
kaupmáttur ráðstöfunartekna
lækki eða standi í stað ef best
lætur og verðbólgan verði eins og
venjulega væntanlega yfir 50%.
Atvinnuhorfur
Mér þykir rétt að gera nokkra
grein fyrir horfum í atvinnumálum
á þessu ári. Reikna má með að
framleiðsla sjávarafurða dragist
saman um 2,5% á árinu 1981, þetta
getur þó breyst vegna mikils afla
undanfarið. Orkuskortur hefur
dregið úr framleiðslu stóriðjuver-
anna og jafnvel þó að úr rætist
síðar á árinu er ekki gert ráð fyrir
að afkastagetan nýtist að fullu.
Búist er við að önnur iðnaðarfram-
leiðsla aukist nokkuð. Utflutningur
landbúnaðarafurða á að dragast
saman. I heild má því reikna með
1% samdrætti í útflutningsfram-
leiðslu.
Eins og sakir standa eru ekki
sjáanleg nein merki um almennar
verðhækkanir á freðfiski í Banda-
ríkjunum. Einhverjar hækkanir
gætu þó orðið á öðrum sjávarafurð-
um og nýlega náðist um 20%
hækkun á þýðingarmestu saltfisk-
mörkuðum okkar. Að því er iðnað-
arvörurnar varðar er ekki reiknað
með breytingum að neinu ráði,
þegar á heildina er litið. Að því er
innflutninginn varðar má búast við
áframhaldandi hækkun á olíu.
Óvissuþættirnir að því er við-
skiptakjörin varðar eru auðvitað
margir. En sú mynd blasir við
okkur að þau rýrni á þessu ári um
1-2%.
Ráðstöfun þjóðarframleiðslunn-
ar á þessu ári verður í meginatrið-
ina í tilefni nýútkominnar skýrslu
ríkisstjórnarinnar um fjárfest-
ingar- og lánsfjáráætlun fyrir árið
1981. Það sem einkum veldur því að
reiknað er með að heildarfjárfest-
ing dragist saman um 4%, er
veruleg minnkun í fjárfestingu
atvinnuveganna, eða 12,6%. Þéssi
mikli samdráttur kemur í kjölfar
einungis 4,5% aukningar árið 1980,
stöðnunar 1979 og 4,3% samdráttar
1978. Þannig hefur fjárfesting at-
vinnuveganna verð algjörlega
stöðvuð á þremur síðustu árum. Til
viðbótar algjörri stöðnun í fjárfest-
ingu síðustu þrjú ár er þannig gert
ráð fyrir umtalsverðum samdrætti
á þessu ári.
Á árinu 1981 er reiknað með 5%
aukinni fjárfestingu í fiskvinnslu
og álverksmiðju. í almennum iðn-
aði er gert ráð fyrir um 20%
aukningu, en þar af stafar um
helmingur af auknum framkvæmd-
um við áburðarverksmiðjuna í
Gufunesi. í öllum öðrum greinum
atvinnulífsins er gert ráð fyrir
samdrætti.
í opinberum framkvæmdum er
gert ráð fyrir tæplega 3% aukn-
ingu fjárfestingar en í fyrra jukust
framkvæmdir hvorki meira né
minna en um rúmlega 21%. Mest
aukning er talin verða í byggingar-
frámkvæmdum hins opinbera,
einkum sjúkrahúsframkvæmdum.
Ekki er reiknað með að um verði
að ræða aukningu í íbúðarhúsa-
byggingum.
Á síðustu árum hefur stöðugt
verið þrengt að afkomuskilyrðum
atvinnuveganna með óraunhæfri
gengisstefnu og sífellt strangari
verðlagshöftum. Á sama tíma eru
gerðar þær kröfur til atvinnulífs-
ins, að framleiðni sé aukin. Það
skýtur því óneitanlega skökku við
að í fjárfestingaráætlun fyrir líð-
andi ár er reiknað með verulegum
samdrætti í fjárfestingu atvinnu-
veganna og eingöngu gert ráð fyrir
auknum umsvifum hins opinbera.
Sú atvinnustefna sem birtist í
lánsfjáráætlun ríkisstjórnarinnar
er í reynd vegvísir til stöðnunar og
lakari lífskjara. Á vettvangi
stjórnvalda, sem búa atvinnu-
rekstrinum starfsskilyrði, ríkir
ekki framfarahugur. Það örlar ekki
á vilja til þess að vinna sig út úr
vandamálunum. Atvinnufyrirtæk-
in hljóta á hinn bóginn að líta á
það sem höfuðskyldu sína að auka
framleiðsluna og framleiðnina. í
þeim efnum eiga fyrirtækin og
starfsfólkið samleið. Tími er kom-
inn til að menn geri sér grein fyrir
því að við greiðum ekki úr efna-
hagsringulreiðinni með reglugerð-
um og höftum. Það er einvörðungu
með auknu frjálsræði, sem við
getum unnið okkur út úr ógöngun-
um.