Morgunblaðið - 05.05.1981, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. MAÍ1981
Guðni Þórðarson skrifar um sjávarútvegsmál:
Uitifengsmikill blandað-
ur rekstur þjóða um fisk-
veiðar og fiskvinnslu
Yfir 350 fyrirtæki starfa nú að sjávarútvegi, þar
sem þróaðar fiskveiðiþjóðir taka beinan þátt í rekstri
ok uppbygKÍngu fiskveiða, fiskvinnslu ok fisksölu.
með þjóðum, sem eiga lítið notuð fiskimið, en skortir
þckkingu ojí tæki til að veiða og hagnýta íiskstofna
sina.
Nú um nokkurt árabil, hefir
það færst mjög í vöxt, að sam-
starf hefir tekist milli einkafyr-
irtækja og stjórnvalda af óiíku
þjóðerni um framkvæmdir á
sviði fiskveiða og fiskvinnslu, og
einnig að hluta á sviði mark-
aðsmála. Er hér átt við verkefni
sem unnin eru af fyrirtækjum af
fleiru en einu þjóðerni, þar sem
viðskipta- og hagnaðarsjónar-
mið er markmiðið. Er hér ekki
átt við þróunarstarfsemi, sem
unnin er á vegum Sameinuðu
þjóðanna, FAO, sem íslendingar
þekkja vel til, og hafa sjálfir
komið þar töluvert við sögu.
Fjölmargir Islendingar hafa
unnið við þá þróunaraðstoð í
ýmsum heimsálfum, bæði sem
leiðbeinendur og stjórnendur.
Sjálfir munu íslendingar annast
um eitt slíkt verkefni alfarið, á
Grænhöfðaeyjum.
Það, sem hér er ætlunin að
fjalla um, eru verkefni við fram-
kvæmdir og rekstur á sviði
sjávarútvegsmála, sem unnin
eru af fyrirtækjum af fleiru en
einu ólíku þjóðerni á hreinum
viðskiptalegum grundvelli,
starfsemi og rekstur sem stund-
um héfir einmitt komið í kjölfar-
ið á opinberri þróunaraðstoð,
sem hefir þá orðið til að kveikja
áhuga hjá einkaaðilum og
stjórnvöldum á arðbærum
rekstri og framkvæmdum.
íslendingar þekkja lítilsháttar
til slíkrar starfsemi, þar sem t.d.
frændur okkar, Færeyingar,
hafa falið íslenskum aðila að
selja hraðfrystar fiskafurðir á
Bandaríkjamarkaði. Þannig eiga
íslensk fyrirtæki mismunandi
stóra eignarhluta í verslunar- og
fiskvinnsiufyrirtækjum í Banda-
ríkjunum, Bretlandi, Japan og ef
til vill víðar, þar sem markmiðið
er að tryggja fótfestu fyrir
íslenskar sjávarafurðir og hrá-
efni í viðkomandi markaðslönd-
um.
Fyrirtæki, einstaklingar og
jafnvel opinberir aðilar í ýmsum
háþróuðum fiskveiðilöndum
hafa upp á síðkastið stofnað til
umfangsmikilla verkefna og við-
skipta á þessum nótum. Tilgang-
urinn er þá ekki endilega sá að
tryggja markaði fyrir fiskafla
þann, sem dreginn er á land í
heimalandinu, heldur í vaxandi
mæli sá, að taka að sér sjálfar
fiskveiðarnar og byggja upp
fiskveiðifyrirtæki og útveg í öðr-
um löndum, sem eiga mikil
vannýtt fiskimið, sem vernduð
eru nú með margfalt stærri
landhelgi en áður var.
Aðkomufyrirtækið kemur með
tæki og verkkunnáttu, sem
heimamenn vantar. Kemur
þannig í verð fiskiskipum og
verksmiðjum og öðrum tækjum,
sem annað hvort eru orðin úrelt
heima, vegna hinnar öru þróun-
ar þar, eða samkeppni, eða
beinlínis orðið of mikið af, vegna
endurskipulagningar og tak-
markana á veiðum, vegna stærð-
ar fiskistofnanna. Auk þess
verða með þessu móti til mörg
vellaunuð störf, sem fylgir fiski-
skipunum og vinnslutækjunum í
landi. Oftast er sú einnig raunin,
að þeir, sem leggja til veiði- og
vinnslukunnáttuna og tækin,
verða einnig til þess að stjórna
markaðsmálum hins unna sjáv-
arafla og geta þannig stækkað
markaðsmöguleika og markaðs-
áhrif heimalandsins.
Það hefir skeð við íslands-
strendur, að landsmenn búa nú
einir að fiskimiðum mikilla haf-
svæða, þar sem fjöldi veiðiskipa
frá öðrum þjóðum sótti áður
öldum saman fisk úr sjó. Þessi
þróun hefir síðan átt sér stað
annars staðar. Þannig hafa
fiskimið horfið þjóðum, sem gert
hafa út stóra fiskveiðiflota á mið
annarra þjóða. Fyrst í stað hafa
Væri hægt að finna hinum velbúna
Lslenska loðnuskipaflota aukin
verkefni í fiskvinaslusamvinnu við
aðrar þjóðir?
þessar útgerðarþjóðir fengið að
veiða áfram takmarkað afla-
magn með skertum fjölda veiði-
skipa, samkvæmt sérstökum
samningum við viðkomandi
strandríki, en síðan orðið að
sækja á enn fjarlægari mið í
öðrum heimshlutum, sem einnig
eru nú óðum að lokast þeim.
Glöggt dæmi um mikla fisk-
veiðiþjóð, sem illa hefir orðið
fyrir barðinu á þessari þróun,
eru Spánverjar og raunar einnig
Portúgalir. Báðar eru þessar
þjóðir meðal mestu fiskæta mið-
að við fólkstölu. Hin gjöfulu
þorskfiskimið í norðurhöfum
hafa lokast þeim við Noreg,
ísland og Grænland og einnig nú
að mestu við Nýfundnaland,
þangað sem fiskimenn þessara
þjóða hafa sótt þorskveiðar mik-
ið um aldaraðir. Höfðu þessar
þjóðir áður fyrr mörg hundruð
skip á þessum slóðum, en á
síðasta ári fengu t.d. aðeins
liðlega 30 spönsk veiðiskip að
sækja takmarkað aflamagn á
þessi fornu mið undan ströndum
Kanada, þar sem landhelgin
hefir verið færð út að 200 mílum,
eins og víðast annars staðar.
Spánverjar hafa því á síðustu
árum komið sér upp stórum
verksmiðjutogurum, sem sækja
alla leið til Suður-Afríku og
Suður-Ameríku, þar sem auðug
fiskimið eru, einkum við strend-
ur Chile og Argentínu. En hvort
tveggja er, að framtíðaraðgang-
ur að þessum veiðisvæðum er
óviss, og enginn fæst þar þorsk-
urinn, efniviðurinn í hina ljúf-
fengu og eftirsóttu saltfiskrétti.
Koma þessi verksmiðjuskip með
aflann frosinn að landi úr sínum
löngu veiðiferðum. Þessi skip
koma með ýmsar eftirsóttar
fisktegundir, sem fólk sættir sig
nú orðið við í frosnu formi, þó
áður hafi aðeins tíðkast að nota
ferskan fisk eða saltaðan. Mik-
ilvægasta og verðmætasta fisk-
tegundin, sem þannig berst með
verksmiðjuskipunum frá Afríku
og Suður-Ameríku, er fiskur
skyldur þorski, sem bragðast þó
öðruvísi og er til dæmis ekki
saltaður nema í saltfiskneyð.
Kallast hann lýsingur á íslensku,
en merluza á spönsku. Spánverj-
ar og Portúgalir vöndust þessum
fiski nýjum, sem eftirlætisfiski á
heimamiðum, þar sem hann er
nú með öllu horfinn. Þorskurinn
fékkst hins vegar aldrei nema á
fjarlægum miðum í norðurhöf-
um og var saltaður þar um borð
í veiðiskipunum, þar sem menn
réðu þá ekki yfir annarri betri
geymslutækni. Þess vegna er
þorskurinn enn í dag, sá eini og
sanni saltfiskur hjá mörgum
fiskneysluþjóðum við Miðjarðar-
hafið, og í Suður-Ameríku.
Sagan frá Spáni og Portúgal
um duglega fiskimenn og stóra
fiskiskipaflota, án teljandi verk-
efnamöguleika vegna horfinna
fiskimiða, hefir gerst víða um
lönd, einkum þó í Evrópu, svo
ekki sé minnst á baráttuna um
fiskimiðin meðal þjóða Efna-
hagsbandalags Evrópu, en sem
er kapituli út af fyrir sig, sem
engu að síður hefir aukið áhuga
fiskveiðifyrirtækja þessara
þjóða á að flytja út þekkingu
sína, vinnuafl og tæki til þeirra
heimshluta og landa, sem eiga
mikið af gjöfulum og lítið notuð-
um fiskimiðum. Fólk í þessum
löndum, sem skortir hvort-
Linurnar á myndinni sýna hvernig fiskveiði- og fiskvinnslusamband tengist milli þjóða heims.