Morgunblaðið - 25.07.1981, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JÚLÍ1981
Tóku rétta
trú nokkrir
göfgir menn
, Þúsund ára kristniboðs á
íslandi minnst með afhjúpun
minnisvarða um Friðrik biskup
og Þorvald víðförla
Um síðustu helgi var þess minnst norður í Húnavatns-
sýslu, að um þessar mundir eru liðin þúsund ár frá því
að kristniboð hófst hér á landi. En það var árið 981 að
þeir Friðrik biskup af Saxlandi og Þorvaldur víðförli
hófu að boða heiðnum íslendingum trúna á hinn hvíta
Krist.
Fjölmenni var við hátíðahöldin á sunnudaginn, bæði við
hátíðarguðsþjónustu í Þingeyrakirkju, og síðan við
afhjúpun minnisvarðans um fyrstu kristniboðana, við
Gullstein hjá Giljá i Þingi. Athöfnin fór hið virðulegasta
fram, með þátttöku fjölmargra kennimanna og leikra
manna. Veður var þurrt lengst af, en kalt. Herra
Sigurbjörn Einarsson, biskup, afhjúpaði minnisvarð-
ann.
Biskup fer fyrir prestum sínum í átt að bænum á Þingeyri, eftir
hátiðarguðsþjónustuna i bingeyrakirkju. Næstir biskupi ganga
vigslubiskupar nyrðra og syðra, þeir séra Pétur Sigurgeirsson á
Akureyri og Sigurður Pálsson á Selfossi.
Fjölmenni var við hátiðarguðs-
þjónustuna i Þingeyrarkirkju,
og varð f jöldi manns að standa
utan dyra, þar sem unnt var að
fylgjast með athöfninni um kall-
kerfi.
Við guðsþjónustuna prédikaði
séra Pétur Þ. Ingjaldsson pró-
fastur, en fyrir altari þjónuðu
séra Árni Sigurðsson sóknar-
prestur í Þingeyraklaustur-
prestakalli, séra Andrés ólafsson
og séra Pétur Sigurgeirsson
vígslubiskup Hólastiptis. Kirkju-
kórar IJndirfells- og bingeyra-
sókna sungu undir stjórn Sig-
rúnar Grímsdóttur með aðstoð
Sólveigar Sövik. í kórdyrum
flutti Erlendur Eysteinsson á
Stóru-Gilja, meðhjálpari, bæn.
99Tóku rétta trú
nokkrir göfgir mennM
Talið er að kristniboð hér á
landi hafi ekki tekið til langs
tíma, heldur að það hafi aðeins
verið stundað um níu ára skeið
alls, í tveimur áföngum á nítján
ára tímabili, segir Jón Hnefill
Aðalsteinsson í riti sínu um
kristnitökuna. Fyrsta skipulagða
trúboðsferðin hingað til lands
hafi verið ferð þeirra Friðriks af
Saxlandi og Þorvaldar víðförla
Koðránssonar frá Giljá. önnur
kristniboðsferðin hingað hafi á
hinn bóginn verið ferð Stefnis
Þorgilssonar, er hann boðaði
löndum sínum trú að undirlagi
Ólafs konungs Tryggvasonar.
Trúboð þeirra Þorvaldar og
Friðriks virðist hafa borið nokk-
urn árangur á Norðurlandi, og
víst er að margir frændur Þor-
valdar létu skírast, og svo einnig
aðrir menn. Geta heimildir þess
að þar á meðal hafi „tekið rétta
trú nokkrir göfgir menn“. Trúboð
sitt stunduðu þeir félagar á
árunum 981, bjuggu fyrst hjá
föður Þorvaldar á Giljá í Húna-
þingi, en síðan í fjóra vetur á
Lækjarmóti í Víðidal.
Ií.ristniboÖi
í vígaferlum
Frumherjum kristniboðsins
varð sem fyrr segir nokkuð
ágengt á Norðurlandi, og tóku
þar nokkrir menn trú fyrir til-
stilli þeirra. En sömu sögu er ekki
að segja af móttökunum í öðrum
landshlutum.
Allar trúboðstilraunir í Vest-
firðingafjórðungi reyndust
árangurslausar, og er þeir kump-
ánar, Friðrik og Þorvaldur,
reyndu að boða trú á hinum helga
stað, Þingvelli við öxará, snerust
menn til varnar á Alþingi. Þar
kom að heiðin skáld ortu níð um
trúboðana, og í málavafstri sem
af því leiddi varð Þorvaldur
tveimur mönnum að bana, er
níðið höfðu kveðið. Voru Friðrik
biskup og hinn víðförli, félagi
hans, dæmdir á Alþingi og héldu
þeir af landi brott nokkru síðar.
Hallast flestir að því að trúboð
þeirra hafi ekki haft mjög var-
anleg eða djúpstæð áhrif, þó
Biskup Islands herra Sigurbjörn Einarsson afhjúpar minnisvarðann um fyrstu kristniboðana, en varðinn
stendur skammt frá Gullsteini við Giljá, þar sem þeir Þorvaldur og Friðrik höfðu vetursetu á bæ Koðráns
föður Þorvalds.
mjög tæki nú að styttast í að
Alþingi samþykkti kristnitökuna,
sem lögleidd var árið 1000 sem
kunnugt er.
Það breytir þó engu, þegar rætt
er um hve árangursríkt starf
Friðriks og Þorvaldar var, þeir
voru fyrstu kristniboðarnir, og
íslenska kirkjan kýs nú að minn-
ast þeirra sem slíkra. Þorvaldur
víðförli er heldur ekki eini trú-
boði kristninnar er hefur staðið í
vígaferlum, hvorki sá fyrsti né
síðasti. Umfram allt var hann
barn síns tíma, og hlaut að
bregðast við níðinu eins og hann
gerði. Níðið var heldur ekki af
sakleysislegri gerðinni, því í einni
vísunni er látið að því liggja að
Þorvaldur sé kynvilltur. Þar segir
svo:
Hefir börn borid
biskup níu.
beirra er allra,
l>orvaldur faöir.
Friðriki Saxlandsbiskupi líkaði
illa hvernig Þorvaldur brást við,
en í Grágás eru meiðyrði eins og í
vísunni talin til verstu verka, og
leyfilegt að hefna þeirra. Víg
Þorvaldar voru því ekki saknæm
að þeirra tíma lögum.
Biskup íslands skirir Huldu Dóru, sonardóttur Erlends á Stóru-Giljá.
Crullsteinn
Minnisvarðanum er valinn
staður við Gullstein í Þingi,
vegna þess að þar gerðust merki-
legir atburðir er þeir Þorvaldur
víðförli og félagi hans, Friðrik
biskup, voru að hefja kristniboð
sitt. Einn aðaltilgangur útkomu
Þorvaldar hingað til lands var sá,
að hann vildi boða ættingjum
sínum trú, og var faðir hans,
Koðrán bóndi, þar ekki undan-
skilinn.
Koðrán kvaðst á hinn bóginn
ekki vilja kasta trú sinni, þar sem
sín gætti ármaður, er byggi í
Gullsteini. Þó kom þar að Koðrán
kvaðst myndu ganga hinum hvíta
Kristi á hönd, ef hann sæi þess
einhver merki að hann væri
ármanni sínum yfirsterkari.
Þetta varð til þess að Friðrik
biskup söng messu yfir steinin-
um, og segir sagan að steinninn
hafi sprungið við svo búið, og má
enn sjá sprungur í steininum.
Þessi teikn nægðu Koðráni, og lét
hann skírast.
Steinninn er skammt frá bæn-
um Stóru-Giljá í Húnaþingi, það-
an sem Þorvaldur var, og þar sem
fyrstu kristniboðarnir höfðu vet-
ursetu fyrsta ár kristniboðs hér á
landi. Þá er steinninn skammt
frá þjóðveginum, Norðurlands-
vegi, og verður því á leið mikils
fjölda ferðamanna árlega. í ræðu
við hátíðahöldin við afhjúpun
minnisvarðans, lét séra Pétur
Sigurgeirsson, vígslubiskup, þá
ósk í ljós, að sem flestir ferða-
langar stöldruðu við er þeir ættu
Ieið hjá.
Minnisvarðinn stendur í landi
jarðarinnar Kringlu, og veittu
bændurnir þar, þeir Hallgrímur
Kristjánsson og Reynir Hall-
grímsson, góðfúslega leyfi sitt til
uppsetningar minnisvarðans.
Gjöf Jóns á
Laxamýri
í ræðu sinni við hátíðahöldin
gat séra Pétur Sigurgeirsson,
vígslubiskup, þess, að upphaf
þess að minnisvarðinn væri nú
risinn, mætti rekja til þess að Jón
H. Þorbergsson, bóndi á Laxa-
mýri í Suður-Þingeyjarsýslu, gaf
100 þúsund gamlar krónur til
byggingar minnisvarðans. Það